پارسای داخل کشور کارشناسی ارشد 1401
پدیدآور: زینب کریمی بابا احمدی 
استاد راهنما: خشایار قاضی زاده
دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده علوم پایه
چکیده

در هنر نگارگری ایران هنرمندانی به عجایب نگاری موجودات زشت منظر و غریب پرداخته اند؛ هنرمندی که بیش از سایرین و به خصوص در قرن اخیر مورد توجه و پزوهش قرار گرفته، «استاد محمد سیاه قلم» است. پژوهش حاضر ضمن شناسایی ویژگی های عجایب نگاره های وی بر جمع آوری داده های مورد نیاز در جهت دستیابی به این اهداف استوار است؛ الف. شناسایی و تبیین مفهوم زشت و زیبا و نسبت این دو مفهوم با هم ب.شناسایی مفاهیم موثر در زیبایی شناسی نگارگری ایرانی و تحلیل چگونگی بازتاب مظاهر زشتی در آن با تأکید بر عجایب نگاره ها یا دیو نگاره های محمد سیاه قلم. بیان مساله: مساله این نوشتار چگونگی بازتاب زشتی و زیبایی در آثار محمد سیاه قلم است. پژوهش پیش رو در پی پاسخگویی به این سوالات انجام شده است: 1. امر زیبا و زشت در نگارگری ایرانی از چه نظامی تبعیت می کند؟ 2. عوامل موثر بر انحراف و تخطی از زیبایی شناسی حاکم بر نگارگری، در آثار محمد سیاه قلم چیست؟ روش تحقیق: پژوهش حاضر از نوع تحقیقان کیفی بوده و با استفاده از منابع کتابخانه ای و اسنادی (سندکاوی) با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، نحوه بازتاب مفهوم زشتی و زیبایی را در دیونگاره های محمد سیاه قلم مورد بررسی قرار داده است. یافته ها و نتیجه گیری: یافته های پژوهش حاکی از آن است که نگارگری ایرانی در واقع نمودار فضای ملکوتی است و اشکال و الوان آن جلوه ای از اشکال و الوان همین عالم مثالی است. عوامل مرتبط با زیبایی در نگارگری ایرانی را به صورت خلاصه می توان چنین بیان کرد؛ در نگارگری ایرانی سایه وجود ندارد، فضای بصری نگارگری بیننده را قادر می سازد در افق های متعدد سیاحت کند و مراتب وجود را به نظاره بنشیند، رنگ ها در نگارگری ایرانی همواره تابناک و خالص است، فرم ها در این فضا عاری از ماده و خصائص آن هستند. محمد سیاه قلم از دریچه هایی همچون انتخاب موضوع نگاره ها (دیونگاری ها)، حالات و ترکیبات نو، استفاده از شگرد هایی مانند اغراق و بزرگنمایی، تکرار و چگونگی استفاده از شیوه های اجرای رایج استفاده کرده و برای ترسیم زشتی از قواعد زیبایی شناسی نگارگری زمان حیات خویش تبعیت نکرد.