هفت سنگ، گرگم به هوا، خاله بازی، نون بیار کباب ببر، قایم باشک، لی ‌لی، خروس جنگی، الک دولک و کلی بازی های دوران بچگی که هم باعث شادی است و هم باعث سلامت بدن، روزگاری همه اوقات فراغت کودکان و حتی نوجوانان را به خود اختصاص می داد. در آن دورانی که نه تلویزیون بود تا این قشر بازیگوش و باهوش را ساعت ها محو خود کند و نه پلی استیشن و بازی های رایانه ای که خواب و خوراک را بر کسانی که اغلب آنها دانش آموزان هستند، حرام کند و نیاز به فرهنگ سازی را در این میان صد چندان نماید.
“فراغت” برای افراد مختلف معانی گوناگونی دارد ولی آنچه مسلم است اینکه اوقات فراغت فقط زمان فارغ شدن از کار و مشغله نیست. همان طور که در فرهنگ عمید در باره اوقات فراغت تاکید شده که فراغت در فارسی به معنی آسودگی و آسایش و آسودگی از کار و شغل است، فرد در این اوقات می‌خواهد به اشتغالی بپردازد که با کمال میل به آنها علاقه نشان می‌دهد، خواه به منظور استراحت، خواه برای ایجاد تنوع.
امان الله قرایی مقدم، جامعه شناس و استاد دانشگاه، هر کاری را که غیر از کار و حرفه روزانه فرد به اختیار او و در هر ساعتی که مایل است انجام شود، اعم از تفریح یا انجام کاری سخت و عقب افتاده، جزئی از اوقات فراغت می داند. چرا که بر خلاف کار روزانه هیچ اجباری برای انجام آن ندارد و می ‌تواند زمان آن را تغییر دهد. به اعتقاد این جامعه شناس، تحقیقات نشان می دهد افرادی که اوقات فراغت مفید و مطلوبی دارند از لحاظ اقتصادی بازده مطلوب‌ تری داشته و عمر بیشتری نسبت به سایرین خواهند داشت.

اول باور کنید بعد اجرا
باورپذیری اوقات فر اغت و درک آن زمانی اتفاق خواهد افتاد که بر چگونگی گذراندن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان مان حساس باشیم و تاثیر آن بر ابعاد اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی فرد را مهم ارزیابی کرده و کوشش کنیم شرایط گذران اوقات فراغت مطلوب را فر اهم کنیم. به نحوی که گذراندن این فرصت منجر به افزایش سطح شعور، آگاهی و تبادل افکار شود و نگاه و بینش سیاسی آنان را تقویت کند.
قرائی مقدم توجه به بعد اقتصادی در برنامه ‌ریزی اوقات فراغت جوانان را بسیار مهم می داند و معتقد است: باید به امکانات محدود تفریحی، ورزشی و فرهنگی و... همچنین بالا بودن هزینه های استفاده از همین امکانات که گاهی برای جوانانی از قشر متوسط و ضعیف جامعه غیر ممکن می شود، هم دقت کنیم. در واقع برنامه ریزی ما برای اوقات فراغت تحت تاثیر اشتغال ماست و چنانچه عمده خانواده ها توان مالی برای ساماندهی و نظم بخشیدن اوقات فراغت جوانان در میان اعضای خانواده را ندارند و نمی توانند برای سفرهای فصلی، سالانه و یا آخر هفته برنامه ریزی اقتصادی داشته باشند، به ناچار جوان های ما خیلی زود جذب گروه همسالان می شوند و اوقات فراغت شان را بیرون از فضای خانواده و با دوستان سپری می کنند و به جرات می توان گفت که یکی از مهم ترین عوامل موثر در بروز انواع آسیب های اجتماعی مربوط به عدم مدیریت و برنامه ریزی صحیح برای بهینه سازی اوقات فراغت جوانان و نوجوانان است.
برخلاف آنچه در ایران در خصوص اوقات فر اغت اتفاق می افتد و مسوولین تنها در فصل تابستان به فکر پرکردن آن هستند، در کشورهای دیگر برنامه ریزی در خصوص اوقات فراغت، از جمله برنامه های اولویت دار به شمار می رود.
نگاه‌ها به آموزش و پرورش دوخته شده است
با توجه به اینکه دانش آموزان بخش عظیمی از جمعیت آزاد و نیازمند ساماندهی اوقات فراغت به شمار می روند و در سنین حساس نوجوانی و بلوغ به برنامه های فرهنگی و اعتقادی بیش از هر زمان دیگری احتیاج دارند، نهادهای متولی امور جوانان نیز در این خصوص می بایست با تدابیر بیشتری اقدام کرده و با تنظیم و تدوین برنامه های مناسب، پاسخگوی نیازهای فرهنگی و اعتقادی این قشر باشند. به گفته علی اصغر یزدانی، معاون پرورشی و تربیت بدنی وزارت آموزش و پرورش 26 هزار و 512 پایگاه با آغاز فصل تابستان، فعالیت های ورزشی و فرهنگی خود را آغاز کرده اند که این مراکز شامل مدارس، آموزشگاه ها، کانون فرهنگی و تربیتی، دارالقرآن ها، باشگاههای ورزشی، کانون های پرورش فکری کودکان و نوجوانان و پژوهش سراها و اردوگاه های کشوری می شوند.
همچنین تشکیل کارگاه های آموزشی و فعالیت های مختلف ورزشی، فرهنگی و فنی، بازدید از مراکز صنعتی، تاریخی، علمی، برگزاری همایش های ملی و استانی و منطقه ای، ارائه خدمات مشاوره ای در پایگاه های تابستانی و برگزاری کلاس های تقویتی و آموزشی از برنامه های این معاونت در تابستان سال جاری معرفی شده اند.
آموزش و پرورش به عنوان یکی از نهادهای مسوول در امر اوقات فراغت با تشکیل کلاس های تابستانی، تقویتی و جبرانی و برپا داشتن اردوها و برخی کلاس های هنری، ورزشی و فرهنگی در بعضی از مدارس تا حدودی خود را در این راستا موظف دانسته و در اجرای برنامه های تابستانی موفق عمل کرده است اما نمی توان گفت این وظیفه صد درصد اجرایی شده است.

سهم آموزش و پرورش در سازندگی فرهنگی
اما توجه به این نکته مهم است که این نوع فعالیت های آموزش و پرورش که هر ساله بخشی از فراغت دانش آموزان را پر می کند تا چه اندازه توانسته در ایجاد روحیه سازندگی و آباد سازی سهیم باشد؟ البته در این میان تنها سازندگی به مفهوم سخت افزاری آن مد نظر نیست هر چند که تشکیل اردوهای جهادی متشکل از تیم دانش آموزان و دانشجویان با مشارکت در ساخت و احداث مساجد و مدارس و فراهم کردن امکانات ضروری روستاها و مناطق محروم کشور سهم بسزایی در عمران و آبادانی دارد اما سازندگی فرهنگی در این راستا مهم ارزیابی می شود. سازندگی فرهنگی شامل دو بعد انجام امور فرهنگی، همچنین غنی سازی و افزایش توان فرهنگی و دانش اعضای کمیته های سازندگی است. بنا بر این تنها اعزام کمیته های فرهنگی به مناطق محروم، برپایی نماز جماعت در مدارس و مساجد، دیوارنویسی و ساخت فیلم یا دیگر برنامه های فرهنگی کافی به نظر نمی رسد. چرا که با توجه به افزایش دانش و اطلاعات نوجوانان و جوانان که از طریق وسایل ارتباط جمعی در این دنیای ارتباطی پیچیده ارتقای دانسته های فرهنگی، اعضای کمیته های سازندگی نه تنها به عنوان یک نیاز بلکه در اولویت برنامه های اوقات فراغت می بایست قرار گیرد. برهمین مبنا فراغت نیازمند شرایط و امکاناتی است تا به بطالت نگذرد. در حالی که نایب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی طی گفتگویی اظهار داشت: متاسفانه در حال حاضر امکانات کافی و برنامه ریزی دقیق و مدون برای گذران اوقات فراغت در کشور وجود ندارد.
گذشته از اهمیت سازندگی فرهنگی، به گفته مسئولین در صورتی که از همه خدمات فرهنگی، هنری، کتابخانه ای، تفریحی و ورزشی موجود در کشور استفاده شود، تنها یک سوم از اوقات فراغت جوانان تامین می شود. جواد آرین منش در همین ارتباط اضافه می کند: با وضعیت موجود در کشور حتی یک سوم از اوقات فراغت جوانان هم پر نمی شود. لذا این امر نشان دهنده این است که نه از امکانات موجود استفاده درست می شود و نه برای گذران اوقات فراغت جوانان و نوجوانان برنامه مشخص و مدونی وجود دارد.
با دقت در آنچه ذکر شد به خوبی مشهود است که هنوز امکانات و شرایط ایده آل برای دستیابی به فراغت مطلوب، مهیا نشده است و این هدف زمانی محقق خواهد شد که الزامات و نیازهای فرهنگی و اجتماعی افراد شناسایی و در جهت استفاده بهینه از آن گام هایی برداشته شود که در این راستا نه تنها مسوولین و متولیان امور جوانان بلکه خانواده ها، همچنین نوجوانان و جوانان نیز سهم بسزایی دارند..

منبع: روزنامه رسالت ۱۳۸۸/۰۵/۱۳
نویسنده : پریسا جلالی