خوشگوى باش با خلق از هر درى که گویى‏
خارج منال چون نى از هر دمى که نالى‏
محبوب مردم آمد عاقل به نرمگویى‏
شایسته شکر شد طوطى به خوش ‏مقالى‏
فارغ مباش یکدم از بندگى ایزد
اکنون که چون من آزاد از بند جاه و مالى (1)
«مقبولیت» یا «پذیرش اجتماعى» به عنوان یک نیاز روحى نسل جوان، مورد توجه آنان قرار مى‏گیرد. عموم جوانان مایلند بدانند:
آیا واقعاً مورد قبول دیگران هستند یا نه؟
میزان اعتبار آنان در بین دوستان و همسالان چقدر است؟
نوع نگاه جامعه به شخصیت آنها چگونه است؟
چگونه مى‏توان محبوبیت و مقبولیت شایسته‏اى در اجتماع به دست آورد؟
اطلاع از این موضوع، مى‏تواند در کیفیت شکل‏گیرى شخصیت آنان اثرگذار باشد و گاه باعث گام‏هاى ارزشمندى در راه تکامل و تعالى آنها گردد. به عنوان نمونه، تأیید دیگران و پذیرش اجتماعى، یکى از عوامل یا معیارهاى سنجش اعتماد به نفس جوانان محسوب مى‏شود. به دیگر سخن آنان قبل از هر چیز مایلند رویکرد دیگران را نسبت به خود بدانند و با علاقه خاصى دیدگاه اطرافیان خویش را نسبت به خود تحلیل مى‏نمایند و در ارزیابى اطرافیان از آنها نظر همسالان و دوستان براى آنها از اهمیت ویژه‏اى برخوردار است. به یقین، پذیرش فرزندان در خانواده، دانش‏آموزان در مدرسه و دانشجویان در دانشگاه و به طور کلى نسل جوان در جامعه، راه را براى مقبولیت اجتماعى آنان در جوانى هموار مى‏کند و تأکید والدین، مربیان و مبلّغان دینى بر لیاقت‏هاى ذاتى جوانان، موجب تقویت «حرمت نفس» (2)، «عزت نفس» و «اعتماد به نفس» آنان مى‏شود و خود را با ارزش‏هاى اصیل جامعه همسو و همسان مى‏کنند تا خردمندانه اعتبارى ماندگار نصیب خود سازند و در پایان پروردگار مهربان نیز از آنها خشنود و خرسند باشد.
گفتنى است پرسش از «چگونگى دستیابى به مقبولیت اجتماعى» همسو با سرشت انسان‏ها بوده و هست و خواهد بود، چنانکه این نیاز فطرى در گفتگوهاى اصحاب رسول خدا (ص) با آن حضرت به چشم مى‏خورد و در عصرها و نسل‏هاى مختلف به خوبى نمایان است.
داستان درس‏آموز مراجعه مردى از ارادتمندان رسول اکرم (ص)، به محضر آن حضرت و ارائه پرسشى در این باره را امیر مؤمنان على (ع) بازگو مى‏کند که آن فرد گفت:
«یا رسول الله! عَلّمنى عملاً یحبنى اللَّه علیه و یحبنى المخلوقون...؛ (3)
اى رسول خدا! مرا عملى بیاموز که خداوند مرا بنا بر انجام آن، دوست بدارد و نزد مردم محبوبیت و جایگاه اجتماعى پیدا کنم و.... »
پیامبر حکیم و پر مهر فرمود:
«اگر دوست دارى، خدا تو را دوست داشته باشد خوف از او داشته باش و در زندگى خویش پرهیزگارى را شیوه همیشه خود کن و اگر مى‏خواهى نزد مردم محبوب و مقبول باشى [نخست ]به آنان نیکى و خدمت کن [دیگر آنکه ]هیچ امید و طمعى به دارایى‏هاى آنان نداشته باش [تا همیشه آزاد و آزاده، همانند آنان زندگى کنى و سربلند باشى‏]. »
امام على (ع) نیز شیوه دستیابى به پایگاه اجتماعى و مقبولیت عمومى در جامعه را چنین بیان مى‏فرماید:
تعجب مى‏کنم از کسى که سیم و زر مى‏دهد و بنده مى‏خرد، اما با اخلاق خوش و نیکوکارى، مردان آزاد را شیفته و مطیع خود نمى‏سازد.
با خلق خدا مهربان باشید تا مورد ستایش واقع شوید و پاداش برید.
دل‏هاى مردم وحشى و رمنده است؛ هر که آنها را با الفت و نوازش رام کند، رو به سوى او مى‏آورند.
با مردم چنان با خوبى و نیکویى نشست و برخاست کنید که اگر بمیرید بر شما بگریند و اگر دور شوید آرزوى دیدار شما کنند. (4)
شاعران شیرین‏گفتار و سنجیده‏سخن نیز در سروده‏هاى خود راه مقبولیت اجتماعى و محبوبیت مردمى را این گونه توصیف کرده‏اند:
کسى نیک بیند به هر دو سراى‏
که نیکى رساند به خلق خداى‏
خدا را بر آن بنده بخشایش است
که خلق از وجودش در آسایش است (5)
*
گر غرّه به عمرى به تبى برخیزد
وین روز جوانى به شبى برخیزد
بیداد مکن که مردم‏آزارى تو
در زیر لبى به یاربى برخیزد (6)
*
الا گر طلبکار اهل دلى‏
ز خدمت مکن یکزمان غافلى‏
برانداز بیخى که خار آورد
درختى بپرور که بار آورد
فروماندگان را درون شاد کن‏
ز روز فروماندگى یاد کن (7)
*
به نیکى چنان پرورد نام خویش‏
کزو نیک یابد سرانجام خویش‏
به از نام نیکو دگر نام نیست‏
بدان کس که نیکو سرانجام نیست (8)
*
گر قرب خدا مى‏طلبى دلجو باش‏
وندر پس و پیش خلق نیکوگو باش‏
خواهى که چو صبح صادقُ القول شوى‏
خورشیدصفت با همه کس یک رو باش (9)
*
در حقیقت نبود هیچ مقامى برتر
زان مقامى که فقط حضرت انسان دارد
سبب برترى رتبت انسان از چیست؟
از همان است که او رحم فراوان دارد
رحم آرد همه اوقات به هر جاندارى‏
آنکه انسان بود و در تن خود جان دارد (10)

آثار مقبولیت اجتماعى‏
برترین آثار مقبولیت اجتماعى در نگاه صاحب نظران عبارت است از:

1. پرورش و توسعه شخصیت‏
جوانان در چنین موقعیتى مى‏توانند توانایى‏هاى درونى و شخصیتى خویش را بهتر از هر زمان به ظهور برسانند، احساس سرشار از آرامش و لذت نصیب خود سازند و ضمن انجام وظیفه تکامل و ترقى روحى روانى نیز بیابند و تمرین کنند که باید به فکر دیگران هم بود و براى غم‏هاى آنان غمگین و هنگام شادى آنان شادان بود.

2. فراهم‏سازى پذیرش اجتماعى دیگران‏
مقبولیت اجتماعى جوان، از آن سو زمینه پذیرش اجتماعى دیگران را نزد او فراهم مى‏نماید. در حقیقت باید گفت جوان آمادگى دارد، در صورت دریافت نشانه‏هایى مبنى بر تأیید دیگران از شخصیت آن، پاسخ مثبت داده و به عنوان یک اقدام متقابل، نسبت به رأى و نظر دیگران محترمانه و فعالانه رفتار نماید.

3. جلب مشارکت جوانان در جامعه مردم‏سالار دینى‏
پذیرش جوانان در اجتماع سبب جلب مشارکت جوانان در جامعه مى‏شود و این طلوعى طلایى براى تحقق توسعه فرهنگى، اجتماعى و سیاسى به معناى واقعى است تا در مناسبات انسانى و روابط متقابل بر قبول نسل جوان جدیت بیشترى وجود داشته باشد.

4. سلامت و تعادل روانى نسل جوان‏
از آثار ارزنده و پاینده مقبولیت اجتماعى، سلامت و تعادل روانى نسل جوان است؛ نعمتى چشمگیر که از دیدگاه مکتب روانشناسى کمال، اطمینان جوانان از موقعیتى که نزد دیگران دارند هم افزون بر حفظ سلامت روحى و شادابى روانى آنان، زمینه‏ساز تحقق تعالى و تحول در آنها مى‏شود، هر گونه رنج و ناراحتى در کام جوان شیرین و دلنشین مى‏شود، حس خودخواهى در قلب او خاموش مى‏گردد و برتر از همه، آرامش حقیقى در سراى وجود او پدید مى‏آید که با هیچ نعمت مادى قابل مقایسه نیست.

5. نگاه مثبت به آینده زندگى‏
امید تحفه گرانبهایى است که طعم حیات را در ذائقه آدمى شیرین مى‏سازد و همچون بال براى فرشتگان باعث پرواز مى‏شود. رهاورد این فانوس همیشه فروزان در دل و دیده انسان، نگاه خوشبینانه به زندگى و انتظار فرداهایى بهتر و بالنده‏تر است تا در پرتو آن هرگز غبار غربت و نومیدى بر شخصیت انسان ننشیند و خوشحال و خرسند به تماشاى لحظه‏ها بنشیند که این لذتى کم نظیر در صحن و سراى زندگى است.

نقش ما در مقبولیت اجتماعى جوانان‏
نگاهى به آثار فردى و اجتماعى این پدیده، ضرورت توجه پدران و مادران، معلمان و مبلّغان را به موارد زیر بیشتر مى‏نماید:

الف) دوجانبه بودن تفاهم‏
جوانانى که مایلند دیگران آنها را درک کنند، فرصت ارائه شخصیت و توانمندى دهند و توجه به ویژگى‏هاى والاى آنان کنند باید ابتدا براى درک دیگران تلاش کنند در حقیقت گام اول را خود بردارند و بدانند تفاهم پدیده‏اى طرفین است که با شناخت دو طرف ایجاد مى‏شود.
چنانکه رسول اکرم (ص) به فردى که رهنمودى از حضرت خواست فرمود:
«هرگاه دوست داشتى مردم به سوى تو آیند، تو نیز باید به سوى آنان روى، به آنها احترام گذارى و نسبت به مردم خوبى کنى. » (11)

ب) توجه به صفات برجسته اخلاقى و اجتماعى‏
جوانان با درک تأثیر «سعه صدر»، «همدلى»، «انعطاف‏پذیرى روحى»، «توجه به شخصیت مخاطبان» و «احترام به یکایک اطرافیان»، به خوبى مى‏توانند جایگاه اجتماعى ارزشمندى به دست آورند و مقبول همسالان و همدرسان خود شوند.
«ویکتور کوژن» فیلسوف فرانسوى با تأکید بر این اصل مى‏گوید:
«تنها به شرطى مى‏توانید مردم را تحت نفوذ خود در آورید که به آنها خدمت کنید؛ این قاعده استثنا ندارد. »

ج) درک ارتباط میان «مهارت‏هاى اجتماعى» و «مقبولیت اجتماعى»
درک ارتباط میان «مهارت‏هاى اجتماعى» و «مقبولیت اجتماعى» از سوى جوانان ایجاب مى‏کند که براى آموزش مهارت‏هایى چون: «آداب معاشرت»، «هنر خوب شنیدن» و «جلب اعتماد دیگران» برنامه مطلوبى را مدون و اجرا کنند تا پیوند تجربیات و فنون و مهارت‏هاى لازم در عرصه ارتباطات فردى و اجتماعى راه چندین ساله را در کمترین زمان میسر نماید.

د) افزایش اطلاعات و دانش روز
تجهیز نسل جوان به دانش رو به رشد و اطلاعات روز، نقش بسیار مؤثر در محبوبیت اجتماعى آنان دارد. این مهم از آن رو قابل بررسى است که گشوده شدن دریچه‏هاى چهار سوى جهان بر روى دیدگان افراد این عصر، نوع نگاه و نگرش فردى و اجتماعى، اعتقادى و اخلاقى، اجتماعى و فرهنگى و حتى اقتصادى آنان را تحت تأثیر قرار داده است. آشنایى با دانش روز و اطلاعات رو به رشد جهانى، سرعت درس انسان نسبت روابط با افراد را بیشتر مى‏نماید.
برخى دیگر معتقدند:
«انقلاب اطلاعات، روابط انسانى و نهادى را تغییر سریعى بخشیده و نوید فرا رسیدن جامعه‏اى مبتنى بر دانش را مى‏دهد. و فرا رسیدن «موج چهارم» که نشانگر جابه‏جایى نمود علم «گسست‏گرا» به وسیله نمود «پیوست‏گرا» است، ایجاب مى‏کند که نسل جوان با تجهیز خود به علم و دانش، روند فوق را تسریع نمایند. » (12)

ه) غلبه بر «خودشیفتگى» و «خوددوستى»
اغلب جوانان با توجه به شرایط سنى، مجذوب خویش هستند و به خاطر «خودشیفتگى» در ارتباطات فردى و اجتماعى تنها منافع و خواسته‏هاى خود را محترم و مقدم مى‏شمارند!
از مقتضیات مقبولیت اجتماعى، غلبه بر«خودشیفتگى» است. این امر با آموزش «ارتباط صحیح با خویشتن» توجه به «حقوق اطرافیان» و حتى «ایثار نسبت به همنوعان» فراهم مى‏شود و نوعى تعادل میان «خودشیفتگى» و «دیگردوستى» به فرد مى‏دهد تا به «خودشناسى» دست یابد و بین «حق» و «تکلیف» به خوبى ارتباط شایسته‏اى برقرار سازد.

و) تقویت روحیه «آینده‏نگر»
«آینده‏نگرى» مستلزم پرهیز از گرایش به خواسته‏هاى فورى و آنى است و تقویت این روحیه زمینه مقبولیت اجتماعى را فراهم مى‏سازد.
«خویشتندارى اخلاقى» فرد را برمى‏انگیزاند تا بر تمایلات آنى و خواهش‏هاى بسیار خود فائق آید و به گرایش‏هاى منطقى و آینده‏نگر، دلبستگى بیشترى پیدا کند.

ز) دورى از «تساهل» و «تسامح» در ارزش‏هاى اخلاقى‏
یکى از آفات محبوبیت اجتماعى، گرایش به نوعى «تساهل»، و «تسامح» یعنى سهل انگارى و آسان شمارى در ارزش‏هاى اخلاقى است. این سراشیبى باعث مى‏شود که آرام آرام به سوى «بى‏قیدى» و «شکافتن مرزهاى محترم و قابل توجه اخلاقى» میل پیدا کند و به سازش و لاابالى‏گرى رو نماید.
تلاش نسل نو در دستیابى به مقبولیت اجتماعى باید با ملاحظه اصول و مبانى اخلاقى تنظیم شود تا نوجوانان و جوانان را از «سهل‏انگارى»، «ولش‏بازى» و «بیهوده‏نگرى» در امور اخلاقى برحذر دارد (13) و آنان را شایسته ستایش و لایق بزرگداشت در صحنه‏هاى مختلف اجتماعى نماید.

پى‏نوشتها:
1) سیف فرغانى.
2) جوان و نیروى چهارم زندگى، ص 147، 148.
3) اعلام الدین، ص 268؛ بحارالانوار، ج 82، ص 164. ر. ک: الکافى، ج 2، ص 146 و ج 4، ص 57؛ الامالى للطوسى، ص 507.
4) وسائل‏الشیعه، ج 12، ص 12؛ شرح نهج‏البلاغه، ج 18، ص 107؛ غررالحکم و دررالکلم، ص 437 - 450.
5) سعدى.
6) ابوسعید ابوالخیر.
7) سعدى.
8) نظامى.
9) ابوسعید ابوالخیر.
10) ناصح الممالک.
11) الکافى، ج 2، ص 146.
12) آموزش براى آینده، دکتر پراواز وازى. (سازمان یونسکو، سال 1990).
13) جوان و نیروى چهارم زندگى، 148 - 150.

منبع: ماهنامه پیام زن  1384 شماره 165، آذر ۱۳۸۴/۹/۰۰
نویسنده : احمد لقمانی