زندگی کوتاه است و راهِ کار، طولانی و فرصت ها زودگذر! و تنها سرمایۀ گران بهای جوان، وقت است که بازگشتی ندارد. بزرگ ترین فنِ بهتر زیستن، بهره جستن از فرصت های بی نظیری است که بر ما می گذرد. «فرصت جوانی» با دیگر ذخایری که در اختیار دارید، تفاوت دارد، مدت زمان جوانی را نمی توان تغییر داد، این فرصت ربودنی و رفتنی است و ضایع ساختن آن، چیزی جز غم، اندوه و پشیمانی را برای دوران پس ازآن، به جا نمی گذارد. جوانی، فرصتی جبران ناپذیر است، و «خسّت» و «دقت» در آن، امری پسندیده و نیکوست. از این رو مسامحه در گذشتِ ساعات و روزهای دوران جوانی روا نیست، بلکه آراستن آن با تلاش، کوشش و فعالیت، آینده سبز و سرشار از موفقیت را رقم خواهد زد.

منبع : ماهنامه مبلغان، اسفند و فروردین 1401 - شماره 274 , پورامینی، محمدباقر

مشخصات نویسنده : دانش آموختۀ حوزۀ علمیۀ قم و عضو شورای راهبری حوزۀ علوم اسلامی دانشگاهیان(نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه ها)

مقدمه

دوران جوانی، زیباترین و شاداب ترین بخش زندگی هر انسانی است، فصلی از عمر با مجموعه ای از زیبایی ها، خوبی ها و استعدادهای پیدا و پنهان. ویژگی هایی چون نشاط، کوشش، هیجان، انتقاد، زیبادوستی، پویایی، نوجویی و نوآوری همزاد با این دوران است.

آیا به اهمیت این قطعه از زندگی باور دارید؟ این بخش از حیات را چگونه باید طی کنید؟ بعضی ها زندگی می کنند تا «خوش» باشند، زندگی برای آنان فقط لذّت بردن و تنوع های جالب و زنده است و هماره از این تنوع طلبی های تکراری و وازدگی ها خسته اند. جوانانی هم هستند که در پی یک زندگی «خوب» اند و خیر و نیکی را در زندگی می جویند؛ خوبی در عمل، عهد، وفا، صبر و تلاش. آن ها خود را شناخته اند و خدا را باور دارند، هدف و مقصد برایشان روشن است و مسیر را با راهنما می پیمایند و حاضرند برای رسیدن به خوبی ها از خوشی ها هم بگذرند.

با درنگ در این سخن پیامبر اکرم(ص) می توان تا حدی به بها و قیمت دوران جوانی پی برد، حضرت می فرمود: خدا فرشته ای را خلق کرده است و او هر شب این گونه بانگ می زند: «یا أَبْنَاءَ الْعِشْرِینَ جِدُّوا وَ اجْتَهِدُوا؛[1] ای بیست ساله ها! جدّی باشید و کوشش کنید! ».

نگاه مهربان پیامبر اکرم(ص) به جوانان همراه با بزرگداشت شخصیت، تکریم احساسات و نیازهای حقیقی و توجه به قلب های پاک و زلال آنان بود و دیگران را نیز به رعایت این امر رهنمون می ساخت: «أُوْصِیکمْ بِالشُّبانِ خَیراً، فَإِنَّهُمْ اَرق أَفْئِدة؛[2] شما را سفارش می کنم که با جوانان به خوبی و نیکی رفتار کنید؛ چراکه آنان نازک دل ترند».

پاسداری از کیمیای گران سنگ ایام جوانی و استفاده مفید از این فرصت ناپایدار، بایسته هایی دارد که درنگ و توجه بدان، چاره ساز است.

به بهانه سالروز تولد سرآمد جوانان کربلا حضرت علی اکبر(ع)[3] که سه ویژگی ممتاز پیامبر(ص) چون سیما، سیرت و طنین صدا را به یادگار داشت و به بهانه روز جوان، چند نکته تقدم می گردد.

1. جوانی را یک فرصت بدانید!

زندگی کوتاه است و راهِ کار، طولانی و فرصت ها زودگذر! و تنها سرمایۀ گران بهای جوان، وقت است که بازگشتی ندارد. بزرگ ترین فنِ بهتر زیستن، بهره جستن از فرصت های بی نظیری است که بر ما می گذرد.

«فرصت جوانی» با دیگر ذخایری که در اختیار دارید، تفاوت دارد، مدت زمان جوانی را نمی توان تغییر داد، این فرصت ربودنی و رفتنی است و ضایع ساختن آن، چیزی جز غم، اندوه و پشیمانی را برای دوران پس ازآن، به جا نمی گذارد. از پیامبر رحمت(ص) نقل است که فرمودند: «تَرْک الْفُرَصِ غَصَصٌ[4]؛ از دست دادن فرصت، اندوه بار است».

فرصت نمی دهد که بشویم ز دیده خواب

ازبس که تند می گذرد جویبار عمر[5]

جوانی یک فرصت ناپایدار و محدود است که گنجینه ای در حدود یکصدهزار ساعت از زمان را به عنوان وقت قابل استفاده در اختیار دارد. تسلط بر این سرمایۀ گران بها و گذرا، تلاش و تدبیر شما را می طلبد.

یک عمر 70 ساله به طور متوسط این گونه تحلیل می شود:

الف) 25 سال خواب؛

ب) 8 سال مطالعه و تحصیل و یادگیری؛

ج) 6 سال استراحت و بیماری؛

د) 7 سال تفریح و تعطیلات؛

ه) 5 سال رفت وآمد؛

و) 4 سال صرف آماده کردن غذا؛

ز) 3 سال صرف آمادگی جهت انجام فعالیت های فوق؛

ح) 12 سال (باقی مانده) صرف کار مفید.

هرچند میزان استفاده از فضای مجازی در ایران که روزانه بیش از 7 ساعت برآورد شده است نیز به نوعی این تقسیم بندی را تحت شعاع قرار داده و ضرورت بهره گیری از فرصت را دوچندان نموده است.

پیامبر اکرم(ص) بر «غنیمت شمردن دوران جوانی» بسیار تأکید داشت و می فرمود: «إِغْتَنِمْ خَمْساً قَبْل خَمْسٍ شَبابُک قَبْلَ هرمِک...[6]؛ پنج چیز را قبل از پنج چیز غنیمت شمر، جوانی را قبل از پیری...».

بودم جوان که گفت مرا پیرو استاد

فرصت غنیمت است نباید ز دست داد[7]

جوانی، فرصتی جبران ناپذیر است، و «خسّت» و «دقت » در آن، امری پسندیده و نیکوست. از این رو مسامحه در گذشتِ ساعات و روزهای دوران جوانی روا نیست، بلکه آراستن آن با تلاش، کوشش و فعالیت، آینده سبز و سرشار از موفقیت را رقم خواهد زد. رسول گرامی اسلام(ص) می فرماید: «پروردگار فرشته ای دارد که هر شب نازل شده، بانگ می زند: ای بیست ساله ها! تلاش و جدّیت کنید!».[8]

جوانی «فرصت نیکو» و «نسیم رحمت» است که باید به خوبی از آن بهره جست و آن رحمت خداداد را با زیرکی، ذکاوت و تیزبینی پاس داشت. آن گونه که پیامبر اکرم(ص) می فرماید: «در ایام زندگی تان نسیم های رحمتی می وزد، مراقب باشید، خود را در معرض آن، قرار دهید».[9]

گفت پیغامبر که نفحتهای حق

اندرین ایام می آرد سبق

گوش و هُش دارید این اوقات را

در رُبایید این چنین نفْحات را

نفحه آمد مر شما را دید و رفت

هر کرا می خواست، جان بخشید و رفت

نفحه دیگر رسید، آگاه باش

تا ازین هم وانمانی خواجه تاش[10]

2. بلندهمت باشید!

بزرگ ترین ضعف یک جوان، کوچک شمردن خویش است. در صورتی که انسان را چیزی مانند همتش، بزرگ نمی گرداند.

خودتان را دست کم نگیرید و کوچک نشمرید! چراکه هر کس بر نردبان همت، فراز آید، به مقصود دست یابد.

روزی پیامبر اکرم(ص) به ربیعه بن کعب فرمود: «تو هفت سال است که مرا خدمت نموده ای، آیا از من حاجتی درخواست نمی کنی؟ عرض کرد: یا رسول الله(ص) مرا مهلتی ده که دراین باره فکر کنم. او فردا به نزد پیامبر(ص) رفت. حضرت فرمود: حاجتت را بگو! گفت:

از خدا بخواه که در بهشت مرا به نزد تو جای دهد. فرمود: چه کسی این را به تو یاد داد؟ گفت: کسی به من یاد نداده است، بلکه خودبه خود اندیشیدم و گفتم: اگر مال دنیا بخواهم، مال، فانی و از میان رفتنی است و اگرعمر دراز بخواهم، عاقبت مرگ است پس چیزی بخواهم که دائم و همیشگی باشد.

حضرت لختی سر به زیر افکند و سپس فرمود: «باشد، چنین خواهم کرد ولی تو مرا به کثرت سجود، یاری ده!».[11]

گفت مغناطیس عشاق الست

همت عالی است کشف و هر چه هست

هر که را شد همت عالی پدید

هرچه جست آن چیز حالی شد پدید

هر که را یک ذره همت داد، دست

کرد او خورشید را زان ذره پست[12]

انسان باهمت، هماره برنده است؛ او که به فکر جواب است، همیشه طرحی دارد، مشکل را ممکن می شمارد، در هر مشکلی، راه حل آن را می بیند.

3. به آینده امیدوار باشید!

در زندگی همیشه چراغ امید را روشن نگه دارید که با فروغ آن، نیازها، علایق، خواست ها و تمایلات سمت وسوی سالم می یابد و با اتکا به نیروی اراده و تصمیم، جامه عمل می پوشد. شما به عنوان یک جوان وقتی به شرایط موجود خود عشق می ورزید و از اراده و تلاش برخوردار می گردید که افق آینده را روشن بینید.

پیامبر اعظم(ص) امید را رحمت دانسته می فرمود: «امید و آرزو رحمتی است برای پیروان من. اگر امید نمی بود هیچ مادری فرزند خود را شیر نمی داد و باغبانی درختی را نمی نشاند».[13]

«امید»، کلید کامیابی و خوشبختی «جوان» است و گذر از موانع و تنگناهای روزگار، با مرکب امید میسّر است. اگر از آدمی امید گرفته شود، بدبخت ترین موجود زمین خواهد شد، و «غول افسردگی» او را اسیر اضطراب ها، نگرانی ها، دشواری های تحصیلی، شغلی، مالی و مشکلات ناشی از مناسبات خانوادگی و اجتماعی می نماید و دنیای او را غم انگیز، سرد و بی روح می کند. سعی کنید از چیرگی ظلمت ناامیدی بپرهیزید چون هنگامی که ناامیدی، قلب آدمی را تسخیر کند، تأسف وی را از پای درآورد.[14]

زندگی را یأس، خواب آور بوداین دلیل سستی عنصر بود از دمش میرد قوای زندگی خشک گردد چشمه های زندگی[15]

آنان که روح مأیوسی دارند، مقصرترین افراد هستند؛ چراکه رشته پیوند با زندگی را بریده و به نوعی خودکشی روحی روی آورده اند. اگر امید نباشد، مثل این است که خانه وجود انسان چراغ ندارد.

کوی نومیدی مرو، اُمیدهاست

سوی تاریکی مرو، خورشیدهاست.[16]

در گنجینه معارف اسلام، ناامیدی و یأس، بزرگ ترین مصیبت شمرده شده است و آن را سرچشمه هلاکت دانسته اند. آن گونه که از وصی پیامبر اسلام(ص) نقل است؛ «برای ناامید، تلخی و درد و هلاکت است».[17]

زندگی با روح لبریز از امید، زیباست. تا جایی که توصیه کرده اند؛ «درباره آنچه امیدوار نیستی، بیش تر از آنچه امیدواری، امید داشته باش! زیرا موسی بن عمران به امید تهیه آتش برای خانواده اش بیرون رفت، که خدای متعال با او سخن گفت و به لطف ایزدی به پیامبری گماشته شد».[18]

غره مشو که مرکب مردان مرد را

در سنگلاخ بادیه پی، بریده اند

نومید هم مباش که رندان جرعه نوش

گاهی ز یک ترانه به منزل رسیده اند[19]

دنیای جوان، با امید برپاست و موفقیت و پیشرفت او مرهون پرورش این «عطیه الهی» در قلب تپنده اوست.

4. دوراندیشی را فراموش نکنید!

در تمام موفقیت ها، عامل دوراندیشی مؤثر بوده است و دوراندیشی نوعی عاقبت نگری است که ثمره آن، سالم ماندن از آسیب ها است. کسی که دوراندیشی، او را پیش نبرد، ناتوانی و درماندگی، عقب نگاهش می دارد.[20] در هر تصمیمی، دوراندیشی را فراموش نکنید، پیروزی با دوراندیشی و اراده پایدار به دست می آید و ارمغانش برای شما خوشبختی خواهد بود.

مردی با اصرار بسیار از رسول اکرم(ص) یک جمله به عنوان اندرز خواست؛ رسول اکرم(ص) به او فرمود: اگر بگویم به کار می بندی؟

- بلی یا رسول الله!

- اگر بگویم به کار می بندی؟

- بلی یا رسول الله !

- اگر بگویم به کار می بندی ؟

- بلی یا رسول الله!

رسول اکرم(ص) بعد از اینکه سه بار از او قول گرفت و او را متوجه اهمیت مطلبی که می خواهد بگوید کرد، به او فرمود: «هرگاه تصمیم به کاری گرفتی، اول در اثر و نتیجه و عاقبت آن کار فکر کن و بیندیش، اگر دیدی نتیجه و عاقبتش صحیح است آن را دنبال کن و اگر عاقبتش گمراهی و تباهی است از تصمیم خود صرف نظر کن! ».[21]

دوراندیشی در گرو دانایی و رایزنی با خردمندان و پیروی از توصیه های آنان است. سعی کنید از خودرأیی اجتناب کنید و در تصمیمات خود رایزنی کنید ؛ آن گونه که پیامبر(ص) می فرماید: «الحَزمُ أن تستَشِیرَ ذَا الرَّأی و تطِیعَ أمرَهُ[22]؛ دوراندیشی در رایزنی با خردمندان و پیروی از توصیه های آنان است».

5. با مشکلات کنار بیایید!

زندگی قرین درد و رنج است و این موانع و مشکلات بخشی از زندگی اند. و درد و رنج های زندگی هم سه ویژگی دارند: 1. پایان ناپذیرند؛ 2. استثناناپذیرند؛ 3. کلی و تعمیم پذیرند.

باید رابطۀ خود را با مشکلات تغییر دهیم در این صورت این دردها و رنج ها می توانند قابل تحمل باشند حتی از این بالاتر می توانند به نوعی رضایت باطنی تبدیل شوند.

با مشکلات به مانند یک فرصت برخورد کنید، چون از دل مشکلات می توان به نتایجی مثبت دست یافت.

بعد ضد رنج آن ضد دگر

رو دهد یعنی گشاد و کرّ و فر

این دو وصف از پنچه دستت ببین

بعد قبض مشت بسط آید یقین

پنچه را گر قبض باشد دایما

یا همه بسط او بود چون مبتلا

زین دو وصفش کار و مکسب منتظم

چون پر مرغ این دو حال او را مهم[23]

قبض و بسط ها لازمه زندگی ماست و وقتی مشکلات را بخشی از زندگی بدانید و رابطه خود را با آن تنظیم کنید، در این صورت با استقامت می توان به استقبال گشایش رفت.

بی شک، این باور که پس از سختی و رنج (عسر)، گشایشی (یسر) است، و گشایش های در دل سختی هاست و آنکه هر سختی در درون خودش گشایشی دارد، به زندگی رونق و نشاط می بخشد.

پیامبر اکرم(ص) پس از نزول سوره انشراح و تأکید خداوند بر این نکته ﴿فَإنَّ مع العُسر یُسراً إن مع العُسر یسری﴾[24]؛ چنین احساس کرد که همراه هر سختی «دو آسانی» خواهد بود و با این مژده الهی، چهره مبارکش شکفته شد و بعد این جمله را تکرار می کرد و می فرمود: یک سختی با دو سستی چه خواهد کرد؟ خدای من به من وعده آسانی و وعده سستی همراه این سختی ها داده است.[25]

یسر با عسر است هین آیس مباش

راه داری زاین ممات اندر معاش[26]

6. قوی باشید و با نگرانی بجنگید!

نگذارید خورۀ نگرانی به جانتان بیفتد. نگرانی هیچ ثمری ندارد؛ به مسائل خوب فکر کنید و بررسی کنید. آنان که در زندگی درگیر چیزهای وحشتناک بوده اند، به اقرار خود، تنها بعضی از آن امور واقعاً اتفاق افتاده است درحالی که زمان زیادی را از ایشان تلف کرده است.

مهم ترین خصوصیت شما در برخورد با نگرانی ها، مصمم بودنتان است. همیشه به دنبال پیداکردن راه های بهتری برای انجام کارها باشید، گرفتن تصمیم تازه آغاز راه است و وقتی تصمیمی می گیرید تا انتها آن را دنبال کنید. هر چه در کار و تحصیل خود ترقی می کنید، تصمیمات بزرگ تری بگیرید! هیچ کس نیست که همیشه تصمیم درست بگیرد.

به فرموده پیامبر اکرم(ص) از «اگر کردن» بپرهیزید! زیرا فتح باب اعمال شیطانی است.[27]

برای غلبه بر نگرانی، قوی باشید! مؤمنی که از ارادۀ قوی برخوردار است بر مؤمن سست اراده، رجحان دارد و نزد خداوند محبوب تر است.

امام علی(ع) فرمود: «به هر کاری که از آن برایت خیر و منفعت وجود دارد، حریص باش درعین حال از خدا یاری بطلب و عجز و ناتوانی از خود نشان نده. درصورتی که مصیبتی به تو روی آورد، نگو اگر چنین و چنان می کردم این اتفاق نمی افتاد، بلکه بگو تقدیر و مشیت الهی چنین بود، اگر کردن، فتح باب اعمال شیطانی است.[28]

سیل نگرانی را از مغزتان دور سازید و برای زندگی باید سرزندگی فراهم کنید.

7. خود را از مشورت محروم نکنید!

تا آنجا که ممکن است با دیگران مشورت کنید و نظرات آن ها را مدنظر قرار دهید، جوانانی که بدون استفاده از تجربۀ دیگران، تصمیم می گیرند، فرصتی ارزشمند را از دست می دهند.

از اتهام نادانی در مشورت نترسید و به این سخن پیامبر اکرم(ص) توجه کنید که فرمودند: «لاَمظاهَرَةَ اَوْثَق مَنِ الْمُشَاوَرَة؛[29] هیچ پشتیبانی قابل اعتماتر از مشورت نیست».

مشورت ادراک و هشیاری دهدعقل ها مر عقل را یاری دهد گفت پیغامبر بکن ای رای زن مشورت، کالمُستَشار مُؤتَمَن[30]

از داشتن یک مشاور دانا خود را محروم نکنید، تمام انسان های موفق، یک مشاور قابل اعتماد داشته اند. به هرحال راهی را که شما می خواهید طی کنید و هدفی که می خواهید به آن برسید، احتمالاً پیش از شما هم دیگرانی در آن راه رفته اند و به آن هدف رسیده اند، مشورت با آن رفته ها و رسیده ها کمک زیادی برای شما به همراه خواهد داشت. این سخن پیامبر رحمت(ص) را فراموش نکنید که فرمود: «نه کسی از مشورت بدبخت شده و نه فرد خودرأی، خوشبخت گردیده است!».[31]

پی نوشت ها:

[1] ارشاد القلوب، حسن بن ابی الحسن دیلمی، انتشارات شریف رضی، قم، چاپ اول، 1412ق، ج 1، ص 32.

[2] سفینة البحار، شیخ عباس قمی (ره)، کتابخانه سنائی، تهران، چاپ اول، 1414ق، ج 2، ص 176.

[3] در برخی از مقاتل تاریخ تولد او یازدهم شعبان سال ۳۳ هجری ذکر شده است.(مقتل الحسین(ع)، سید عبدالرزاق مقرّم، منشورات دار الثقافة و النشر، قم، چاپ دوم، 1380ش، ص۲۶۷).

[4] میزان الحکمه، محمد محمدی ری شهری، ترجمه: حمیدرضا شفیعی، دارالحدیث، قم، چاپ دوم، 1379ش، ج 6، ص 2399.

[5] صائب تبریزی.

[6] ادامه سخن پیامبر(ص) چنین است: «... وَ صحَّتِک قبْل سَقِمک، وَ فَراغِک قَبْل شغْلِک، وَحیاتِک قَبْل موْتِک وَ غناک قَبْل فَقْرک».(الدعوات، سعیدبن هبة الله قطب راوندی، مدرسه الامام المهدی(عج)، قم المقدسه، مطبعه امیر، ص 113).

[7] سعدی شیرازی.

[8] مستدرک الوسائل، میرزا حسین نوری، مؤسسة آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، 1407ق، ج 12، ص 157.

[9] بحارالانوار، محمدباقر مجلسی، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1403ق، ج 68، ص 221.

[10] مثنوی معنوی، مولوی، نشر سخن، تهران، 1377 ش، بیت 1936.

[11] بحارالانوار، محمدباقر مجلسی(ره)، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1403ق، ج 22، ص 84.

[12] عطار نیشابوری.

[13] بحارالانوار، ج 74، ص 173.

[14] نهج البلاغه، سید رضی(ره)، تصحیح: صبحی صالح، نشر هجرت، قم، چاپ اول، 1414 ق، حکمت 108.

[15] اقبال لاهوری.

[16] مثنوی معنوی، مولوی، نشر سخن، تهران، 1377ش، دفتر 1، بیت 729.

[17] شرح آقا جمال خوانساری(ره) بر غررالحکم، محمد آقا جمال خوانساری، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، چاپ اول، 1366 ش، ج 5، ص 27.

[18] بحارالانوار، ج 71، ص 134.

[19] صدارت.

[20]  «الحَزمُ صِناعَةٌ، ثَمَرةُ الحَزمِ السَّلامَةُ ، مَن لَم یقدِّمْهُ الحزمُ أخرَهُ العَجْزُ؛ دور اندیشی یک هنر است ، ثمره دور اندیشی سالم ماندن [از آسیب ها]است، کسی که دور اندیشی او را پیش نبرد، ناتوانی او را عقب اندازد»(بحارالانوار، ج 71، ص 339).

[21] وسائل الشیعه، شیخ حّر عاملی (ره)، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ پنجم، 1403ق، ج 2، ص 457.

[22] اعلام الدین فی صفات المؤمنین، حسن دیلمی، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، 1408، ص 294.

[23] مثنوی معنوی، مولوی، نشر سخن، تهران، 1377ش، دفتر3، بیت 3763.

[24] انشراح/ 5 و 6.

[25] مجموعه آثار شهید مطهری(ره)، انتشارات صدرا، تهران، ج 16، ص 138.

[26] مثنوی معنوی، مولوی، نشر سخن، تهران، 1377ش، دفتر پنجم، بیت 361.

[27]  «ایاکم و اللو فان اللو یفتح عمل الشیطان». مسند الامام احمد بن حنبل، أبو عبد الله أحمد بن محمد بن حنبل بن هلال بن أسد الشیبانی (المتوفی: 241 ه)، بیروت - لبنان، 1416ق، ج 2، ص 366.

[28] شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید معتزلی، کتابخانه آیت الله مرعشی(ره)، قم، چاپ اول، 1404ق، ج 11، ص 228.

[29] المحاسن، احمد بن محمد برقی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1412ق، ج 2، ص 435.

[30] مثنوی معنوی، مولوی، نشر سخن، تهران، 1377 ش، دفتر اول، بیت 1043.

[31] کشف الخفاء، اسماعیل بن محمد العجلونی، مکتبة القدسی، قاهرة،1351 ق، ج 1، ص 422.