«داستان عاشورا» یکى از نمونه هاى موفق تصویرگرى دینى است. استقبال مخاطب خردسال و حتى بزرگسال از این اثر و ترجمه هاى گوناگون آن، خبر از نیاز جامعه به این گونه آثار و ضرورت استمرار این حرکت مى دهد. طبیعى است که استمرار حرکتى ارزشمند نیز خود نیازمند تقویت نقاط قوت و جبران نقاط ضعف است.

معرفى کتاب
این کتاب داستانى مصور (استریپ) و رنگى از واقعه عاشوراست. زمان داستان از مرگ معاویه و به خلافت رسیدن یزید آغاز مى شود و با شهادت و اسارت سالار شهیدان و یاران و خاندان او پایان مى پذیرد. کاغذ متن کتاب، گلاسه و جلد آن سخت است.

در مقدمه کوتاه کتاب مى خوانیم:
«داستان عاشورا، با این که ماجرایى غم انگیز و سوزناک است، اما همواره در طول تاریخ الهامبخش آزادگان و بزرگ اندیشان جهان بوده است. امام حسین (ع) زخم نیزه ها و تیغ شمشیرها و تیزى خنجرها را به جان خرید و مرگ یاران و فرزندان، یتیمى کودکان و اسارت بانوان خانواده خویش را بر خود هموار کرد تا چنان که پیامبر اکرم (ص) فرموده بود: «چراغ هدایت و کشتى نجات» باشد. و اینچنین است که عاشورا دیگر یک روز نیست؛ بلکه یک تاریخ است؛ یک واقعه نیست؛ بلکه یک اعتقاد و سرچشمه الهام همه حق جویان و حق پرستان در همه زمانها و مکانهاست.
کتاب حاضر روایتى مصور از داستان کربلاست که اگر چه به زبانى ساده بیان شده، اما با استناد به منابع معتبر تاریخى نگاشته شده است. این کتاب مى کوشد تا حماسه جاوید کربلا را در ذهن و جان کودکان و نوجوانان به صورتى فرامو ش ناشدنى ترسیم کند.
کتاب حاضر به زبانهاى آلمانى، اسپانیولى، روسى، مالایى و ترکى آذربایجانى (با دو رسم الخط کریل و لاتین) نیز ترجمه شده است و ترجمه هاى عربى، انگلیسى و فرانسه آن تاکنون انتشار یافته اند.

عوامل موفقیت
موفقیت «داستان عاشورا» مرهون علاقه، تعهد، تخصص و پیگیرى نویسنده، تصویرگر و ناشر آن است و هیچ یک در این کار ارزشمند، تنها مجرى، سفارش دهنده یا سفارش گیرنده اى منفعل نبوده اند. نگاهى به ویژگیهاى این سه تن و نقش آنها در آفرینش اثر میزان صحت این ادعا را روشن خواهد کرد:

۱‎- مؤلف و متن: حجت الاسلام محمدسعید بهمن پور را ایرانیان عادى با فیلمنامه «مریم مقدس» و مجموعه موفق تلویزیونى «مردان آنجلس» (داستان اصحاب کهف) مى شناسند. اهل فن فراموش نمى کنند که چگونه به همت و پژوهش او اطلاعات کوتاه قرآنى و روایى، با اطلاعاتى مستند از منابع غیر اسلامى و پژوهشهاى باستانشناسانه و دین پژوهانه در نقاط دیگر جهان در آمیخت و دستمایه فیلمنامه اى شد که هنر دیگر بهمن پور را به نمایش گذاشت. مخاطبان اهل اندیشه نیز برنامه هاى تلویزیونى او را که در خارج از کشور تهیه شده بود و مصاحبه هایى با فیلسوفان امروز جهان بود، به یاد دارند. او رئیس کالج اسلامى لندن و استاد علوم قرآن و حدیث در این دانشکده است. متولد ۱۳۳۵‎/ فوق لیسانس و لیسانس جامعه شناسى از دانشگاه علامه طباطبایى دارد و دانشجوى لیسانس همین رشته در مدرسه عالى اقتصاد لندن بوده است. لیسانس مکانیک را نیز از کالج کوئین مرى لندن ناتمام رها کرده است. دوره عالى حوزه علمیه قم را نیز گذرانده است. مقالات و کتابهاى متعددى در کارنامه نوشتارى خود دارد.
بهمن پور متن «داستان عاشورا» را بر مبناى کتاب «الارشاد فى معرفه حجج الله على العباد» نوشته عالم مشهور شیعى در قرن چهارم و پنجم، محمد بن محمد بن نعمان ــ مشهور به شیخ مفید ــ پدید آورده است. این اثر که به «ارشاد شیخ مفید» معروف است یکى از آثار مشهور و معتبر درباره دوازده امام به حساب مى آید که از جمله آن، شرح ماجراى شهادت امام حسین (ع) است.

۲ - تصویرگر و تصویر: پرویز اقبالى نامى آشنا در طراحى، تصویرگرى و تصویرگرى دینى است. تصویرگرى بیش از پنجاه کتاب و دهها شماره نشریه را در کارنامه خود دارد. متولد ۱۳۴۰ در آبادان است. دیپلم نقاشى، کارشناسى و کارشناسى ارشد گرافیک دارد. مربیگرى نقاشى کانون پرورش فکرى کودکان و نوجوانان۱۰، سال همکارى با مجلات رشد، تقدیرنامه و دیپلم افتخار پنجمین، ششمین، هفتمین و دهمین جشنواره کتاب کانون پرورش فکرى کودکان و نوجوانان از جمله فعالیتها و دستاوردهاى اوست. در سال ۲۰۰۲ نیز از سوى کتابخانه ملى مونیخ آلمان برگزیده تصویرسازى متن شد. برخى از طرحهاى او در «مجموعه کاریکاتور کاسنى» به سال ۱۳۶۸ از سوى حوزه هنرى به چاپ رسید. او هم اکنون معاون پژوهشى دانشکده هنر دانشگاه شاهد و دانشجوى دکتراى پژوهش هنر همین دانشگاه است.
پیشنهاد من در ابتدا بسیار ساده بود و آن این بود: تهیه کتابى درباره واقعه عاشورا به صورت تصویرى و دنباله دار که در اصطلاح به آن استریپ (strip) مى گفتند. این پیشنهاد کار ساده اى نبود؛ کارى بود که مى دانستم در عمل با سختى هاى زیاد روبه رو خواهد شد. اما تکیه گاه ما خدا بود و ما امیدوار بودیم که بتوانیم مقدمات این کار را فراهم کنیم. براى شروع، داشتن یک متن خوب که راهگشاى این کار باشد بسیار مهم بود و من مى دانستم نویسنده این متن، باید کسى باشد که بتواند «تصویرى» بنویسد و «تصویرى» روایت کند. در حقیقت کار نویسنده در اینجا به کار فیلمنامه نویس پهلو مى زد و کار من بى شباهت به کار طراحان فیلمنامه (storyboard) نبود. به همین خاطر کشف نویسنده این کار، براى من در حد انجام یک معجزه، مهم بود. تا این که به طور باورنکردنى، بعد از گذشت چند هفته این معجزه اتفاق افتاد و نویسنده این کار پیدا شد. آقاى سعید بهمن پور همان کسى بود که ما منتظر او بودیم. او قبلاً توانایى هاى خود را در فیلمنامه مردان آنجلس و مریم مقدس نشان داده بود؛ به همین خاطر مى توانست در نوشتن متن داستان عاشورا به صورت تصویرى و دنباله دار ما را یارى کند. او قبل از این کار، براى نوشتن فیلمنامه اى درباره عاشورا، مطالعات خوب و جامعى را پشت سر گذاشته بود. به همین خاطر در فاصله زمانى حدود یک ماه توانست متن مقدماتى این کار را فراهم کند.
وقتى که من متن را خواندم دیدم که با توجه به ساختار خاص این گونه داستانها باید تغییراتى در آن انجام شود که البته با دو بار رفت و برگشت متن، نواقص نیز برطرف شد. حال من به عنوان طراح و تصویرگر، در مقابل متنى آماده قرار داشتم که مى بایست به تصویر کشیده مى شد. در برخوردهاى اولیه با این متن متوجه چند مسئله خاص شدم. این مسائل از یک طرف بیشتر متوجه شیوه تصویرسازى و نحوه نگاه ما به داستان بود و از طرف دیگر به نحوه نشان دادن شخصیت هاى داستان در تصویر بر مى گشت.
با یک نگاه کلى به متن متوجه شدم که «واقع گرایى» به طور کلى نیاز اصلى این متن است ولى در عین حال این بیان واقع گرا در تصویر و در نوع زاویه دید بیننده به آن، باعث از بین رفتن مضمون حماسى داستان مى شد. به همین دلیل و براى حل این مشکل به نحوه نگاه نگارگران ایرانى رجوع کردم و با توجه به نگاه خاص و خیالپردازانه آنها در زاویه دید، سعى کردم با ترکیب در زاویه دید (روبه رو و بالا) بیانى گویا و حماسى به تصاویر دهم. در این نوع نگاه، براى بیان راحت داستان باید با توجه به سطح دو بُعدى کاغذ، کادرها را به گونه اى خاص در کنار هم چید تا روایت تصویرى به بهترین نحو ممکن انجام شود و این امر با توجه به نوع طراحى خاص و واقعگراى بنده که بى تأثیر از نگارگرى ایرانى نبود مى توانست به هویتایرانى ـ اسلامى آثار کمک کند. بدین ترتیب نوع ساختار طراحى و ترکیب بندى کار مشخص شد.
اما مشکل مهم دیگر، در ارتباط با شخصیت هاى داستان بود که به طور عمده به دو گروه مقدس و غیر مقدس تقسیم مى شدند. بر اساس این تقسیم بندى، ما مشکل خاصى با شخصیت هاى غیرمقدس نداشتیم ولى بیشترین بحث ما در مقابل کسانى بود که نسبت به نشان دادن چهره امام حسین (ع) و دیگر امامزادگان (س) از خود واکنش نشان مى دادند. باید توجه داشت که جایگاه این بحث در تاریخ هنر و مخصوصاً تاریخ نقاشى ما از اهمیت خاصى برخوردار است و هنر نگارگرى ما در این ارتباط، شاهد آثارى متنوع است. آثارى با پوشش و یا بى پوشش در شمایل نگارى و نگارگرى ما بسیار مرسوم بوده و هست ولى اصل بحث به این قاعده خاص بر مى گردد که اگر نشان دادن چهره پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) باعث قداستهاى منفى از نوع مسیحى آن نشود و یا باعث توهین و تحقیر آن بزرگواران نورانى نشود، این عمل نه تنها مکروه و ناپسند نیست بلکه باعث عزت و عظمت آن عزیزان روحانى است.
نکته خاص دیگر در این کار، نحوه اجراى این اثر است، که به طور کلى در سه مرحله انجام شد:
در مرحله اول، تمام تلاش ما متوجه طراحى و ترکیب بندى خطى داستان بود. ما در این مرحله سعى کردیم روایت داستان را به صورت تصویرى و دنباله دار و در کادرهاى مختلف انجام دهیم. در اینجا ما در پى ایجاد دو نوع ترکیب بندى خطى بودیم؛ یک نوع آن شامل ترکیب بندى کلى کادرها در صفحه بود و نوع دیگر آن عبارت بود از ترکیب بندى فضاها و فرم ها در هر کادر.
در مرحله بعد، هدف فقط قلم گیرى و ایجاد تضاد سیاه و سفید در زمینه ها و فرم ها بود. به همین خاطر با استفاده از راپیدوگراف و روان نویس هاى ضدآب زمینه اى زیبا براى پلان بندى و بروز فرم ها در هر کادر فراهم کردیم و در مرحله آخر با استفاده از رنگ هاى اکولین (جوهر رنگ) و گواش به رنگ آمیزى فضاها و فرم ها پرداختیم.

۳ - ناشر و دقت هاى تولید: جانباز على جاسبى نیا متولد ۱۳۴۶ تهران، داراى لیسانس حسابدارى است. افزون بر آشنایى بسیار با رایانه و نرم افزارهاى گوناگون آن، مطالعاتى بسیار در زبان عربى، علوم قرآن، نشریات قرآنى و دیگر دانشهاى دینى دارد. نشر دانش آموز را از ۱۳۶۷ تأسیس کرده و موفق به چاپ حدود ۱۰۰ عنوان کتاب شده است که اغلب آنها براى کودک و نوجوان اند. مجموعه قصه هاى برگرفته از متون ادب پارسى، قصه هاى پریان و کتابهاى آموزشى قبل از دبستان از جمله آنها هستند. در سال ۱۳۷۷ پیشنهاد نگارش متن «داستان عاشورا» را به محمدسعید بهمن پور داده است. متن را در همان سال به پرویز اقبالى پیشنهاد کرده است و جلسات متعددى در همین باره با یکدیگر داشته اند. کار اجراى تصویرگرى به طور جدى از سال ۱۳۸۲ آغاز شده و تا سال ۱۳۸۵ به طول انجامیده است. در همین مدت ناشر در پى یافتن مترجمانى توانا و بومى براى ترجمه متن کتاب به زبانهاى دیگر بوده است. متن را نیز به ویراستارانى متعدد سپرده تا به لحاظ ادبى و به ویژه اعراب گذارى اسامى خاص آن را بازبینى کنند. از این رو یکى از ویژگیهاى مثبت کتاب حاضر این است که اسامى خاص اشخاص و مکانها ـ جز چند مورد که بسیار مشهورند و اسامى آنها بدون اعراب هم درست تلفظ مى شود ـ براى نخستین بار که در کتاب مطرح مى شوند، اعراب گذارى شده اند و مخاطب، آنها را درست خواهد خواند؛ کارى که در بسیارى از نگارشهاى تاریخى دینى دیده نمى شوند. همچنین رجزها ـ که به شعر بوده اند ـ به صورت شعرى هموزن یا با وزنى نزدیک به اصل رجز در آمده اند.
در سال ۱۳۸۶ با سرمایه «ستاد عاشوراییان فجرآفرین» صفحات این کتاب به صورت ۷۰۰۰ دوره پوستر به رایگان در مدارس کشور توزیع شد.

منبع: روزنامه ایران ۱۳۸۷/۱۰/۲۱