تولد و تحصیل
مصطفی در بیستم شعبان سال 1353قمری‏(1) ( 1313هجری شمسی) در خانواده علم و فضیلت و در شهرستان نجف آباد دیده به جهان گشود. وی 17بهار در کنار پدر و مادرش سپری کرد و دروس ابتدایی را نیز در همان سالها به پایان رساند.(2)
ذوق سرشار مصطفی به تحصیل از آغاز نوجوانی مورد توجه والدین و اطرافیان قرار گرفت، تا آنجا که در سن هفده سالگی؛ در سال 1330بنا به توصیه پدر و تشویق آیةاللّه ابراهیم ریاضی و شهید سید مجتبی نواب صفوی‏(3) تحصیل علوم حوزوی را به تن کرد. او مقدمات را در مدت دو سال زیر نظر آیةاللّه ابراهیم ریاضی فرا گرفت و آنگاه برای تکمیل آموخته‏ها در سال 1332به حوزه علمیه قم هجرت کرد

اساتید
درسهای دوره سطح را در محضر آیات عظام و بزرگانی همچون؛ حسین نوری، ستوده، مصطفی اعتمادی، مشکینی، محقق داماد و پسندیده فرا گرفت.(4) و مدت زیادی نیز از محضر علامه طباطبایی کسب فیض کرد.(5) آنگاه درسهای خارج فقه و اصول را به مدت دو سال در محضر آیةاللّه العظمی بروجردی (ره) و بیش ازهشت سال در محضر حضرت آیةاللّه العظمی امام خمینی (ره) فرا گرفت و موفق به تقریر درس خارج فقه مکاسب حضرت امام شد.
هم مباحثه‏های ایشان در این دوران عبارت بودند از: شیهد آیت اللّه ربانی امامی، شهید آیت اللّه قدوسی، شهید آیت اللّه ربانی شیرازی و آیت اللّه هاشمی رفسنجانی

شروع مبارک
استاد زمانی پس از سالها تحصیل، خود را برای مبارزه‏ای علمی و عملی آماده ساخت و با سلاح قلم دست به فعالیت گسترده فرهنگی زد. وی با حداقل امکانات به احیاء ارزشهای دینی و اسلامی پرداخت.
استاد که در میان دوستانش به سختکوشی معروف بود،(6) در متن جامعه‏ای که در معرض تهاجم فرهنگی قرار داشت، زندگی می‏کرد. تهاجمی که قصدش براندازی باورهای دینی و حریمهای انسانی بود.
استاد سید جمال الدین دین پرور درباره اوضاع فرهنگ و سیاسی این دوران می‏نویسد:
« ... آنها که در جریان و موقعیت فرهنگی سالهای 1340هستند، در آن سالهای تاریک و ظلمانی که نسل جوان پناهگاهی نداشت و در مورد مسایل جنسی، روانی و اجتماعی سخت درگیر محله‏ها و کتابهای گمراه کننده بود که صریحا این قشر را به سوی فحشا و فساد و در نتیجه بردگی استعمار می‏کشاندند... امثال زمانی‏ها دست به کار شدند و قلم به دست گرفتند و به دریا زدند و به راستی شب و روز کار کردند.(7) »
یکی از دوستان نزدیک استاد که سالها شاهد فعالیت وی بوده است، می‏گوید:
« مدادالعلماء افض من دماء الشهداء. به حق عالمان برتر از شهیدان‏اند که قلم به دست گیرند و خون شهیدان را در رگهای اندیشه‏ها جاری سازند و پیام آنان را به گوش همگان برسانند و استاد زمانی از اینان بود... در بین عالمان و اندیشمندان ما همواره فرهیختگانی بوده و هستند که مشعل دار هدایت و ارشاد نسل جوان اند و چونان شمع می‏سوزند تا راه بنمایند و گمگشتگان وادی حیرت را به وادی ایمن رسانند و استاد زمانی از اینان بود.»(8)

انتشارات پیام اسلام و الزهرا (س)
استاد با شهید دکتر مفتح در جلسات مجمع اسلام‏شناسی آشنا شد و این معرفت بر غنای فکری و دامنه برنامه‏های فرهنگی‏اش افزود. در سال 1349هجری (9) با همفکری شهیدان گرانقدر؛ بهشتی، محمد مفتح و شیخ غلامحسین حقانی. بر اساس ضرورتهای سیاسی و فرهنگی انتشارات پیام اسلام را در قم تأسیس کرد و عمده فعالیتهای آن را پیرامون هدایت فرهنگی و سیاسی نسل جوان قرار داد.
همزمان با فعالیتهای پیام اسلام برای احقاق حقوق زن در اسلام و شناساندن مقام زنان در سال 1353ه.ش هیئت تحریریه انتشارات الزهراء را در قم بنیان نهاد که ثمره آن کتابهایی بود که توسط بانوان نوشته می‏شد و استاد بعد از بازنویسی به نام آن افراد به چاپ می‏رساند. این اقدام از دو بعد اهمیت داشت، نخست اینکه واقعیتها به قلم زنانی که صراط مستقیم را دریافته بودند، بیان می‏شد و دوم اینکه نگارنده‏ها تشویق می‏شدند و برای فعالیت و حضور پربارتر در محافل علمی و دینی آماده می‏گشتند.(10)

تقویت کتابخانه‏ها و آموزش هنرمندان
استاد کتابهای موردنیاز هزار و پانصد کتابخانه سیّار (11) در شهرستانهای مختلف را که عضو انتشارات پیام اسلام بودند، تهیه و ارسال می‏کرد. البته ارسال رایگان این کتابها معادل سیصد هزار تومان برای وی هزینه در پی داشت.
استاد برای تربیت افراد خوش استعداد و انتقال هنر نویسندگی به آنان از هیچ کوششی دریغ نمی‏کرد و برای این منظور شبهای چهارشنبه روش نویسندگی را تدریس می‏کرد. همچنین از راه مکاتبه افراد علاقمند به نویسندگی را راهنمایی می‏نمود.(12)

فعالیتهای مبارزاتی
او با خود عهد بسته بود تا از پیروی امام قدس سره که سالها از خرمن وجود او بهره برده بود، دست بر ندارد و در این راستا همگام با دیگر شاگردان و یاران حضرت امام از جمله شهیدان، ربانی املشی، قدوسی، ربانی شیرازی ( رحمة اللّه علیهم) و هاشمی رفسنجانی (13) به مبارزه علیه طاغوت پرداخت و برای ترویج اندیشه‏های بلند حضرت امام تلاش کرد. در سال 1352به خاطر نوشتن کتاب ( نماز گفتگو با خدا) توسط ساواک تحت تعقیب قرار گرفت و کتابش به بهانه مضر بودن جمع آوری شد و خودش نیز دستگیر و روانه زندان قزل قلعه تهران گردید و پس از تحمّل یک سال حبس از زندان آزاد شد.(14)
بعد از آزدای در راه مبارزه برای رسیدن به حکومت اسلامی با محور « ولایت فقیه» از هیچ کوششی دریغ نکرد. بارها به ساواک احضار شد و چهار بار به زندان محکوم گردید.(15) آخرین دفعه که استاد زمانی از زندان آزاد شد، فعالیتهایش را به صورت مخفی ادامه داد و در نهایت به کشورهای عراق و کویت مهاجرت کرد.(16)
در جرأت و شجاعت استاد همین بس که وی اولین کسی بود که کتاب ارزشمند کشف الاسرار حضرت امام را در قم به چاپ رساند، علاوه بر آن اعلامیه‏ها و رساله علمیه و پیامهای امام را نیز به طور مخفیانه در ایران پخش می‏کرد. (17) استاد سید جمال الدین دین پرور در مورد فعالیتهای وی می‏نویسد:
« استاد زمانی نقش مهمی در انقلاب و نسل جوان داشت.کسانی که کتابهای ایشان را خوانده بودند، روح مذهبی و اعتقادات صحیح و تفکر اجتماعی سیاسی صحیح پیدا می‏کردند و از یاران انقلاب می‏شدند...
در آن روزگار که مبارزه علیه طاغوت در اشکال مختلف وجود داشت و در کنار آن بازار زندآنهاو تبعیدها گرم بود... رفت و آمد به شهرهای دور دست و بد آب و هوا برای دیدار با تبعیدیها یکی از برنامه‏های اصلی مبارزه بود و در این رفت و آمدها بسیاری ار مطالب و اخبار رد و بدل می‏شد. به خاطر دارم با استاد زمانی و یکی دیگر از دوستان برای دیدن دوستان تبعیدی می‏رفتیم. با آنکه استاد زمانی... سخت درگیر مشکلات بود... در هر صورت طی مدتها تماس در مسیرهای سخت و طولانی و شهرهای مرزی و غیره استقامت، اخلاق، تدین و سخت کوشی افراد روشن می‏شد و استاد زمانی از یاران و دوستان صدیقی بود که واجد همه این فضایل بود و در جمع ما مکمل و همراه و همفکر بود.(18)
استاد مصطفی زمانی که در بدو ورود امام بعد از سالها تبعید و دوری از وطن نوشته است، اظهار می‏دارد:
بسم اللّه الرحمن الرحیم
خون شهیدان می‏توفد، اشک یتیمان می‏جوشد، ضجّه مادران قلبها را می‏شکافد و این فریاد اللّه اکبر مجدّد قرن، قائد بزرگ، امام خمینی بود که مرهمی شد دل داغداران را. ورود آن استاد بزرگ را به وطن، به سرزمین باروت و خون تبریک می‏گوییم، به این امید که نه تنها با صلابت و رهبریهای خردمندانه آن بزرگوار، جمهوری اسلامی در ایران برقرار گردد بلکه ( اتحاد جماهیر اسلامی) در سراسر گیتی پایه گذاری شود. (19)
مصفطی زمانی

خاطره‏ای از امام
حجة الاسلام غرویان درباره ارتباط استاد با امام می‏نویسد:
« در جمعی با حضور استاد زمانی سخن از خاطرات و حشر و نشرهای ایشان با حضرت امام پیش آمد. ایشان خاطرات زیادی نقل کردند و در لابه لای نقل خاطرات گفتند: من در تمام مدت زیادی که با حضرت امام بودم، هرگز ندیدم ایشان برای کسب شهرت و مقام قلمی بزنند و قدمی بردارند؛ بلکه بالعکس حضرت امام همواره از شهرت آوازه فرار می‏کردند و حتی اطرافیان و شاگردان خود را نیز به خاطر اقداماتی از این دست به شدت توبیخ می‏کردند، با همه اینها خود شاهد بودم که چگونه امام و نه تنها در قم و در این کشورهای اسلامی بلکه در کل جهان شهرت آوازه جهانی یافتند... و این خود یک درس خداشناسی برای من بود و یافتم که کارها به دست خدا و راده و مشیت الهی بر همه چیز حاکم است.» (20)

ویژگیهای اخلاقی

تواضع
تواضع و خشوع استاد زمانی زبانزد عام و خاص بود؛ نویسنده دانشمندی که با آن همه فعالیت و نوشتن انواع کتابها، اما ظاهر و رفتار خاضعانه‏اش به گونه‏ای بود که بسیاری از هم کسوتانش نیز او را نمی‏شناختند. خضوع و تواضع استاد زمانی سطحی و ظاهری نبود، ریشه در درون او داشت، از عمق جان او مایه می‏گرفت و این جز از تقوای الهی نمی‏توانست باشد.(21)

پناه نسل جوان
ارتباط مکاتبه‏ای یا حضوری با جوانان از دیگر فعالیتهای استاد زمانی بود تا آنجا که در اواخر عمر روزانه چهل تا پنجاه تلفن و نامه را پاسخ می‏داد.
او گروههایی را در شهرستانها دعوت به همکاری کرده بود و آنها موظف بودند با جوانها ارتباط مستمر داشته باشند.(22) استاد در طول هشت سال دفاع مقدس نیز کتابهای متعددی به جبهه و خانواده‏های شهداء و جانبازان اهداء می‏کرد.(23)

آثار
استاد مصطفی زمانی در طول سالها فعالیت فرهنگی، اجتماعی و سیاسی هفتاد اثر، تألیف و ترجمه از خود به یادگار گذاشت که برخی از آنها برای بیست و پنجمین بار به چاپ رسیده‏اند. آثار استاد را می‏توان بر شش بخش تقسیم کرد.

داستانهای اسلامی و معارف دین
- قصه‏های قرآن
- کانامه محمد(ص)
- مردان پاک از نظر امام صادق(ع)
- قهرمان توحید ابراهیم بت شکن
- سلیمان و بلقیس
- داستانهای مصور اسلامی، مرغ سلیمان، طوفان نوح، بابا آدم و ننه حواه، لقمان حکیم، اویس فضا نورد، شتر صالح، گلستان، آتش، قوچ بهشتی
- فروع دین
- پیشگوئی‏های علمی قرآن
- روزه و ماه خوا( ترجمه)

امام علی (ع) و نهج البلاغه
- علی بن ابیطالب پیشوای مسلمین
- نهج البلاغه از دیدگاه قرآن ( شرح نهج البلاغه) ؛ در چهار جلد
- نهج البلاغه ترجمه با فهرست موضوعی
- امام علی (ع) صدای عدالت انسانی - جلد پنجم
- ترجمه دیوان امام علی(ع)
- امام کاظم(ع)

جهان اسلام
- بسوی اسلام یا آئین کلیسا
- شیعه و مامداران خودسر
- کودک نیل یا مرد انقلاب
- حدود خسارت جهان و انحطاط مسلمین
- نقش کلیسا در ممالک اسلامی
- مذهب و رهبر ما
- جنایات غربی در شرق
- طمعکاران کینه ورز
- اسلام و تمدن جدید
- اسلام و خدمات اجتماعی
- سرنوشت استعمار در ممالک اسلامی
- اسلام از نظر یک مسیحی
- نقشه‏های استعمار و نغمه‏های شوم
- کنفرانس مذهبی لبنان ( ترجمه)
- آینده اسلام

مسائل نوجوانان و جوانان
- نردبان ترقی ( ما رمز ترقی)
- اعتیادهای خطرناک
- دختر وظیفه شناس
- مرگ سبز
- چرا رفوزه شدم
- دوستی‏های تلخ و شیرین
- بلوغ و غریزه جنسی
- طوفان جوانی
- خودکشی
- نماز نیروی مقاومت اسلامی
- خط کور
- هنر چیست و هنرمند کیست

مسائل زناشویی و ازدواج
- عروسی تولدی جدید
- پیمان زناشوئی

کتب علمی
- تقریرات درس خارج مکاسب حضرت رضوان ا...
- خودآموز کفایه الاصول با حاشیه‏های توضیحی
- وسواس، پیدایش، رشد و درمان آن

این کتاب را استاد اول به زبان عربی نوشته است که بعدها به فارسی آن را ترجمه کرده است. این اثر تحقیق بر محور مدارک فقهی و روانشناسی اسلامی است که در طول هفت سال نوشته شده و مشتمل بر سه بخش است؛ منشاء وسواس، رشد وسواس و درمان وسواس.

عروج
این عالم ربانی بعد از عمری تلاش و مجاهدت عاقبت در شب سه شنبه؛ بیست و نه بهمن ماه سال هزار و سیصد و شصد و نه در سن پنجاه و هشت سالگی بعد از بیماری نسبتا کوتاه در اثر سکته مغزی دار فانی را وداع گفت و به ملکوت اعلی پیوست و خیل عاشقان و دوستان خود را در سراسر کشور اسلامی، علی الخصوص حوزه مقدسه در غم هجر خود به سوگ نشاند و پیکرش را در میان حزن و اندوه از مسجد امام حسن عسکری (ع) در قم به بارگاه ملکوتی حضرت معصومه و در صحن مطهر در هجره شماره سه خاصی به خاک سپردند.

پی نوشتها:
1- گنجینه دانشمندان 7جلد 7ص 301محمد شریف رازی.
2- همان.
3- اطلاعات .1370/11/27
4- گنجینه دانشمندان جلد 7ص 301محمد شریف رازی.
5- رسالت، .1370/108
6- همان.
7- رسالت، .1370/12/3
8- رسالت، همان.
9- اطلاعات، .1370/12/3
10- رسالت، .1370/1/8
11- همان.
12- همان.
13- رسالت، 1370/1/8استاد محمد حسین حق جو داماد محترم مرحوم استاد زمانی، در یادواره استاد زمانی، ص .9
14- همان.
15- اطلاعات 1370/11/27حجة الاسلام صادقی اردستانی، یادواره و کتابخانه استاد زمانی، ص .76
16- رسالت، .1370/1/8
17- همان.
18- همان.
19- رسالت، .1370/12/3
20- کتاب مرکز اسناد انقلاب اسلامی، جلد 2ص .655
21- اطلاعات، .1370/12/3
22- همان.
23- رسالت .1370/1/8

منبع: www.hawzah.net