پیشنهاده کارشناسی ارشد 1400
پدیدآور: سیده ساجده آزاده
استاد راهنما: علیرضا هاشمی
استاد راهنما: بهاره تقوی نژاد 
استاد مشاور: ناهید جعفری دهکردی
دانشگاه هنر اصفهان، دانشکده صنایع دستی
چکیده

محمد‌سیاه‌قلم از نقاشان چابک قلم مکتب هرات در دوره تیموری است؛ وی به همراه هیأت سیاسی یه خاور دور سفر می‌کند و مأمور تدوین سفرنامه‌ای مصور می‌شود. از مؤلفه‌ها و بدعت‌های اساسی محمد سیاه قلم نگاه ویژه به نمادها در آثار همچنین قدرت تأثیرگذاری وی به مخاطب بوده است؛ این مهم موجب تفکر و تحیر محققین شده و به عقیده آنها فلسفه عمیقی در نهان تک تک آثار سیاه قلم نهفته است. نگاره‌هایی که با عنوان سفرنامه از این نقاش به یادگار مانده دربردارنده قدرت تخیل، تیزبینی اجتماعی و مهارت در ترسیم صور عجایب و گروتسک مانند در قالب پیکره‌های فرشته، شیطان، دیو، موجودات اساطیری، قلندران و درویشان، بدون وجود هیچ پس‌زمینه و ترکیب‌بندی شاخص مصور شده‌اند. با نگرش در این آثار جلوه‌هایی از سنت‌های هنر چین، آسیای مرکزی و همچنین عناصر کهن الگویی آیین مهر، را شاهد هستیم که با ویژگی‌هایی از هنر ایرانی ترکیب و تلفیق شده‌اند. اماآنچه ذهن نگارنده را معطوف به تمرکز روی این موضوع گردانیده؛ خلاء مطالعاتی در زمینه شناسایی مفاهیم عناصر نمادین بینافرهنگی در آثار محمدسیاه قلم است چرا که این آثار حامل ارزشها و پیامهای نهادینه ای می‌باشندکه گاه بر اساس باورها و اعتقادات بشر همچنین کهن الگوها تجسم یافته اند و برای درک این نقوش، نیاز به شناخت مؤلفه‌های نمادینی است که زمانی بازنمود از باورهای اسطوره‌ای بوده‌اند. در این پژوهش، نگارنده برآن است با مطالعات اسنادی و با رهیافتی توصیفی-تحلیلی، به‌گونه‌ای نظام‌مند تصاویر آثار محمد سیاه قلم را به‌منظور گذر از تصویر به معنا با چارچوب نظری"آیکونوگرافی" بصورت واضح‌تر بیان کند. مطابق با الگوی آیکونوگرافی، پژوهشگر با کاربست سه مرحله‌ای روش پانوفسکی، عناصر نمادین آثار محمدسیاه‌قلم را با هدف دریافت پیام‌های نهان و کشف زوایای ناشناخته باورها، اعتقادات و جهان‌بینی مستتر در عناصر تصویر، ورای عناصر ملموس اثر هنری، شناسایی و تحلیل نموده و به شناخت درستی از شکل‌گیری اثر هنری و مقصود خالق اثر دست یابد.