تاریخ دار الایمان قم، تألیف محمد تقی بیک ،ارباب معروف به «ارباب جان بابا»۱ (متوفی ۱۳۱۱ق / ۱۸۹۳ - ۱۸۹۴م).
وی فرزند حسنعلی بیگ بود. او از نظر تقدّم و منزلت محلی و گستره اطلاعات درباره قم و حومه بی همتا و از اعضای یک خانواده اعیانی قمی، به شمار میرفتو همه عمر خویش را صرف تهیۀ آمار برآورد ،مالیات تقسیم محصولات، نظارتبر تقسیم آب و مرمت قناتهای قم کرد و اطلاعات منحصر به فردی در باره اوضاعکشاورزی و آبیاری در قم داشت. ۲
این کتاب را وی به خواهش میرزا مهدی حکمران ،قم در ۱۲۹۵ قمری نگاشته و گویا این ،رساله جزو ثبتها و کتابچه هایی بوده است که به منظور تدوین مرآت البلدان ناصری فراهم گردیده و به دار التألیف همایونی فرستاده شده (۳) و از آن در مرآت البلدان جلد ۴ ص ۱۱۵ مادۀ جامع قم» استفاده شده است.
نسخه ای از این کتاب در ۱۰۲ ،برگ به شمارهٔ ۱۸۱۷۴ ،دفتر در کتابخانه مجلس شورا موجود است. لمبتون در کتاب مالک و زارع در ایران (۴) و در فهرست منابع آن، از نسخه ای به نام تاریخ قم یا تفصیل حالات و املاک و مستغلات و قنوات و بلوکات قم، یاد می‌کند که به نام میرزا سیّد مهدی در ۱۲۹۵ قمری نوشته شده است و نسخه ای از آن به شمارهٔ ۷۲۵ در کتابخانه وزارت دارایی آن روزگار ایران در تهران وجود داشته که بعد به کتابخانه بیوتات سلطنتی منتقل شده است.۵

۱ . شرح زندگانی ،من متوفی ، ج ۱، ص ۷۰، ۴۵۱، ۵۱۷ - ۵۱۶، ۶۸۳، ۶۹۹ - ۷۰۰؛ تذکرۂ شعرای معاصرین دار الایمان ،قم، فیض، برگ ۲۲ - ۲۶ ب نسخه خطی شماره ۱۴۵ مرعشی؛ تاریخ قم، فیض، برگ ۲۳ پ - ۲۴ (خطی)؛ جنگ شمارهٔ ۱۴۶ (خطى)، تحفة الفاطمیین، ج ۱، باب هفتم و ج ۲، ص ۱۴۰ - ۱۴۲؛ سفرنامۀ افضل الملک، برگ ۷۷ (نسخه خطی مجلس)؛ مرآت البلدان، ج ۱، مقدمه سیونه؛ مقالۀ تاریخنگاری قم ناصری جانگرنی ص (دستنویس ترجمه).
۲. مقاله تاریخنگاری قم در دورۀ ،ناصری، جان،گرنی همانجا
۳. مرآت البلدان، ج ۱، مقدمه، سی و نه.
۴.  مالک و زارع در ایران، لمبتون، ص ۳۰۹
۵. کتابشناسی آثار مربوط به قم، ص ۷۳ - ۸۰

منبع: کتاب تحفه الفاطمیین فی ذکر احوال قم و القمیین، پیشگفتار ص ۱۹ و ص ۲۰

مهیار موسوی