ساختمان‌ها که قد می‌کشند، پنجره‌ها یک به یک متولد می‌شوند و از ترکیب پنجره‌ها و دیوارهاست که شکل و ترکیب اولیه نماهای شهری زاده می‌شوند. اینجاست که نماهای ساختمان‌ها زینت انکارناپذیر شهرهایمان می‌شوند و در هر گذری قرار است چشم‌هایمان را بنوازند.
اما آنچه چشم می‌بیند و به خاطر می‌سپارد، ترکیبی ناهمگون از ضلع‌های سرد و بی‌روح و گاه زشت و نامطلوب است. بالکن‌ها این حجم‌های بیرونی نماها دیگر تداعی‌کننده ایوان‌های باصفای دیروز نیستند.
شیشه ترشی‌ها در کنار خرت و پرت‌های اضافی، الحاقات غیراصولی دودکش‌ها، کانال‌های کولر و سیستم‌های تهویه، حصارکشی بالکن‌ها و تغییر شکل خودسرانه فضاهای عمومی موجود در نمای ساختمان‌ها و تبدیل آنها به انباری و بناهای نیمه‌کاره و فضاهای رها شده و متروکه، خانه‌های کوتاه و بلند با پنجره‌های بدقواره و شیشه‌های رنگ به رنگ که بی‌هیچ تناسبی کنار هم چیده شده‌اند، پوسترها و برچسب‌های تبلیغاتی که تا بلندترین ارتفاع تیرهای چراغ برق و درهای فلزی خانه‌ها چشم را می‌آزارد، ساختمان‌های ناهمگون با بافت‌های مجاور، افزایش حجم تبلیغات محیطی و بی‌توجهی به شیوه هماهنگ آذین‌بندی و زیباسازی شهر در سال‌های گذشته، بافت شهرها را به چشم‌اندازهای آشفته و ملال‌آور تبدیل کرده است.

سیمای شهر در انحصار تبلیغات
هم‌اکنون تبلیغات عنان‌گسیخته، محدودترین فضاهای قابل استفاده شهرها را نیز در سیطره خود گرفته‌اند. دیوارهای شهر، صندوق‌های پستی و حتی دیوارهایی که عبارت «نصب هرگونه آگهی پیگرد قانونی دارد» بر پیکر آنها حک شده است نیز از هجوم برچسب تبلیغاتی در امان نمانده‌اند و به‌رغم گسترش این معضل و اعتراض دائمی شهروندان درخصوص تبلیغات مزاحم، شهرداری‌ها و سازمان زیباسازی تاکنون نتوانسته‌اند آنچنان که باید برای ساماندهی یا حتی کنترل این معضل، اقدامی اساسی یا مقطعی تاثیرگذار انجام دهند.
این در حالی است که به دلیل نبود قوانین بازدارنده برای برخورد با متخلفان در این زمینه، منظر شهری که باید حریم امن زندگی شهروندان باشد، جولانگاه پیام‌های تبلیغاتی شده و کنترل این تخلفات با تکیه بر قوانین فعلی امکان‌پذیر نیست.

بالکن‌های پریشان
فضایی که امروز بالکن نامیده می‌شود، در دوران قدیم که فضاهای بیرونی بازتر بود و ایوان‌ها چشم‌انداز زیبایی داشتند، موجب آرامش اعصاب بودند؛ اما در شرایط شهرسازی کنونی، بالکن‌ها کارکرد خود را از دست داده‌اند و صرفا به منظور فضایی اضافی برای قرار دادن وسایل غیرضروری در نظر گرفته می‌شوند.

نماهای آشفته
اما پرسش مهم این که شهرداری‌ها تا چه حد قدرت اجرایی دارند؟ معاون فنی مهندسی سازمان زیباسازی شهرداری تهران در گفتگو با «جام‌جم» می‌گوید: طبق قانون شهرداری، با هرگونه معضل در نماهای شهری که باعث برهم زدن عمق بصری شهر شود، برخورد می‌شود. در وهله اول اخطار داده می‌شود و در صورت بی‌توجهی شخص یا اشخاص خاطی با آنها برخورد قانونی صورت می‌گیرد.

ساخت‌وسازهای ناهمگون
اعمال سلیقه‌های شخصی چنان آشفتگی را بر سیمای بصری کلانشهر تهران تحمیل کرده است که نمای هر ساختمان بی‌هیچ هماهنگی با نماهای مجاور و موقعیت اقلیمی حاکم بر آن ساز خود را می‌زند. تهران شهری است که پیش از این، چهره مشخص تاریخی و معماری داشته و در 30 سال گذشته دارای هویت و سبک‌های معماری خاصی در دوره‌های مختلف تاریخی و شهرسازی خود بوده است، اما هم‌اکنون نبود تناسب ارتفاع ساختمانی در یک بافت محدود محلی و منطقه‌ای، سیما و منظر شهر تهران را مخدوش کرده است و شاید تهران تنها پایتختی در جهان باشد که بدون ضابطه و بر اساس نگرش‌های سلیقه‌ای اداره می‌شود.
در چنین شرایطی کم‌توجهی شهرداری‌ها و دیگر دستگاه‌های متولی از جمله وزارت مسکن و شهرسازی در کنترل ساخت‌وسازهای ناهمگون که حالا دیگر حتی کوچه و پس‌کوچه‌های 6 متری هم از گزند آن در امان نمانده‌اند، تهران را به شهری فاقد چهره تاریخی و سبک مشخص در معماری دوران معاصر تبدیل کرده است.

آلودگی بصری، منشأ بیماری روحی
آلودگی بصری در شهرها طی درازمدت انسان را دچار پریشانی ذهنی و بیماری‌های روحی می‌کند.
این سخن دکتر حسن پویان، جامعه‌شناس شهری در گفتگو با مهر است که می‌گوید شهروندان در خیابان‌های تهران با انواع و اقسام تصاویر تبلیغاتی روبه‌رو هستند و هر روزه آنها را در ذهن خود مرور می‌کنند، اما از این موضوع آگاه نیستند که تصاویر باعث آشفتگی ذهن می‌شوند و تمرکز فکری افراد را کاهش می‌دهند.
نماهای ساختمان‌ها که زاییده آپارتمان‌سازی و رواج آن در تهران است جدا از آشفتگی که مالکان موجب آن می‌شوند آنچنان که باید از منظر معماری نیز چشم‌نواز نیستدکتر حسن پویان با اشاره به وضعیت آلودگی بصری در شهرها و بخصوص پایتخت معتقد است آلودگی بصری و صوتی که در شهر تهران شاهد آن هستیم، یکی از دلایل اصلی کاهش بازده کاری در میان شهروندان است، در صورتی که در بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا، تبلیغات شهری و تصاویر موجود در خیابان‌ها بر اساس اصول شهرسازی تنظیم شده‌اند و هر محله طبق بافت شهری تبلیغات خاص خود را دارد.
اما در سیاست‌های جدید سازمان زیباسازی، مبنا بر آموزش شهروندان گذاشته شده است، زیرا قانون تعریف کاملی از تمام زواید نماها که ممکن است چهره شهر را مخدوش کند، ندارد.
به طور مثال، پهن کردن لباس و... ما نمی‌توانیم مالکی را برای این که لباسش را در بالکن پهن می‌کند، مجازات کنیم. قانون هم این اختیار را به ما نمی‌دهد. تنها از طریق آموزش و نهادینه کردن فرهنگ شهرنشینی می‌شود به این جزییات پرداخت و اقدامات بازدارنده صرفا باید موردی باشد.

دیوارها و حصارکشی‌ها، نماد آلودگی
اما شهرداری‌ها و در راس آنها سازمان زیباسازی به عنوان متولی رسیدگی به وضعیت سیما و منظر شهری و کاهش آلودگی‌های بصری از چهره شهر چه اقداماتی انجام داده است؟
معاون فنی مهندسی سازمان زیباسازی در گفتگو با «جام‌جم» در حالی که دیوارهای شهری و حصارهای اطراف منازل را یکی از مصادیق اصلی ایجاد آلودگی بصری در شهرها و بویژه کلانشهر تهران می‌داند، معتقد است: از آنجا که وجود دیوارهای زائد و حصارکشی‌های اطراف منازل موجب کاهش عمق دید می‌شود، همین موضوع احساس آلودگی بصری را تقویت می‌کند، در حالی که شهرها پر از دیوارهای زائد و حصارکشی‌هایی است که برچیدن آنها تاثیر قابل توجهی در کاهش آلودگی‌های بصری از چهره شهر خواهد داشت.

میدان‌های نازیبا
مهندس مهدی گلشنی به وضعیت میدان‌های شهرها و بویژه پایتخت اشاره می‌کند و می‌‌گوید: این یک واقعیت است که بسیاری از میدان‌های شهرهای ما زیبا نیستند و به همین دلیل سازمان زیباسازی در برنامه سال آینده خود ساماندهی میدان‌های ونک، انقلاب، فرودسی، فاطمی، ولیعصر و امام حسین(ع) را به عنوان میدان‌های اصلی و پرتردد شهری با هدف بهبود سیما و منظر شهری در دستور کار خود قرار داده است.
کف‌سازی میدان‌ها، ساماندهی وسط میدان، احداث و مرمت آب‌نماها و ایجاد فضای سبز از جمله اقداماتی است که در راستای طرح ساماندهی میدان‌ها قرار است انجام شود.
نصب مجسمه‌های تزئینی در میدان‌ها و مرمت مجسمه‌های مشاهیر، نماها و المان‌های شهری مانند میدان آزادی، ساماندهی بازارهای قدیمی شهر تهران از جمله بازار تاریخی تجریش، توسعه پیاده‌راه‌ها مانند پیاده‌‌راه خیابان‌‌های صف، سپهسالار، کوچه مروی، پیاده‌راه خیابان ولیعصر، بلوار کشاورز و محور کریمخان، خیابان 15 خرداد (بازار)، نصب پل‌های مکانیزه و حذف تدریجی پل‌های عابر پیاده غیربرقی، ساماندهی رود، دره‌ها و تفرجگاه‌های شهری از جمله ولنجک، دارآباد، فرحزاد و... که به وسیله شهرداری‌های مناطق اجرا شده، طرح‌هایی است که اجرای آنها بازیابی آرامش بصری شهروندان را به همراه خواهد داشت.
معاون فنی مهندسی سازمان زیباسازی در حالی از طرح‌های متعدد سازمان‌ در راستای ساماندهی و بهبود منظر شهری خبری دهد که در این میان کمتر سخنی از مشارکت شهروندان به میان می‌آید. به نظر می‌رسد سازمان‌های متولی هنوز نتوانسته‌اند برای رفع آلودگی‌های بصری از چهره شعر که در مواردی خود آنها عامل ایجاد آن هستند، راهی بیابند.
مهندس گلشنی می‌گوید: متاسفانه هنوز فرهنگ‌سازی لازم در این زمینه که شهروندان نیز باید در رفع آلودگی‌های بصری از چهره شهرشان سهیم باشند و خود را مسوول بدانند، انجام نشده است.
البته وی این مساله را رابطه‌ای دوسویه می‌داند و معتقد است: شهرداری‌ها موظف هستند در مرحله اول نسبت به وظایف خود در راستای بهبود سیمای شهری عمل کنند تا به این وسیله شهروندان نیز به طور خودجوش وظایف شهروندی خود را در این زمینه رعایت کنند. وی ساماندهی تابلوهای اصناف و استانداردسازی آنها از نظر شکل و محل نصب که طی چند سال اخیر توسط سازمان زیباسازی انجام شده است، از جمله این موارد می‌داند.
جمع‌آوری و تعویض سایه‌بان‌های مندرس و فرسوده‌ مقابل مغازه‌ها و رنگ‌آمیزی در و کرکره‌های مغازه‌ها از جمله مواردی است که طی سال‌های اخیر سازمان زیباسازی و شهرداری‌‌های مناطق تلاش کرده‌اند با جذب مشارکت فعال شهروندان در این زمینه، گامی هرچند کوچک برای نهادینه کردن مشارکت معنی‌دار شهروندان در بهبود و ساماندهی سیما و منظر شهری بردارند.

منبع: روزنامه جام جم ۱۳۸۸/۱۱/۲۸
نویسنده : پوران محمدی