به نظر می رسد که پژوهش های جامعه شناسانه در ایران درباره نهاد خانواده، بیش از سایر زمینه ها انجام شده و به همین دلیل، تصویر دقیق تری از این نهاد در اختیار است. شاید این تصور درست باشد، زیرا به چند علت امکان و علاقه پژوهشگران برای مطالعه درباره این نهاد بیشتر است. از یک سو همه ما عضوی از یک خانواده و درگیر مسائل خانواده های دور و نزدیک خود هستیم. از سوی دیگر بحث و گفت وگو درباره خانواده از موضوعات رایج و عینی همه ما است. در حالی که نهادهای دیگر به این اندازه، موضوع تجربه عینی و مباحث ذهنی نیستند. به علاوه دسترسی به خانواده ها برای انجام تحقیق نیز آسان تر است. ضمن آنکه حساسیت های حکومتی نسبت به اکثر موضوعات مرتبط با خانواده، آنچنان نیست که پژوهشگران از ورود به این زمینه پرهیز کنند. از همه مهم تر هم اینکه اطلاعات آماری و ثبتی زیادی درباره نهاد خانواده وجود دارد. سرشماری های عمومی نفوس و مسکن از سال ۱۳۳۵ و حتی پیش از آن، به اندازه کافی اطلاعات مناسبی را درباره خانواده در اختیار می گذارد. همچنین برخی ادارات دیگر مثل ثبت احوال که مسوول ثبت و ضبط وقایع چهارگانه تولد، ازدواج، طلاق و فوت است، گزارش های سالانه به نسبت قابل اتکایی در اختیار علاقه مندان قرار می دهد. با این توصیف حتما انتظار دارید که مطالعات در موضوع نهاد خانواده، به اندازه یی باشد که تصویر روشنی را از این نهاد در اختیار ما قرار دهد ولی این گمان نادرست است. کافی است کتاب «مقدمه یی بر پژوهش در جامعه شناسی خانواده در ایران» را مرور کنیم تا ببینیم که ده ها موضوع و زمینه پژوهش درباره نهاد خانواده وجود دارد که به اندازه کافی مورد پژوهش واقع نشده است. به ویژه آنکه جامعه ایران در حال گذار و تغییرات همه نهادها از جمله خانواده آنقدر زیاد است که ما را نیازمند به بررسی های بیشتر این تغییرات می کند.
عباس عبدی این کتاب را در اصل در سال ۱۳۸۳ نوشته است، ولی در سال ۱۳۹۲، با اطلاعات جدید و به روز شده و از سوی نشر نی منتشر کرده است. وی در معرفی کتاب نوشته است که: «نهاد خانواده رکن اساسی در شکل گیری جوامع بشری است ولی این نهاد نیز واقعیتی تاریخی دارد و در طول زمان و عرض مکان به شکل های گوناگونی دیده شده و تغییرات و تحولات آن نیز مورد توجه جامعه شناسان بوده است. در ایران نیز خانواده اهمیت ویژه یی داشته و دارد ولی تغییراتی که در چند دهه اخیر رخ داده، الزام کرده که وضعیت و کارکرد این نهاد مورد بازبینی قرار گیرد. کتاب حاضر نه تنها به عناصر مهم تغییرات در نهاد خانواده اشاره می کند، بلکه کوشیده تا وجوه متحول خانواده را که نیازمند مطالعه و پژوهش است، معرفی کند.» بنابراین هدف اصلی کتاب، نکاتی است که در بخش چهارم به آنها اشاره شده است. یعنی تعیین موضوعات و عناصر پژوهش در خانواده که در ۱۹ سرفصل آمده و در ذیل هر سرفصل، موضوعات گوناگون پژوهشی احصا شده است. با این حال برای رسیدن به این مرحله، ابتدا سه بخش دیگر نیز شرح داده که در بخش اول کلیاتی درباره نهاد خانواده و تحولات آن ارائه شده است. در بخش دوم وضعیت موجود نهاد خانواده در جوامع امروزی به بحث گذاشته شده. در بخش سوم نیز وضعیت خانواده و تحولات آن در ایران در ذیل ۱۷ محور تشریح شده که در همه موارد از نتایج آخرین مطالعات و آمارهای موجود در کشور نیز استفاده شده است.

راهی برای فهم فیلسوف دشوارنویس ایتالیایی
جورجو آگامبن از آن دست فیلسوفان معاصر است که در سال های اخیر در ایران بسیار مورد توجه واقع شده و برخی از مقالات و آثارش توسط مترجمان به فارسی ترجمه شده است. همچنین شماری از ایده های او مثل حیات برهنه، هوموساکر، وضعیت استثنایی و… در نوشته هایی که تحلیلگران ایرانی از موقعیت های سیاسی و اجتماعی صورت می دهند، به کار می رود. این نکته را اگر در کنار دشواری و پیچیدگی اندیشه های آگامبن و سبک نوشتاری او قرار دهیم، درمی یابیم که نگارش اثری درباره فلسفه این فیلسوف و حقوقدان ایتالیایی ضروری و لازم است. فلسفه آگامبن نوشته کاترین میلز با ترجمه پویا ایمانی که اخیرا به همت نشر مرکز منتشر شده است، از این حیث حایز اهمیت است. این کتاب دو هدف دارد. نخست معرفی فلسفه آگامبن به خوانندگانی که با اندیشه های او آشنایی ندارند و دوم تحلیل انتقادی اندیشه های آگامبن. کتاب پس از درآمد از پنج فصل، یک نتیجه و گاه شمار آثار مهم آگامبن به همراه کتاب شناسی او اختصاص یافت. بحث های آگامبن درباره نظریه سیاسی و حقوقی و فلسفه اخلاق مبتنی بر نقد پیچیده یی به گرایش های متافیزیکی مستتر در فرهنگ غربی اند. به باور آگامبن قسمت اعظم فلسفه غرب متکی به برداشتی از انسان است که نوعی ناطبیعت را در قلب ماهیت طبیعت آدمی پیش فرض می گیرد و این گونه وضعیت نیهیلیستی فعلی را حفظ و بازتولید می کند. به عبارت دیگر، ابتنای طبیعت یا ماهیت فرضی انسان بر داشتن زبان، که بنا به آن زبان در منفیت یا حیث سلبی قوام می باید، چون داشتن زبان به موجودی نسبت داده شده که زبان ندارد و باید آن را از محیط فرابگیرد، طبیعت انسانی را به نیهیلیسم تنزل می دهد. آگامبن معتقد است عبور از نیهیلیسم و هیچی که طبیعت آدمی امروزه به آن تنزل یافته مستلزم بازاندیشی ژرف و رادیکال جنبه هایی از فلسفه غرب است. این امر از جمله شامل ضرورت بازاندیشی زمان و تاریخ بر پایه مفهوم کایروس به جای کرونوس، بازاندیشی اخلاق از زاویه اتوس و بدون ارجاع به مفاهیم حقوقی- قضایی جرم و شان و منزلت، و بازاندیشی اجتماع بدون رجعت به مفاهیم هویت یا تعلق می شود. اما مهم تر از همه اینکه پشت سر گذاشتن نیهیلیسم متضمن نوعی تجربه زبانی است: تجربه یی تازه از رخداد یا حدوث خود زبان. تعریف انسان به عنوان موجودی که زبان دارد، گواهی است بر اهمیت این جنبه از بازاندیشی و صورت بندی دوباره تفکر غربی. این تعریف بدین معنی است که هر مفهومی از زبان که منفیت را پیش فرض خود قرار دهد، لاجرم تصورش از انسان را بر ریگ روان امر منفی بنا خواهد کرد.

رخداد عشق به روایت بدیو
فیلسوفان همواره درباره عشق اندیشیده اند، از افلاطون که در رساله ضیافت به این مفهوم می پردازد و آگوستین که آن را یکی از لحظه های اساسی تفکر مسیحی می خواند تا زمان ما که رولان بارت سخن عاشق را می نویسد و آلن بدیو در ستایش عشق را. «در ستایش عشق» نوشته آلن بدیو، فیلسوف معاصر فرانسوی که اخیرا توسط مریم عبدالرحیم کاشی ترجمه شده و به همت نشر ققنوس منتشر، رساله یی آتشین و پرشور در دفاع از عشق است. در این کتاب آلن بدیو با توسل جستن به اندیشمندانی برجسته از سورن کی یرکگور و سیمون دوبوار گرفته تا مارسل پروست و ژاک لاکان ما را ترغیب می کند که از عشق نترسیم، بلکه آن را چون ماجراجویی شکوهمندی ببینیم که دست آخر ما را از وسواس فکری نسبت به خود می رهاند. به قول آرتور رمبو، عشق را باید از نو ابداع کرد. این کتاب حاصل دعوت نیکلاس ترونگ برای شرکت در گفت وگویی از مجموعه تئاتر ایده ها در فستیوال آوینیون است. این گفت وگو در چهاردهم جولای ۲۰۰۸ برگزار شد. بدیو در این گفت وگوها می کوشد نشان دهد که عشق بدون مخاطره سخنی گزاف است، جهان پر است از تحولات تازه و عشق نیز باید چیزی نوآور باشد و به همین دلیل مخاطره و ماجراجویی باید در برابر امنیت و آسایش از نو ابداع شود. بدیو همچنین معتقد است که رابطه فلاسفه با عشق به هیچ وجه روشن و شفاف نیست. کتاب ماری لومونیه و اود لانسلین تحت عنوان فلاسفه و عشق از سقراط تا سیمون دوبوار این مساله را به وضوح نشان می دهد. این کتاب روشن می کند که چطور فلسفه وقتی پای عشق در میان باشد میان دو نقطه متقابل نوسان می کند، اگرچه دیدگاه های بینابین نیز موجود بود. از یک طرف، فلسفه ضد عشق وجود دارد که آرتور شوپنهاور نخستین نماینده آن است. از طرف دیگر فیلسوفانی هستند که عشق را به یکی از والاترین مراتب تجربه ذهنی دگرگون می سازند. برای نمونه کی یرکگور از این دست فیلسوفان است.

مروری جذاب بر تاریخ فلسفه
خیلی ها دوست دارند از فلسفه سر در بیاورند، معرفتی که بسیاری معتقدند پیچیده ترین دانش هاست. چرا چنین است؟ چون فلسفه به مفاهیمی می پردازد که دغدغه هر انسان اندیشمندی است: اساس هستی چیست؟ چه چیزهایی می توانم بدانم؟ از کجا آمده ام؟ به کجا می روم؟ زندگی چه معنایی دارد؟ چه کارهایی خوب است؟ چرا چیزها زیبایند؟ چرا نباید خودم را بکشم؟ چیزها چرا هستند؟ منشا خلقت کجاست و… البته دین و علم نیز می گویند که برای برخی از این پرسش ها پاسخ هایی دارند، اما ویژگی فلسفه آن است که می کوشد با اتکا به خرد محدود بشری پاسخی برای این سوال ها بیابد. فیلسوفان آدم های عجیبی هستند که این پرسش ها بیش از بقیه ذهن شان را مشغول کرده است و صد البته می کوشند با اتکا به داشته های بشری برای آنها جوابی پیدا کنند. برای مثال سقراط هر روز به بازار آتن در یونان باستان می رفت و سوال های عجیب و غریبی از مردم می پرسید و ذهن شان را برمی آشفت. این ماجرا برای سقراط اما به خیر و خوشی به پایان نرسید و در نهایت مجبورش کردند که جام شوکران را سر بکشد. قصه اما برای بقیه فلاسفه اینقدر تراژیک نبود، اگرچه خود سقراط فکر نمی کرد که سرنوشت بدی داشته و خود را سعادتمند می دانست. به تازگی نشر ققنوس کتاب تاریخچه کوتاهی از فلسفه نوشته نایجل واربرتون را با ترجمه مریم تقدیسی منتشر کرده است. این تاریخچه جذاب به معرفی متفکران بزرگ فلسفه غرب می پردازد و مهم ترین نظریات آنها را درباره دنیا و روش بهتر زیستن بررسی می کند. نایجل واربرتون در فصل های چهل گانه این کتاب کوتاه ما را به گشت و گذار در عمده ترین نظرات تاریخ فلسفه می برد. او داستان های جالب توجه و اغلب عجیب و غریبی درباره مرگ و زندگی فلاسفه یی بازگو می کند که ما را به تامل وا می دارند: از فلاسفه باستان و مجادلاتشان بر سر موضوعاتی مانند آزادی و روح تا پیتر سینگر و سوالات تشویش بر انگیز فلسفی و اخلاقی اش که بر دوران معاصر سایه انداخته اند.

روزنامه اعتماد، شماره ۳۰۳۲ به تاریخ ۲۳/۵/۹۳، صفحه ۹ (اندیشه)