فهرست عناوین

فهرست آیات

محمد مهدی فجری

اشاره

در نخستین بخش از این مقاله ضرورت اعجاز قرآن، فلسفه امی بودن پیامبر(ص) و اعجاز ساختاری و محتوایی قرآن و اخبار غیبی آن مورد بررسی قرار گرفت در دومین و آخرین بخش مقاله، به اعجاز علمی قرآن می پردازیم.

د: معجزات علمی قرآن

یکی دیگر از ابعاداعجاز قرآن، بیان اسرار خلقت (اعجاز علمی) است که بعضی از آن اسرار در قرون اخیر ظاهر شده و بسیاری از متخصصان علوم را به شگفتی واداشته است و برخی نیز از عهده بشرامروز بیرون بوده و شاید آیندگان به آن پی ببرند! نکته قابل ذکر آنکه مراد از اعجاز علمی، تحمیل نظریات و فرضیه های علم جدید بر آیات شریفه قرآن و یا تفسیر به اصطلاح علمی آیات، به هر قیمت و هر صورت نیست؛ بلکه مقصود، بیان برخی معجزات علمی است که درقرآن مطرح شده است.

گزاره های قرآن در مورد مسائل علمی مثل زوجیت گیاهان(8)، حرکت زمین(9)، حرکت منظم ماه و خورشید(10)، نقش کوهها در اعتدال زمین(11)، کمبود اکسیژن در فراسوی زمین(12)، امکان پرواز در آسمان (13)، مسئله تلقیح(14)، وجود حیات در کرات دیگر (15)، مسئله جاذبه (16)، نور خواندن ماه و چراغ نامیدن خورشید(17) (اشاره به مستقل نبودن نور ماه)، مراحل انعقاد نطفه و رشد جنین(18) و دهها مطلب دیگر از جمله مواردی است که انسان تا قرنها بعد از نزول قرآن بدان مطالب دسترسی نداشته و یا به نظریه های خلاف قرآن (مثل نظریه بطلیموس) معتقد بوده و بعدها به اشتباه خود پی برده است، و مهمتر آنکه کسی نمی تواند در این زمان و یا هر زمان دیگر ادعا کند که به تمام اسرار این کتاب پی برده است!! و این است تفسیر آیه 53 سوره فصلت که می فرماید:

﴿ سنریهم آیاتنا فی الافاق و فی انفسهم حتی یتبین لهم انه الحق ﴾ (به زودی نشانه های خود را در اطراف جهان و در درون جانشان به آنها نشان می دهیم تا برای آنان آشکار شود که او حق است.)

در این آیه شریفه «سنریهم» فعل مضارع است که دلیل بر استمرار داردیعنی اگر انسان صدها سال نیز عمر می کرد، هر زمان کشف تازه و مطلب جدیدی از آیات الهی بدست می آورد و این مسئله را بارها شاهد بوده ایم که گاه یکی از این علوم، بلکه یک رشته از دهها رشته مربوط به یک علم، تمام عمر یک دانشمند را به خود اختصاص داده و در پایان به این مطلب اعتراف می کند که افسوس! هنوز از این رشته چیزی نمی دانم!!

1

بررسی ابعاد مختلف اعجاز علمی قرآن که انسان تا این زمان به آن رسیده و در کتب تفسیری و علمی به آن تصریح شده است، بسیار و از حد این مقاله و نویسنده آن خارج است، اما به عنوان نمونه به چند آیه در ابعاد مختلف پزشکی و غیرپزشکی اشاره می شود:

1- علم پزشکی و قرآن

اول: مراحل انعقاد نطفه

یکی از پیچیده ترین مسائل علمی پزشکی که چهارده قرن قبل، قرآن به آن اشاره کرده و دقیقا با علم پزشکی روز مطابقت دارد، مرحله انعقاد نطفه و رشد جنین در رحم مادر است. قرآن مجید در تشریح این مراحل می فرماید:

«ما انسان را از عصاره ای از گل آفریدیم، سپس آن را نطفه ای در قرارگاه مطمئن (رحم) قرار دادیم، سپس نطفه را به صورت علقه (خون بسته) و علقه را به صورت مضغه (چیزی شبیه گوشت جویده) و مضغه را به صورت استخوانهایی درآوردیم و بر استخوانها گوشت پوشانیدیم، سپس آن را آفرینش تازه ای دادیم.»(مومنون، 14)

در این آیات با توصیف اینکه خلقت اولیه انسان با آن همه عظمت و استعداد و شایستگی از خاک بی ارزش می باشد، به چند نکته مهم اشاره می کند:

الف: تداوم نسل انسان از طریق ترکیب نطفه نر و ماده و قرار گرفتن آن در قرارگاه امن -رحم مادر- است، چرا که موقعیت خاص رحم در بدن انسان آن را به محفوظ ترین نقطه در بدن تبدیل کرده به گونه ای که جنین از هر طرف تحت حفاظت و امنیت می باشد. ستون فقرات و دنده ها از یک سو، استخوان نیرومند لگن از سوی دیگر، پوششهای متعدد شکم از سوی سوم، حفاظتی که از سوی دستها به عمل می آید از سوی چهارم، شواهدی است که دلالت بر این قرارگاه امن دارد.

ب: ذکر چهارمرحله متفاوت در آیه که به اضافه مرحله نطفه بودن مراحل پنجگانه ای را تشکیل می دهد، مملو از شگفتیهایی است که در علم جنین شناسی مورد بررسی قرار گرفته و پیرامون آن کتابها نوشته شده است. ولی قرآن زمانی از این مراحل مختلف خلقت جنین انسان و شگفتیهای آن سخن به میان آورده که اثری از این علم و دانش نبوده و حتی در فکر انسان جایگاهی نداشته است.

2

ج: تغییر عضلات به لباس در آیه فوق، گویای این واقعیت است که اولا اگر این لباس، استخوانهای آدمی را نمی پوشاند، اندام (همان اسکلت انسان) بسیار زشت و نازیبا نشان داده می شد. و ثانیهً همانگونه که لباس حافظ بدن است، عضلات نیز حافظ استخوانها هستند که اگر آنها نبودند ضربه هایی که بر بدن وارد می شد موجب صدمه و یا شکستگی استخوانها می گردید؛ همچنین کاری را که لباس در حفاظت انسان از گرما و سرما صورت می دهد، گوشتها در نگهداری استخوانها که ستون اصلی بدن هستند انجام می دهند. اینها همه نشان دهنده دقت قرآن در تعبیرات است.

3

دوم: شراب و تحریم اسلام

خداوند می فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده اید! شراب و قمار و ازلام (نوعی بخت آزمایی)، پلید و از عمل شیطان است، از آنها دوری کنید تا رستگار شوید.»(مائده، 90)

قبل از ظهور اسلام شراب خواری یک عادت بشری و یک غذای رسمی (همانند چای در ایران) به شمار می آمد. چرا که تا قبل از ظهور اسلام مردم از ضررهای آن اطلاعی نداشتند و شیوع شراب و قمار در میان اعراب جاهلی چنان بود که نهی از آنها در یک مرحله امکان پذیر نشد، لذا تحریم شراب در چند مرحله صورت گرفت.(طبق نقل بعضی از پژوهشگران ممنوعیت شراب قبل از اسلام سابقه نداشته و از احکام خاص اسلام است). ارنست رنان مورخ فرانسوی می نویسد: دین اسلام پیروان خویش را از بلاهای چندانی من جمله شراب و خوک و لعاب دهان سگ نجات داده است.

طبق تحقیقات مؤسسات غربی بین 77 تا 88 ضرب و جرح و سرقت و جرائم جنسی مربوط به شراب خواران است چرا که شراب خواران به خاطر روحیه درنده خویی و شرارت که در حال مستی غالب پیدا می کنند دست به اعمال جنایت آمیز می زنند به طوری که آمار زیادی از تصادفات و قتل و خودکشی و درگیری با پلیس در بیشتر کشورها به خاطر استعمال مشروبات الکلی است.

جلوگیری از نوشیدن شراب و حکم به پلید بودن آن یکی از معجزات قرآن است چراکه در شرایطی این حکم صادر شد که بشریت با علاقه و اشتها به شراب خواری روی آورده بود و از ضررهای آن اطلاع چندانی نداشت.

4

2- نسخه های شفابخش

بعد دیگری که از جمله اعجاز قرآن محسوب شده و موجب حیرت و اعتراف محققین و دانشمندان علوم غذایی به حقانیت این کتاب مقدس شده است، نسخه هایی است که قرآن به استفاده از آن سفارش نموده و خوردن آنها را برای سلامت انسان مورد تأکید قرار داده است و پس از قرنها از نزول این آیات، دانشمندان به فوائد بیشمار آنها پی برده اند و برخی از آنها را به عنوان غذایی کامل و مورد نیاز بدن انسان معرفی کرده اند. قابل توجه آنکه همان قرآنی که 1400سال پیش شراب را مضرترین و پست ترین نوشیدنی معرفی می کند، برخی از خوردنیها را نیز به عنوان بهترینها معرفی کرده و بر شفابخشی آن تأکید می ورزد.

5

اول: عسل نسخه شفابخش

(و پروردگار تو به زنبور عسل «وحی» (الهام غریزی) نمود که از کوهها و درختان و داربستهایی که (مردم) می سازند، خانه هایی برگزین سپس از تمام ثمرات (و شیره گلها) بخور و راههایی را که پروردگارت برای تو تعیین کرده است به پیما. از درون شکم آنها نوشیدنی با رنگهای مختلف خارج می شود که در آن شفا برای مردم است؛ به یقین در این امر، نشانه روشنی است برای جمعیتی که می اندیشند.)(نحل69)

نکات جالب توجهی که در این آیه شریفه به چشم می خورد، مأموریت خانه سازی (که شاید میلیونها سال است زنبوران عسل، خانه های شش ضلعی می سازند) و انتخاب مکان این خانه ها (در کوهها و لابلای شاخه های درختان که امروزه عسل بوجود آمده در این مکانها به عسل کوهی معروف بوده و بهترین نوع عسل شناخته شده است) و نیز چگونگی ساخته شدن عسل و شفابخش بودن آن است. آنچه مورد دقت و توجه قرار گرفته، این است که این آیات در مکه نازل شده. منطقه مکه به علت نداشتن گل و گیاه، فاقد هرگونه زنبور عسل می باشد. آیا هیچ عقل سلیمی می پذیرد که بیان این آیات با این دقت و ظرافت توسط شخصی بدون واسطه وحی صورت گرفته باشد؟!

نکته مهم دیگر در این آیه، تصریح به شفابخش بودن عسل در 1400سال پیش است. امروز دانشمندان به این نتیجه رسیده اند که در گلها و گیاهان داروهای حیات بخشی نهفته شده است- که هنوز معلومات ما نسبت به آن ناچیز است- و زنبوران عسل آنچنان ماهرانه عسل می سازند که خواص درمانی و دارویی گیاهان کاملاً به عسل منتقل شده و محفوظ می ماند و این همان تعبیر قرآن است که می فرماید: ﴿ کلی من کل الثمرات ﴾ یعنی عسل عصاره انواع میوه ها است. (19)

6

دوم: چند میوه پرارزش

در 1400سال پیش قرآن از میان انواع و اقسام میوه ها، به چند میوه بطور خاص اشاره می کند که انار، خرما، زیتون، انگور، انجیر و... از جمله آنهاست که تحقیقات جدید راز ذکر این میوه ها را بیشتر آشکار می کند. درحالیکه یک شخص امی و درس نخوانده نمی توانسته است به فواید سرشار این میوه ها پی ببرد. قرآن می فرماید:

﴿ ینبت لکم به الزرع و الزیتون و النخیل و الاعناب و من کل الثمرات... ﴾ (نحل11 )

این آیه شریفه با اشاره به سه محصول از میان دیگر محصولات کشاورزی درصدد بیان فوائد خاصی است که قرنها بعد توسط دانشمندان کشف شد.

غذاشناسان و دانشمندان بزرگی که سالیان دراز عمر خود را در راه مطالعه خواص گوناگون میوه ها صرف کرده اند معتقدند کمتر میوه ای است که برای انسان ازنظر غذایی به اندازه این سه میوه (یعنی زیتون، خرما و انگور) مفید و مؤثر باشد. آنان معتقدند روغن زیتون برای تولید سوخت بدن ارزش بسیار فراوان دارد و آنها که می خواهند همواره سلامتی خود را حفظ کنند باید به این اکسیر علاقمند باشند. در خود قرآن نیز از درخت زیتون به عنوان شجره مبارکه (درخت پربرکت) یاد شده است.

با پیشرفت دانش پزشکی و غذاشناسی اهمیت داروئی «خرما» نیز به اثبات رسیده است به گفته دانشمندان در خرما، کلسیم (عامل اصلی استحکام استخوانها)، فسفر (از عناصر اصلی تشکیل دهنده مغز و مانع ضعف اعصاب و خستگی)، افزایش دهنده قوه بینایی و نیز پتاسیم (که فقدان آن در بدن علت حقیقی زخم معده است) و... وجود دارد. دانشمندان علوم غذایی در خرما 13ماده حیاتی و پنج نوع ویتامین کشف کرده اند که آن را به صورت یک منبع غذایی غنی و بسیار پرارزش درآورده است.

در سوره مریم نیز فایده غذایی و دارویی خرما را اینگونه بیان می کند که خداوند مریم را در آن بیابان به هنگام تولد عیسی از رطب تازه روزی داد، که اشاره به این است که یکی از بهترین غذاها برای مادری که فرزندی به دنیا آورده، رطب تازه است.

اما انگور: به گفته دانشمندان غذاشناس در انگور به قدری عوامل مؤثر وجود دارد که می توان گفت یک داروخانه طبیعی است. به عقیده محققین انگور علاوه بر اینکه از نظر خواص، بسیار نزدیک به شیر مادر است، یک غذای کامل محسوب می شود، ضمن آنکه اثر درمانی مسلمی بر بسیاری از بیماری ها داشته و حتی عامل مؤثری برای مبارزه با سرطان است.(20)

7

3- علوم طبیعی در قرآن

اول: فشار جو

(هرکس را خدا بخواهد هدایت کند سینه اش را برای (پذیرش) اسلام، گشاده می سازد. و آن کس را که (به خاطر اعمال خلافش) بخواهد گمراه سازد سینه اش را آنچنان تنگ و محدود می کند که گویا می خواهد به آسمان بالا رود.)(انعام 125)

قبل از بیان اعجاز در این آیه شریفه ذکر این نکته لازم است که منظور از هدایت و اضلال الهی، فراهم ساختن یا از میان بردن مقدمات هدایت در مورد کسانی است که آمادگی و عدم آمادگی خود را برای پذیرش حق با اعمال و کردار خویش اثبات کرده اند آنان که پویندگان راه حقند و جویندگان و تشنگان زلال ایمان، خداوند چراغ های روشنی در مسیر آنها قرار می دهد تا برای بدست آوردن این آب حیات در ظلمات گم نشوند، و اما آنها که بی اعتنایی خود را نسبت به این حقایق به اثبات رسانده اند، از امداد الهی محروم و توفیق الهی از آنها سلب می شود. بنابراین نه دسته اول در پیمودن این مسیر مجبورند و نه دسته دوم در کار خود، و هدایت و ضلالت الهی مکمل خواسته و انتخاب خود آنها است.

این آیه شریفه افرادی را که راه ضلالت و گمراهی را برای خویش انتخاب کرده اند به کسانی تشبیه می کند که می خواهند به آسمان بالا روند. این تشبیه برای اینگونه افراد از این نظر است که همانگونه که صعود به آسمان کار فوق العاده مشکلی است پذیرش حق نیز برای چنین افرادی اینگونه است (البته آنروز پرواز به آسمان برای بشر یک تصور بیش نبود. ولی حتی امروز که سیر در فضا عملی شده است نیز از کارهای سخت و طاقت فرسا است.) نکته لطیف تر دیگری که در آیه به آن اشاره شده این است که امروز ثابت شده که هوای اطراف زمین در مجاورت این کره کاملاً فشرده و برای تنفس انسان آماده است اما هرقدر به طرف بالا حرکت کنیم هوا رقیقتر و میزان اکسیژن آن به حدی کم می شود که اگر چند کیلومتر از سطح زمین به طرف بالا (بدون ماسک اکسیژن) حرکت کنیم، تنفس هر لحظه مشکلتر و در صورت پیشروی، تنگی نفس و کمبود اکسیژن سبب بیهوشی انسان می گردد.

8

بیان این تشبیه در آن روز که هیچ انسانی تصور پرواز را در سر نمی پروراند و هنوز این واقعیت علمی (تنگی نفس و کمبود اکسیژن در فضا) به ثبوت نرسیده بود از معجزات علمی قرآن محسوب می گردد.

دوم: گردش زمین (حرکت زمین)

آنچه از بررسی تاریخ، بدست می آید آنست که سکون و مرکزیت زمین جزء عقاید مسلم مردم جهان- اعم از دانشمندان و غیر دانشمندان- بوده و در آن محیط کسی نمی توانسته غیر از این فکر کند. در چنین زمانی- یعنی اوایل قرون میلادی- قرآن پرده از روی این حقیقت برداشته و می فرماید:

کوهها که شما آنها را ساکن می پندارید با سرعت زیاد در حرکتند و.. (نمل88 )

مسلماً حرکت کوهها بدون حرکت زمین که به آن متصل است معنی ندارد و به این ترتیب معنی آیه چنین می شود که زمین باسرعت حرکت می کند همچون حرکت ابرها! طبق محاسبات دانشمندان امروز، سرعت سیر حرکت زمین به دور خود نزدیک به 30کیلومتر در هر دقیقه است و سرعت سیرآن در حرکت انتقالی به دور آفتاب از این هم بیشتر است. نخستین دانشمندانی که حرکت کره زمین را کشف کردند گالیله و کپرنیک در اواخر قرن 16 و اوایل قرن 17م بودند که وقتی این عقیده را برملا ساختند شدیداً محکوم شدند.

ولی قرآن حدود هزار سال پیش از گالیله، پرده از روی این حقیقت برداشت و حرکت زمین را به صورت فوق به عنوان یک نشانه توحیدی مطرح ساخت. تشبیه حرکت زمین به حرکت ابرها در آیه اشاره به حرکت یکنواخت و نرم و بدون سر و صدا است یعنی در عین اینکه کوهها ظاهراً آرام و ساکتند، در واقع در همان حال به سرعت حرکت می کنند.

9

سوم: زوجیت ماده

﴿ و من کل الثمرات جعل فیها زوجین اثنین ﴾ (رعد3)

این آیه با اشاره به این مطلب که میوه ها نیز موجودات زنده ای هستند که دارای نطفه های نر و ماده می باشند، ورقی دیگر از معجزات علمی قرآن را مورد اشاره قرار می دهد. این آیه زمانی همگان را به حیرت وا می دارد که لینه دانشمند و گیاه شناس سوئدی در اواسط قرن 18م موفق به کشف این مسئله می شود که زوجیت در جهان گیاهان تقریباً یک قانون عمومی و همگانی است و گیاهان نیز همچون حیوانات از طریق جفت گیری بارور می شوند درحالی که قرآن در 1100سال قبل از کشف لینه این حقیقت را فاش ساخت. البته قبل از لینه نیز به وجود نر و ماده در بعضی از گیاهان پی برده بودند اما هیچکس همگانی بودن این قانون را نمی دانست تا اینکه لینه موفق به کشف آن شد.

10

قرآن و معجزه عددی

برخی از نویسندگان و صاحب نظران بعد دیگری برای اعجاز قرآن بیان کرده اند که همان اعجاز عددی قرآن است. این راز علمی تا چند سال قبل پنهان مانده بود و با ظهور رایانه و باسرعت و دقت که در آن می باشد، پرده از روی نظم ریاضی قرآن برداشته شد و اعجاز این کتاب مقدس بار دیگر بر جهانیان ثابت گردید. یکی از نویسندگان معاصر عرب بنام «عبدالرزاق نوفل» گوشه ای از این یافته را در کتاب «اعجاز العدد للقرآن الکریم» ذکر کرده است که به چند نمونه از آن اشاره می شود:

1- در قرآن واژه یوم(روز) 365بار تکرار شده که هماهنگ با ایام سال است.

2- واژه شهر (ماه) 12بار آمده است که به تعداد ماههای سال است.

3- واژه یوم (با صیغه های مختلف) 30بار و به تعداد روزهای ماه تکرار شده است.

4- واژه فعل (کار) 108بار ذکر شده که به همین تعداد واژه اجر (مزد) آمده است.

5- واژه شدت (سختی) و در مقابل واژه صبر و متعلقاتش 108بار در قرآن بیان شده است.

6- واژه ملائکه و شیاطین (88بار)، دنیا وآخرت (115بار)، حساب و عدل و قسط(29بار) و... بطور مساوی ذکر شده است.

7- قرآن از واژه جزا 117بار سخن به میان می آورد درحالیکه واژه مغفرت و همخانواده اش را 234بار تکرار می نماید.

8- در قرآن واژه یسر(آسانی) سه برابر واژه عسر (سختی) است.

9- همانطور که لفظ ابلیس 11بار تکرار شده، واژه استعاذه (توبه) نیز به همین مقدار آمده است.

10- همانگونه که واژه مصیبت و مشتقات آن 75بار در قرآن آمده است، لفظ شکر نیز به همین تعداد بیان شده است.

در تفسیر نمونه نیز با اشاره به تحقیقات یکی از دانشمندان مصری در این زمینه به نکته مهم اشاره می شود که تحقیقات انجام گرفته نشان می دهد که در قرآن مجید حتی یک کلمه و یک حرف کم و زیاد نشده و الا بطور مسلم محاسبات برروی قرآن کنونی صحیح از آب درنمی آمد و از مجموع بحث چنین نتیجه می گیرد که حروف قرآن مجید که در طی 23سال بر پیامبر(ص) نازل شده حساب بسیار دقیق ومنظمی دارد و حفظ و نگهداری چنین نسبتی برای بشر- بدون استفاده از مغزهای الکترونیکی امکان پذیر نیست و مرور زمان و بررسی های دانشمندان دیگر مکمل آن خواهدبود.

11

نتیجه آنکه:

قرآن کریم، نه تنها یک معجزه برای اثبات رسالت حضرت خاتم الانبیا(ص) و متناسب با نیاز و شرایط عصر بعثت می باشد؛ بلکه جنبه های مختلف اعجاز این کتاب الهی، در هر عصر و هر شرایطی و برای هر نسل و هر انسانی، گویای عظمت و بی مانندی خالق این آیات و حقانیت آورنده این کتاب است و در همه ابعاد به ناتوانی مخاطبان در آوردن نظیر برای قرآن شهادت و تکیه دارد.

دیگر آنکه شناخت این ابعاد و تبیین آنها، در افزایش سطح باورهای انسانها و اعتراف به حقانیت دین اسلام و پیامبر خاتم، نقش مؤثری خواهد داشت.

و بالاخره «اگر همه دریاها مرکب و همه درختان قلم شوند، کلمات و نشانه های عظمت حضرت حق، پایان ناپذیرند (و این همه، قدرت شمارش و نوشتن آن را نخواهند داشت).»

8- ذاریات 49- یس36

9- طه53

10- لقمان 29- ابراهیم 33

11- نبأ 7- رعد3- نحل 19

12- انعام125

13- رحمن33

14- حجر 22

15- اسراء 70- آل عمران 83- رعد15

16- رعد2- لقمان10

17- نوح 16

18- حج5- مومنون14- غافر67

19- برای اطلاع بیشتر از خواص عسل به تفسیر نمونه ج11 ص302 و کتاب پژوهشی در اعجاز علمی قرآن ص407-416 مراجعه شود.

20- برای اطلاع از خواص غذایی و درمانی خرما و انگور به کتاب اولین دانشگاه و آخرین پیامبر(ص) مراجعه شود.

12

روزنامه کیهان، 3 شهریور 1384