راز جاودانگی قرآن
فهرست عناوین
صفات درونی قرآن: | 1 |
1. اعجاز در بُعد لفظ قرآن | 1 |
2. اعجاز در بعد محتوایی قرآن | 2 |
صفات بیرونی قرآن | 4 |
1. معجزه فکری | 4 |
2. خاتمیّت قرآن | 5 |
پاورقیها: | 6 |
نویسنده : نیکزاد عیسی زاده
در جستوجوی راز جاودانگی قرآن در مسیر تاریخ، سخن نهایی همه پویندگان عرصه وحی و مفسّران حقیقی قرآن آن است که خصوصیات خود این کتاب آسمانی به آن ضمانت بقا بخشیده و در فراز و فرودهای فرسایشی زمان، آن را از کهنگی نجات داده1؛ گرچه عوامل دیگری مانند اهتمام مسلمانان به حفظ قرآن نیز در این امر بیاثر نبوده است.
نخستین و مهمترین نکته در بیان راز جاودانگی قرآن آن است که این متن از خدا است نه ساخته و پرداخته عقل بشر. این کتاب از سوی کسی است که به تمام زمانها، مکانها، پرسشها و نیازهای انسان و مخلوقات احاطه دارد و میتواند تا قیام قیامت پاسخگوی تمام احتیاجات و سؤالات بشر باشد. بهترین دلیل درستی این سخن، وجود آیات تحدّی در قرآن و ناتوانی بشر در آوردن مثل آن است. در واقع این اعجاز، از سوی خدا بودن قرآن را اثبات میکند.
در تبیین راز جاودانگی قرآن، خصوصیات و صفات این کتاب آسمانی از دو منظر درونی و بیرونی قابل بررسی مینماید.
1
صفات درونی قرآن:
از آنجا که استخراج و بررسی تمام صفات درونی قرآن، مقولهای مفصّل است و تحقیقی ویژه میطلبد، به ذکر چند مورد بسنده میشود:
1. اعجاز در بُعد لفظ قرآن
بخشی از جاودانگی قرآن مرهون زیبایی و رسایی وصفناپذیر کلماتی است که ساختمان بدیع و بیسابقه این کتاب آسمانی را به وجود آورده و تمام ادیبان و سخن سرایان زبردست تاریخ را به ستایش و شگفتی واداشته است. در این گستره میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
الف) ژرفایی و حکمت آموزی واژگان:
گزینش و چینش واژهها در قرآن کریم در پرتو حکمت و دقت صورت پذیرفته است2؛ مانند کلمههای صراط و سُبُل. قرآن کریم وقتی در مقام بیان تنها راه مستقیم هدایت است، کلمه صراط را به کار میبرد و هر جا سخن از راههای انحرافی است، از کلمه سُبُل استفاده میکند؛ چرا که راه هدایت یکی است و جمع بسته نمیشود؛ در حالی که راههای ضلالت و گمراهی متعدد است و به صورت جمع میآید.
ب) نوگرایی سبک، خوش آوایی ترکیب:
سبک قرآن نثر متعارف و نیز نظم و شعر نیست؛ ولی ویژگیهای مثبت هر دو را دارد و هر آیهای از موضوعات مختلف سخن میگوید. این سبک تازگی و طراوتی ویژه و انحصاری پدید میآورد؛3 همانند «وَ الطُّورِ وَ کِتابٍ مَسْطُورٍ فِی رَقٍّ مَنْشُورٍ وَ الْبَیْتِ الْمَعْمُورِ وَ السَّقْفِ الْمَرْفُوعِ وَ الْبَحْرِ الْمَسْجُورِ».4
ج) لطافت گرایی خردمندانه و اخلاقی در بیان واقعیتها:
این نص گرانسنگ در شرح و تبیین حقیقت از بالاترین قواعد زیباسازی کلام و مفاهمه بهره میبرد. قرآن کریم از زیباترین و گیراترین تشبیهات، کنایات، استعارات و تمثیلها آکنده است؛ اما در عین حال همواره معیارهای اساسی حقیقتگویی، خردمحوری، ارزشهای انسانی و اخلاقی را نیز رعایت میکند؛ مانند آیه «هُنَّ لِباسٌ لَکُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَهُنَّ»5 که در آن هر یک از زوجین به لباس تشبیه شدهاند. لباس باعث زینب و زیبایی، حیا و عفت، صیانت از تعرّض و دستبرد بیگانگان است.6
د) بیان مطالب و مسائل مختلف در قالب الفاظ کوتاه و موجز:
نظیر بیان هدایت تکوینی به سوی خوبیها و مسأله حب و بغض در راه خدا که اساس ایمان است، در کوتاهترین عبارت: «وَ لکِنَّ اللّهَ حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ وَ زَیَّنَهُ فِی قُلُوبِکُمْ وَ کَرَّهَ إِلَیْکُمُ الْکُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیانَ»7
2
2. اعجاز در بعد محتوایی قرآن
بی شک آنچه در کنار اعجاز لفظی قرآن، در جاودانگی قرآن نقش مهمتر دارد، اعجاز در قلمرو محتوا است که شناخت آن به تفکر و تأمل بیشتر نیازمند است. در این گستره، میتوان به موارد مهم زیر اشاره کرد.
الف) هماهنگی با فطرت و سرشت مشترک انسانها
برخورداری انسانها از سرشت طبیعی غرایز همگون آنها را در انگیزه حرکات و تحرکات و نیازمندیهای مختلف روانی و جسمانی متحد ساخته است. قرآن کریم در این باره میفرماید: «فِطْرَتَ اللّهِ الَّتِی فَطَرَ النّاسَ عَلَیْها8؛ سرشت خداوندی که مردم را بر آن سرشت خلق کرد»، و «خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ9؛ خداوند شما را از نفس واحد آفرید».
از ویژگیهای اساسی قرآن که آن را از تمام نوشتههای دیگر ممتاز ساخته، هماهنگی آن با سرشت الاهی انسان و پاسخگویی به احتیاجات و سؤالات او در تمام اعصار و مکانها است.
ب) واقعگرایی و اعتدال
هنر قرآن در این است که با نگرش واقع بینانه به حقیقت وجود انسان و سرنوشت وی، اهداف زندگی او را در یک طبقهبندی منظّم مقدماتی، متوسط، عالی و نهایی سامان و انتظام میبخشد تا تمام استعدادهای ذاتیاش پرورش یابد و خاستگاههای وجودیاش به شیوهای معتدل و هماهنگ ارضا گردد.10
ج) پیراستگی از اختلاف و تناقض
از ضرورتهای عالم ماده و طبیعت، تحول و تکامل است. همه موجودات این عالم وجود تدریجی دارند و در ذات خویش همواره از ضعف به قوت و از نقص به کمال میگرایند. انسان نیز در افکار و آثار خویش پیوسته در حال تحوّل و تکامل است. کتاب آسمانی قرآن با آنکه در طول 23 سال، در احوالات و شرایط مختلف (سفر و حضر، مکه و مدینه، جنگ و صلح و سختی و آسانی) برای بیان معارف الاهی و تعلیم اخلاق پسندیده و بیان قوانین دینی نازل شده، در اجزا و آیات آن کمترین اختلاف و تناقضی مشاهده نمیشود.11 و این ویژگی منحصر به فرد، به قرآن جاودانگی بخشیده و در بقای ابدی آن نقشی مهم ایفا میکند.
د) بیان مستحکمترین راه هدایت
إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ یَهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ؛12 به درستی که این قرآن به محکمترین و صحیحترین راه هدایت میکند.»
قرآن و دین اسلام انسان را به راه خیر و سعادت دنیا و آخرتش را تأمین کند؛ فرا میخواند.13 ارائه مستحکمترین و صحیحترین راه هدایت و سعادت موجب جاودانگی قرآن گشته است.
3
ه••) معیار تشخیص حق و باطل بودن
«تَبارَکَ الَّذِی نَزَّلَ الْفُرْقانَ عَلی عَبْدِهِ لِیَکُونَ لِلْعالَمِینَ نَذِیراً؛14 پر برکت است خداوندیکه فرقان [جدا سازنده حق از باطل [را بر بنده خود نازل کرد تا بیم دهندهای برای جهانیان باشد».
«مبین و فرقان» دو وصفی است که اوج عظمت قرآن را تا ابد برای عالمیان بیان میکند و به عنوان بارقهای از رحمت و برکت الاهی در قرآن عظیم تجلی کرده است. و از فیض وجود این کتاب حقیقت و واقعیت چهره دروغین و حق نمای باطل در هر زمانی، به ویژه دوران پیچیده معاصر، آشکار میگردد.15
4
صفات بیرونی قرآن
آنچه در کشف راز جاودانگی قرآن قابل تأمل است وجود صفات و ویژگیهایی است که با مطالعه و نگاهی از بیرون به قرآن آشکار میگردد. در میان این صفات دو وصف، قابل عنایت است.
1. معجزه فکری
بر خلاف سایر معجزات انبیا که از سنخ معجزات محسوس و ملموس بوده، در روزگار حضور خود آن پیامبران رخ داده و اینک اثری از آنها باقی نمانده است، قرآن (معجزه اصلی پیامبر) معجزهای عقلی ـ فرهنگی است که بر حضور پیامبر مشروط نیست و در همیشه تاریخ جاودان و معرّف خویش است.16 چون قرآن معجزهای اندیشهای و عقلانی است، برای ابد ـ تا زمانیکه فکر باقی است ـ جاودانه میماند.
5
2. خاتمیّت قرآن
«ما کانَ مُحَمَّدٌ أَبا أَحَدٍ مِنْ رِجالِکُمْ وَ لکِنْ رَسُولَ اللّهِ وَ خاتَمَ النَّبِیِّینَ17؛ حضرت محمد(ص) پدر هیچ یک از شما نیست و لکن رسول خداوند و خاتم پیغمبران است».
پیامبر اکرم(ص) واپسین پیامبر و رسول الاهی در زمین است و شریعت وی کاملترین دین آسمانی شمرده میشود. از این رو، باید معجزهای ارائه دهد که تا ابد حقّانیت رسالت و کمال دینش را اثبات کند و با بیان قوانین و احکام جاودانه، انسانها را به سعادت فردی و اجتماعی رهنمون گردد. امام صادق(ع)، در پاسخ کسی که از سبب تازگی قرآن در هر تلاوت پرسیده بود، فرمود: «لانّ اللّه تبارک و تعالی لم یجعله لزمان دون زمان و لا لناس دون ناس فهو فی کل زمان جدید و عند کل قوم غضّ الی یوم القیامة18؛ زیرا خداوند تبارک و تعالی قرآن را برای زمان خاص و مردم خاصی قرار نداده است. از این رو، در هر زمانی جدید و برای هر قومی تازه و دلپذیر است تا روز قیامت.»
6
پاورقیها:
1. التفسیر والمفسرون فی ثوبه القشیب، محمد هادی معرفت، ج 2، ص 101.
2 و 3. علوم قرآن، محمد باقر سعیدی روشن، ص 105 و 106.
4. طور(52): 106.
5. بقره(2): 187.
6. علوم قرآن، سعیدی روشن، ص 107، 109.
7. التفسیر و المفسرون....، محمد هادی معرفت.
8. روم(30): 30.
9. نساء (4): 1.
10. علوم قرآن، سعیدی روشن، ص 122.
11. المیزان، ج 1، ص 66.
12. اسراء(17): 9.
13. المیزان، ج 13، ص 47 .
14. فرقان(25): 1.
15. المیزان، ج 15، ص 174.
16. علوم قرآن، سعیدی روشن، ص 78 و 79.
17. احزاب(33): 40.
18. میزان الحکمه، ری شهری، ج 8، ص 70.
7
نظر شما