هنر حج را می‌توان از زیرشاخه‌های هنر دینی در اسلام به شمار آورد که در ارتباط با تصویرپردازی مقدس‌ترین اماکن مسلمانان یعنی کعبه و مسجدالحرام و حرم پیامبر (ص) و سایر اماکن مقدس مکه و مدینه شکل گرفته است.

پیشینه تصویرپردازی اماکن مقدس لااقل به اواخر سده ششم هجری برمی‌گردد و در دوره‌های متأخر، به طور عمده در محیط‌های اهل سنّت، به ویژه در قلمرو پادشاهی عثمانی و در مرتبه بعدی در شبه قاره هند، گسترش چشمگیری یافته است.

هنر حج از موضوعات مورد علاقه پژوهشگران هنر اسلامی در ترکیه و کشورهای غربی است و آنها، کتاب‌ها و مقاله‌های متعدّدی در این زمینه منتشر کرده‌اند؛ تا جایی که Art of Hajj به یک اصطلاح و کلیدواژه در مطالعات هنر اسلامی تبدیل شده است.

الواح کاشی یا سرامیک عثمانی (ایزنیک)، از جمله اشکال رایج تصویرپردازی مکه و مدینه است که از جلوه هنری ویژه‌ای در مقایسه با سایر اشیای حاوی تصاویر اماکن مقدس برخوردارند. تولید این الواح در نیمه دوم سده یازدهم هجری رواج و تا سده دوازدهم ادامه یافت.

امروزه بیش از شصت نمونه از الواح کاشی حاوی تصویر مکه و مدینه باقی مانده است که در مساجد، کاخ‌ها، مقابر و برخی از دیگر بناهای استانبول و شمار دیگری از شهرهای حوزه عثمانی نصب شده‌اند. البته بسیاری از آنها به موزه‌های ترکیه و کشورهای غربی منتقل شده‌اند.

تصویر بالا، لوح کاشی حاوی تصویر کعبه و مسجدالحرام است که در حال حاضر در مجموعه دیوید در کپنهاگ نگهداری می‌شود. با توجه به وجود دیگر نمونه‌های تاریخ‌داری که به همین سبک ترسیم شده‌اند، می‌توان قدمت تقریبی آن را حدفاصل سال‌های 1070 تا 1073 هجری تعیین کرد.

کاشی بالا، از میان همه نمونه‌های شناخته شده الواح کاشی حاوی تصویر مکه و مدینه، تنها نمونه دارای کتیبه فارسی است. متن آن شامل یک دوبیتی فارسی به شرح زیر است:
دل بدست آور که حجّ اکبر است / از هزاران کعبه یک دل بهتر است
کعبه بنیاد خلیل آزر است / دل نظرگاه جلیل اکبر است

دکتر احمد خامه‌یار