مقدمه
کودک به عنوان یکی از اقشار آسیب پذیر جامعه، همواره مورد توجه حقوقدانان و سیاستگذاران قرار داشته است. از این رو، حقوق کودک به عنوان یکی از شاخه های مهم حقوق بشر، به بررسی حقوق و مصالح کودکان می پردازد. یکی از اصول اساسی حقوق کودک، اصل مصالح عالیه کودک است که بر اساس آن، تمام اقداماتی که در مورد کودک انجام می شود، باید در راستای تأمین مصالح عالیه او باشد.
مفهوم مصالح عالیه کودک
مصالح عالیه کودک، مفهومی نسبی است که با توجه به شرایط و وضعیت خاص هر کودک، قابل تعیین است. این مفهوم، به معنای رفاه و سعادت کودک است و شامل همه ابعاد رشد و تکامل کودک، از جمله رشد جسمی، روحی، روانی، اجتماعی، اخلاقی و فرهنگی می شود.
بررسی مصالح عالیه کودک در حقوق ایران
در حقوق ایران، مصالح عالیه کودک در مواد مختلفی از قانون مدنی، قانون حمایت از خانواده و اطفال و قانون مجازات اسلامی مورد تصریح قرار گرفته است. به عنوان مثال، ماده 1171 قانون مدنی مقرر می دارد: "حضانت طفل با مادر است، مگر اینکه دادگاه به مصالح کودک، حضانت را به دیگری واگذار کند." این ماده، بیانگر این نکته است که در صورت تزاحم بین مصالح مادر و مصالح کودک، مصالح کودک باید مقدم شمرده شود.
همچنین، ماده 1188 قانون مدنی مقرر می دارد: "اگر پدر و مادر طفل، در مورد حضانت او اتفاق نظر نداشته باشند، دادگاه با رعایت مصلحت طفل، تصمیم مقتضی اتخاذ خواهد کرد." این ماده نیز نشان می دهد که در صورت اختلاف بین والدین در مورد حضانت طفل، دادگاه باید تصمیم خود را بر اساس مصالح عالیه کودک اتخاذ کند.
علاوه بر این، ماده 137 قانون حمایت از خانواده و اطفال مقرر می دارد: "هرگاه شخصی که طفل تحت حضانت او قرار دارد، از انجام تکالیف قانونی خود در مورد نگهداری، تربیت، حضانت، مراقبت و اداره اموال طفل خودداری کند یا اعمالی برخلاف مصلحت طفل انجام دهد، دادگاه می تواند با رعایت مصالح طفل، به تناسب امر را به یکی از اقدامات زیر محکوم نماید:

اخطار و الزام به انجام تکالیف قانونی.
تعیین شخص یا موسسه ای برای نگهداری طفل.
سلب حضانت از شخص متخلف."

این ماده نیز بر ضرورت رعایت مصالح عالیه کودک در تصمیم گیری در مورد حضانت و نگهداری او تأکید دارد.
بررسی مصالح عالیه کودک در کنوانسیون حقوق کودک
کنوانسیون حقوق کودک، مهم ترین سند بین المللی در زمینه حقوق کودک است که در سال 1989 توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد تصویب شد. این کنوانسیون، در 196 کشور جهان به تصویب رسیده و ایران نیز در سال 1372 به آن پیوسته است.
کنوانسیون حقوق کودک، در ماده 3 خود، اصل مصالح عالیه کودک را به عنوان یکی از اصول اساسی حقوق کودک به رسمیت شناخته است. این ماده مقرر می دارد: "در کلیه اقداماتی که مستقیماً یا غیرمستقیم مربوط به کودکان می شود، منافع برترین کودک باید در اولویت قرار گیرد."
کنوانسیون حقوق کودک، در سایر مواد خود نیز، به کرات بر ضرورت رعایت مصالح عالیه کودک تأکید دارد. به عنوان مثال، ماده 9 این کنوانسیون مقرر می دارد: "کودک حق دارد از بدو تولد، نام، تابعیت و روابط خانوادگی خود را حفظ کند. این حقوق را فقط در صورتی می توان نقض کرد که این امر به مصلحت عالیه کودک باشد."
نتیجه گیری
مصالح عالیه کودک، یکی از اصول اساسی حقوق کودک است که در حقوق ایران و کنوانسیون حقوق کودک به آن تصریح شده است. این اصل، بیانگر این نکته است که تمام اقداماتی که در مورد کودک انجام می شود، باید در راستای تأمین مصالح عالیه او باشد.
در حقوق ایران، مصالح عالیه کودک در مواد مختلفی از قانون مدنی، قانون حمایت از خانواده و اطفال و قانون مجازات اسلامی مورد تصریح قرار گرفته است. همچنین، کنوانسیون حقوق کودک، در ماده 3 خود، اصل مصالح عالیه کودک را به عنوان یکی از اصول اساسی حقوق کودک به رسمیت شناخته است.
با توجه به اهمیت اصل مصالح عالیه کودک، ضروری است که در تمام اقداماتی که در مورد کودک انجام می شود، این اصل مورد توجه قرار گیرد.