همانطور که در مورد مار بوآی پیچنده شنیدید، گاهی اوقات حیوانات بدون نیاز به جفتگیری با جنس نر، صاحب فرزند می‌شوند. این پدیده که بکرزایی یا پارتنوژنز نامیده می‌شود، نوعی تولید مثل غیرجنسی است که در آن سلول تخمک بدون لقاح توسط اسپرم، به جنین تبدیل شده و رشد می‌کند.

بکرزایی در میان موجودات مختلف، از جمله حشرات، خزندگان، دوزیستان و حتی برخی از ماهی‌ها و پرندگان دیده می‌شود. نحوه‌ی وقوع آن در گونه‌های مختلف می‌تواند متفاوت باشد، اما در حالت کلی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:

1. بکرزایی تکی (تک‌نسلی):

در این نوع بکرزایی، سلول تخمک با تقسیم میتوز به دو یا چند سلول تبدیل می‌شود که هر کدام به یک جنین مجزا تبدیل می‌شوند. در این حالت تمام فرزندان از نظر ژنتیکی با مادر خود یکسان هستند و شبیه به کلون‌های مادر به شمار می‌روند.

2. بکرزایی دودویی (دو‌نسلی):

در این نوع بکرزایی، سلول تخمک با تقسیم میوز به دو سلول هاپلوئید تبدیل می‌شود که یکی از آنها به سلول تخمک تبدیل شده و دیگری به سلول قطبی تبدیل می‌شود. سپس سلول تخمک بدون نیاز به لقاح توسط اسپرم، رشد می‌کند. در این حالت فرزندان از نظر ژنتیکی با مادرشان تفاوت دارند، اما همچنان شباهت‌های زیادی به او خواهند داشت.

عوامل مؤثر بر بکرزایی:

• ژنتیک: برخی از گونه‌ها به طور ژنتیکی مستعد بکرزایی هستند.
• محیط زیست: عواملی مانند دمای محیط، فشار اتمسفری و در دسترس بودن غذا می‌توانند بر وقوع بکرزایی در برخی از گونه‌ها تأثیر بگذارند.
• عدم وجود جفت: در برخی موارد، اگر جفت نر برای مدت طولانی در دسترس نباشد، ماده ممکن است به طور ناخواسته تخمک‌های خود را بارور کند.

مزایا و معایب بکرزایی:

مزایا:

• افزایش سرعت تولید مثل: بکرزایی به گونه‌ها اجازه می‌دهد تا بدون نیاز به جفت نر، به سرعت تولید مثل کنند. این امر می‌تواند در شرایطی که یافتن جفت دشوار است، مفید باشد.
• استقلال از جفت نر: بکرزایی به گونه‌ها اجازه می‌دهد تا بدون وابستگی به جفت نر، تولید مثل کنند. این امر می‌تواند در شرایطی که جفت نر در معرض خطر شکار یا بیماری باشد، مفید باشد.

معایب:

• کاهش تنوع ژنتیکی: از آنجایی که فرزندان حاصل از بکرزایی بیشتر شبیه به مادر خود هستند، تنوع ژنتیکی در جمعیت کاهش می‌یابد. این امر می‌تواند جمعیت را در برابر بیماری‌ها و تغییرات محیطی آسیب‌پذیرتر کند.
• عدم وجود تنوع ژنتیکی در فرزندان: تمام فرزندان حاصل از بکرزایی از نظر ژنتیکی با یکدیگر یکسان هستند. این امر می‌تواند منجر به بروز مشکلات ژنتیکی در نسل‌های آینده شود.

مثال‌هایی از بکرزایی در طبیعت:

• مارمولک دم‌کوتاه مکزیکی: این مارمولک‌ها به طور انحصاری از طریق بکرزایی تولید مثل می‌کنند. مارمولک‌های ماده هر دو سال یکبار تخم می‌گذارند و تمام فرزندان ماده هستند.
• زنبور عسل: زنبورهای عسل ماده می‌توانند از طریق بکرزایی تخم‌هایی بگذارند که به زنبور نر تبدیل می‌شوند. این فرآیند تولید مثل بی‌جنسی نامیده می‌شود و برای تنظیم جمعیت زنبورها در کندو استفاده می‌شود.
• دافنی: این موجودات ریز آبزی می‌توانند از طریق بکرزایی یا تولید مثل جنسی تولید مثل کنند. آنها معمولاً در شرایط مطلوب از طریق بکرزایی تولید مثل می‌کنند، اما در شرایط نامطلوب مانند کمبود غذا یا شکارچیان، از طریق تولید مثل جنسی تولید مثل می‌کنند.

بکرزایی یک پدیده پیچیده و جالب در دنیای حیوانات است که به گونه‌ها اجازه می‌دهد تا در شرایط مختلف تولید مثل کنند. این پدیده مزایا و معایبی دارد و نقش مهمی در حفظ تنوع زیستی ایفا می‌کند.