ترجمۀ فارسی رسالۀ «الأصل الأصیلِ» ملارجبعلی تبریزی همراه با اضافات

کتاب تحفة الکمال در واقع ترجمۀ فارسی رسالۀ عربی الأصل الأصیل یا الأصول الآصفیة نوشته ملارجبعلی تبریزی (فوت ۱۰۸۰) است که با اضافات مترجم همراه شده است. علاوه بر این، رسالۀ «اثبات واجبِ» ملارجبعلی تبریزی نیز به‌عنوان فصلی جداگانه در انتهای کتاب افزوده شده است. این ترجمه توسط یکی از شاگردان ملارجبعلی تبریزی به نام ملاحسن انجام شده که در برخی بخش‌ها توضیحاتی به متن افزوده است. ملاحسن سه بار در کتاب از استادش، ملارجبعلی تبریزی، نام می‌برد.

در مقدمۀ کتاب، ملاحسن اشاره می‌کند که این اثر را به دستور یکی از شاهان یا شاهزادگان صفوی نوشته است و او را با القاب و اوصاف باشکوه مورد ستایش قرار داده، اما به‌علت شهرت آن فرد، از او نامی نبرده است. عنوان «تحفة الکمال» نیز به پیشنهاد همان شاه یا شاهزاده انتخاب شده است.
 

ملاحسن برخلاف شیوه رایج مترجمان قدیم، صرفاً به ترجمه اکتفا نکرده و ترجمۀ خود را با افزوده‌ها و توضیحات شخصی همراه کرده است. این اضافات بیشتر صوفیانه و گاه کلامی است و نشان می‌دهد که نویسنده به عقاید صوفیه و عرفان پایبند بوده است. مؤلف کتاب تنها یک بار از خود با عنوان «ملاحسن» نام برده و هیچ توضیح دیگری دربارۀ خود ارائه نکرده است.

مصححان این اثر تلاش کرده‌اند تا هویت ملاحسن را با استناد به شواهد داخلی کتاب و شواهد بیرونی مشخص کنند و به این نتیجه رسیده‌اند که احتمالاً وی همان «ملاحسن لُنبانی گیلانی»، فیلسوف و صوفی بزرگ عصر صفوی است. او اهل لاهیجان بوده و به همراه فرزندش ملاحسین لُنبانی (فوت ۱۱۲۹)، شارح صحیفۀ سجادیه، به اصفهان مهاجرت کرده و در محلۀ لُنبان سکونت گزید؛ ازاین‌رو، خودش و پسرش به «لُنبانی» شهرت یافتند.

ملاحسن در جامع کبیر عباسی به تدریس فلسفه و حکمت می‌پرداخت و در اواخر عمر به اختلال دِماغ مبتلا شد و در روز شانزدهم صفر سال ۱۰۹۴ / یازدهم فوریه ۱۶۸۳ درگذشت. وی در تکیۀ میرزا باقر چهارسویی (صاحب روضات) در آرامگاه تخت‌فولاد به خاک سپرده شد.

کتاب تحفة الکمال بر اساس تنها نسخۀ خطی موجود که در کتابخانۀ مرحوم علی‌محمد وزیری در یزد نگهداری می‌شود، تصحیح و منتشر شده است.