مجله پژوهه مهر و آبان 1382، شماره 2

1. دانشگاه ملبورن استرالیا این دانشگاه که دارای بخش اسلام شناسی و مطالعات شیعه شناسی است، دوره های آموزشی خود را در مقاطع مختلف کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا پی ریزی کرده و مجهز به بخش پژوهشی، کنفرانس، سمینار و کارگاه تحقیق است، و در آن، استادانی برجسته، مانند عبد الله سعید، محمد کمال، عارف بودیمان، مریل ریکلفز، چارلز کوپل و تیموتی لیندزی، درباره اسلام شناسی و شیعه شناسی به تدریس و تحقیق اشتغال دارند. از سال 1961 برنامه مطالعات علوم اسلامی در این دانشگاه آغاز شده است. اخیراً این مرکز علمی تغییرات و تحولاتی بنیادین در برنامه های مطالعات علوم اسلامی، زبان عربی و اندونزیایی و تاریخ اسلام ایجاد کرده است. بسیاری از فارغ التحصیلان این دانشگاه مسلمان اند. در این دانشگاه، مراسم همیشگی اسلامی، مانند نماز جمعه، برگزار می شود.

مطالعات علوم اسلامی

دانشگاه ملبورن در سطح بین المللی شناخته شده است، و از نظر کیفیت بالای آموزش و پرورش، جزو دانشگاههای برتر قلمداد می شود. نیز برنامه های آموزشی فراوان در سطوح کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا دارد که برای برنامه مطالعات علوم اسلامی نقش پیش نیاز و پشتیبان را ایفا می کند. برخی از این برنامه ها عبارت اند از: فرهنگ، زبان عربی، علوم سیاسی، مردم شناسی، فلسفه، جامعه شناسی، حقوق، دین، یهود، زبان اندونزیایی. مطالعات علوم اسلامی در دانشگاه ملبورن، به پیش نیازهای درسی، معدل خاص، دروس عمده و ویژگیهایی نیاز دارد؛ از جمله:

1. درس اجباری

«شناخت جهان اسلام»، درسی اجباری است. محورهای اصلی این درس، ارائه رساله با 4000 کلمه مطالعه، تصویر جوامع اسلامی در غرب ـ در گذشته و حال ـ با تأکید خاص بر ارزشها، عقاید، آداب، سنن و مراسم فرهنگی است. دانشجویان باید با منشأ و گسترش این جوامع آشنا شوند و اتحاد و تفرقه در جوامع مسلمان آسیا، آفریقا و اروپا را مطالعه کنند.

2. علوم اسلامی

1-2. اسلام و فعالیتهای سیاسی: این درس به کمک مطالعه متون، به منابع الاهی و فعالیتهای سیاسی اسلام در قرآن و سنت می پردازد.

2-2. فلسفه و اندیشه مسلمین: معرفی فلسفه و الاهیات اسلامی، با تأکید بر تطوّر آن از زمان ظهور تا کنون، از محورهای اساسی این درس به شمار می رود. دانشجویان با آثار عمده فلاسفه برجسته مسلمان، از جمله ابن سینا و فارابی و ابن رشد، آشنا می شوند.

3-2. متون عمده اسلام (قرآن و حدیث): این درس ماهیت و گسترش ادبیات حدیثی و تاریخ جمع آوری حدیث و جایگاه حدیث در شاخه های متفاوت اندیشه اسلامی را بررسی می کند.

4-2. روشنفکران مسلمان و مدرنیته: در این درس، آثار متفکران بزرگی مثل عبده، رشید رضا، مودودی، غنوشی، قطب و احمدخان مطالعه می گردند، و به مسئله مدرنیته و مسائلی که در سر راه اسلام در دوران مدرن قرار دارد، مانند حقوق بشر و پلورالیسم دینی، پرداخته می شود.

3. تاریخ

1-3. امپراتوری بزرگ اسلامی: در این درس، رشد تمدن اسلامی در دوره بین نزول قرآن تا حکمرانی مسلمانان در اسپانیا، در سال 1492م، بررسی می گردد، و مناطق عرب زبان و ترک زبان آسیای غربی، شمال افریقا و... مطالعه می شوند.

2-3. خاورمیانه مدرن: در این درس، بررسی تاریخ حوادث عمده، جنبشها و ارتباطات مهم که در شکل گیری اسلام مدرن و خاورمیانه عرب تأثیر گذار بوده اند ـ از زمان ظهور استعمار اروپا ـ مدّ نظر است.

3-3. خدا در طول تاریخ: بررس مطالعه ادیان الاهی، یهودیت، مسیحیت، اسلام و تفاوت آنها در برداشت از الاهیات، ایمان، وحی و گناه، محور اصلی این درس است. تأکید اصلی بر روشهای مختلف است؛ یعنی خدا از طریق مطالعه متون مقدس، عرفان، ادبیات و هنر، از عهد عتیق تا جدید، شناسانده می شود.

4. مردم شناسی

«تحولات فرهنگی و جنبشهای اعتراضی»، نام درسی است که به بررسی تحولات فرهنگی و بعضی جنبشهای اعتراضی می پردازد.

مطالعات زبان عربی، مطالعات فرهنگی، مثل پست مدرنیسم، بررسی امپراتوری، نژاد و حقوق بشر، تاریخ کشمکش اعراب و اسرائیل، فلسفه دوره میانه، متا فیزیک و ماهیت خدا، فلسفه های آسیایی و نگاه جامعه شناسانه به هویتها و کنشها و جنبشهای اجتماعی، از فعالیتهای این دانشگاه است.

پژوهش

پژوهشهای دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترا و اعضای هیئت علمی در مؤسسه آسیا برای مطالعات جامعه شناسی و زبان شناسی دانشگاه ملبورن، دامنه ای گسترده دارد. تأکید پژوهش در بخش مطالعات علوم اسلامی، بر اسلام و تاریخ اسلام و زبان عربی و سایر زبانهای مرتبط با اسلام است. در بخش پژوهش، برنامه های نرم افزاری و اطلاعات و داده های فراوانی وجود دارد. نیز از سال 1993م کنسرسیوم تحقیقات بخش آسیای دانشگاه ملبورن راه اندازی شد و در ارتقای تحقیق و پژوهش نقشی مهم ایفا کرد.

نشانی پایگاه اینترنتی: http://www.unimelb.edu.au

نشانی پست الکترونیکی: mials-enquiries @ unimelb.edu.au

2. دانشگاه ملی استرالیا

این دانشگاه که در سال 1946م تأسیس شده و دارای بخش اسلام شناسی و مطالعات شیعه شناسی است، به دوره های آموزشی در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا و بخش پژوهشی کنفرانسها و سمینارها و کارگاههای تحقیق مجهّز است، و استادانی برجسته، از جمله: امین سایکال، نورژانوف، سید محمد ترابی، نجمه هاجر، جفری جوکز و باری هوکر، در آن به فعالیتهای علمی ـ پژوهشی مشغول اند.

مرکز معالعات اسلامی و زبان ادبیات عرب

این مرکز در دو بعد آموزش و پژوهش درباره موضوعات سیاسی خاورمیانه و آسیای مرکزی، تاریخ، فرهنگ، اقتصاد و ارتباط این مناطق با نظم نوِ جهانی، با اهداف ارتقای مطالعات زبان ادبیات عرب، اسلام، همکاری تنگاتنگ متخصصان آکادمیک بین المللی و استرالیایی، تقویت ارتباط استرالیا با خاورمیانه و آسیای مرکزی، تأسیس شده است، و در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا به امور پژوهش، و در کارشناسی به آموزش می پردازد.

این مرکز با دروس نفت، مذهب، سیاست، کشمکش در خاورمیانه، مداخله ابرقدرتها در آسیا و خاورمیانه و... به صورت تمام وقت و با برنامه ریزی دقیق، از فوریه 1994 مشغول فعالیت است.

شرح اجمالی بعضی دروس

1. مداخله ابرقدرتها در آسیا و خاورمیانه: تأکید اصلی این درس بر مداخلات امریکا و شوروی سابق در منطقه آسیای مرکزی و خاورمیانه و مسائل جغرافیایی و ویژگیهای ابرقدرتهای رقیب و روابط بعد از جنگ سرد است.

2. رادیکالیسم اسلامی و غرب: این درس به منظور درک و شناخت اسلام، جنبشهای اسلامی، حیات مجدد اسلامی و اسلام گرایی ارائه شده است، و به طور خاص، درباره چگونگی برداشت از تندروی اسلامی به عنوان مجموعه ای از مسائل سیاسی، درصدد پاسخ به مدرنیته برآمده است.

3. حقوق مسلمین و حکومت مدرن ملی در خاورمیانه: این درس، تعامل اسلام و دولت، و نقش اسلام در شکل گیری حکومتها در خاورمیانه و دیدگاههای مختلف در این باره را بررسی می کند.

4. تاریخ و فرهنگ ایران: این درس به طور گسترده به بررسی ارزشهای فرهنگی، اجتماعی و فرآیندهای شکل گیری تمدن ایران می پردازد، و شامل ایران باستان و میانه و مدرن است.

پژوهش

پژوهش این مرکز بیشتر در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا صورت می گیرد، و حوزه های تحقیق، شامل علوم سیاسی، اقتصاد سیاسی، تاریخ و روابط بین الملل در خاور میانه و آسیای مرکزی است. بعضی موضوعات پژوهشی عبارت اند از: شورای همکاری خلیج فارس؛ تأثیر ماهواره در جامعه سعودی؛ اسطوره شناسی و حافظه؛ پاسخ حکومتها به اسلام گرایی در مصر و ترکیه؛ گذر اقتصادی در آسیای مرکزی؛ فلسطین؛ جهان با یک ابرقدرت؛ شناخت بحرانهای کشمیر.