این روزها، حسنی قصه ها وقتی یاد بچگی هایش می افتد، سری تکان می دهد، آهی می کشد و آرزو می کند کاش چند دهه دیرتر به دنیا می آمد. وقتی دستش روی صفحه کلید نت بوک کوچکش گرم می شود، سوزش چوب معلم، کف دستش را داغ می کند. حسنی قصه ها که به خاطر تأخیرهای زیادش، شده بود انگشت نمای بچه های مدرسه، امروز با زدن چند تا کلید پشت میز اتاقش و یا گاهی محل کارش، دوره کارشناسی ارشد را می گذراند. تغییر شرایط علم و فناوری دنیا، زمان و طی کیلومترها مسافت برای حضور در کلاس درس و یا دیگر نقاط هدف را در زندگی مردم کم رنگ کرده است. با ورود شیوه های نوین برقراری ارتباط تقریبا تمام کارهای روزمره که به نحوی با برقراری ارتباط همراه بود، یا تغییر شکل و ماهیت داده و یا راه های نوینی برای انجام آن ایجاد شده است. این شیوه های نوین مزایای بسیاری نسبت به شیوه های قدیمی دارد و درس خواندن نیز یکی از زمینه های متحول شده در عصر فناوری اطلاعات است و دانشگاه های مجازی هم یکی از آثار این عصر است.
با توسعه پدیده فناوری اطلاعات، دیگر نیازی به انجام کارها به روش سنتی نیست. نخستین بار جرقه راه اندازی دانشگاه الکترونیکی که به دانشگاه قرن 21 هم معروف است، توسط انگلیسی ها با عنوان OpenUniversity مطرح شد، اما آمریکایی ها در تحقق بخشیدن به آن پیشقدم بودند. در ایران نیز راه اندازی نخستین دوره مجازی دانشگاهی، به سال 1382 در دانشگاه شیراز برمی گردد.

تحصیل به روش آموزش مجازی
دبیر شورای گسترش آموزش عالی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در خصوص نحوه تدریس در دانشگاه های مجازی کشور می گوید: شیوه ارائه دروس این گونه است که مرکز آموزش مجازی دارای پایگاه اینترنتی بوده و دانشجو برای ورود به این سامانه دارای کلمه شناسایی و رمز است.
رجبعلی برزویی با بیان اینکه در تحصیل به روش آموزش مجازی، برنامه های مشخصی برای حضور استاد و دانشجو در کلاس مجازی وجود دارد و برای ایجاد این محیط مجازی از سامانه مدیریت آموزشی LMS استفاده می شود، معتقد است این دوره ها حتی در دوره های کارشناسی ارشد می توانند از کیفیت بالای علمی و آموزشی برخوردار باشند.
وی با اشاره به ویژگیهای سیستم مدیریت سامانه (LMS) خاطرنشان می کند: تمام لحظاتی که دانشجو به اینترنت وصل شده، تمام بخش های دروس خوانده شده توسط این سیستم ثبت می شود و استاد می تواند ببیند دانشجو تا کدام قسمت درس را خوانده و در چه ساعتهایی مراجعه کرده است. استاد نیز دارای فهرست حضور و غیاب بوده و از حضور یا عدم حضور دانشجو آگاه است، همچنین در این سیستم ساعات تشکیل کلاس نیز مشخص شده است.
برزویی ادامه می دهد: در این سیستم، محیطی نظیر اتاق گفتگو وجود دارد. دانشجو در طول هفته این فرصت را دارد که اگر کلاس برقرار نبود و با مشکلی در درسها مواجه شد، ایمیل به استاد ارسال کرده و استاد نیز در اسرع وقت موظف به پاسخ دادن به دانشجوست.
وی با بیان اینکه در آموزش مجازی دو نوع استاد وجود دارد، می گوید: استاد اصلی دروس را به دانشجویان تدریس می کند و استاد معاون نیز اشکالهای دانشجویان را رفع کرده و به سؤالهای آنها پاسخ می دهد. استاد اصلی فقط هنگام تدریس حضور دارد، اما حضور استادان حل تمرین به مراتب بیشتر از استادان اصلی است.

ضرورت توسعه
در اکثر نقاط دنیا دانشگاه الکترونیکی وجود دارد، اما هنوز در کشور ما چنین دانشگاه هایی راه اندازی نشده بلکه برخی دانشگاه ها با دریافت مجوز، اقدام به راه اندازی مراکز آموزش مجازی کرده و دانشجو در این دوره ها پذیرش می کنند. برزویی در این باره می گوید: با توجه به امکانات و بسترهای نرم افزاری از چند سال گذشته، پذیرش دانشجو در دوره های مجازی آغاز شده است.
وی با بیان اینکه دانشگاه های دولتی صنعتی امیر کبیر، صنعتی خواجه نصیر، علم و صنعت، دانشگاه تهران، شهید بهشتی و شیراز و... دوره های مجازی را برگزار می کنند، می افزاید: اکنون دانشگاه های بسیاری برای دریافت مجوز آموزش مجازی متقاضی هستند، همچنین بخش خصوصی نیز متقاضی دریافت مجوز مراکز آموزش مجازی است.
برزویی در خصوص نحوه ارائه مجوز خاطرنشان می کند: مجوز به صورت موقت بوده و اگر خوب عمل کردند، آن را تمدید می کنیم، در غیر این صورت مجوز لغو خواهد شد. در واقع، هر مرکز آموزش مجازی، مجوز دریافت می کند و پس از تأیید چندین بار تمدید می شود. البته، به گفته دبیر شورای گسترش آموزش عالی وزارت علوم، فناوری و آموزش عالی، دانشگاه های مجری این دوره ها از میان دانشگاه های معتبر و قوی ایران انتخاب شده اند.

توانایی دانش آموختگان دوره های مجازی
در آغاز کار این دوره ها، پذیرش دانشجویان براساس شرط معدل بود، اما در سالهای اخیر گزینش از طریق برگزاری آزمون سراسری و یا مستقل از سوی سازمان سنجش انجام می شود. بویژه در یکی دو سال اخیر، پذیرش دانشجو در دوره های کارشناسی ارشد در مراکز آموزش مجازی دانشگاه ها رو به گسترش بوده است. آنچه مطرح می شود اینکه چنین دوره هایی از کیفیت مطلوب علمی برخوردارند. دکتر شهررضا، معاون مرکز دوره های مجازی دانشگاه امیر کبیر در پاسخ به این پرسش، با اشاره به آخرین گزارش وزارت آموزش آمریکا می گوید: در مقایسه ای طی این گزارش، دانش آموختگان دوره های مجازی توانایی بیشتری در مقایسه با دانش آموختگان دوره های حضوری داشته اند.
وی خاطرنشان می کند: آموزشهای مجازی برای کسانی تعریف شده است که همچون مدیران، کارشناسان، مهندسان و کارکنان، امکان حضور فیزیکی ندارند و آنان همزمان با کار، دانش خود را نیز ارتقاء می بخشند.
شهررضا در خصوص میزان شهریه های این دوره ها، با بیان اینکه شهریه دوره توسط هیات امنای دانشگاه برای هر سال تحصیلی تصویب می شود، معتقد است: اگرچه میزان شهریه حدود دو برابر دوره های نوبت دوم است، اما هزینه های دانشجو در مجموع تحصیل بسیار پایین تر خواهد بود، زیرا نیازی به حضور فیزیکی و تمام وقت دانشجویان برای تحصیل در دانشگاه نیست و مشکل اسکان آنها برطرف شده است.

آموزشهای همه زمانی و همه مکانی
دکتر مسعود صبایی، رئیس مرکز تحصیلات تکمیلی آموزشهای مجازی دانشگاه امیر کبیر نیز آموزش مجازی یا آموزش الکترونیکی (learning - E) را شیوه جدید یادگیری و مبتنی بر شبکه اینترنت می داند که در این شیوه آموزش، منابع مورد نیاز از طریق شبکه دراختیار دانشجویان قرار می گیرد و آنان می توانند در هر زمان از منابع آموزشی جهت یادگیری استفاده کنند و همچنین در هر مکان (منزل، محل کار یا محلهای دیگر) در کلاسهای درس به صورت برخط (line - on) شرکت کنند. وی در خصوص مزایای آموزش مجازی می گوید: عدم نیاز به رفت و آمدهای طولانی و خسته کننده، دسترسی به محتوای درسهای ارائه شده در هر زمان ومکان و به دفعات از طریق اینترنت، تعامل مستقیم با اساتید از طریق کلاسهای برخط، پشتیبانی آموزشی مستقیم و برخط برای هر درس توسط دستیار آموزشی دروس و نیز برگزاری کلاسها به صورت همزمان، امکان تعامل مستقیم دانشجو با استاد و دیگر دانشجویان درس به صورت صوتی و نوشتاری و تصویری را فراهم می کند.
رئیس مرکز تحصیلات تکمیلی آموزشهای مجازی دانشگاه امیر کبیر، در خصوص نحوه ارائه دروس در دوره های مجازی عنوان می کند: دروس دقیقاً مانند دوره های حضوری است، با این تفاوت که محتوای کلاس این نوع آموزش در اینترنت قرار داده شده و برای هر درس در طول هفته یک جلسه کلاس برخط (line - on) توسط استاد درس برگزار می شود. شرکت در کلاس برخط الزامی است و غیبت دانشجو در هر درس نباید از 3 در 16 مجموع کلاسهای درس بیشتر شود. درسهای آزمایشگاهی دانشجویان دوره مجازی نیز به صورت حضوری و در دانشگاه برگزار می شود.
وی با اشاره به اعطای مدرک رسمی به دانش آموختگان دوره های مجازی می گوید: این مدرک مورد تائید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بوده و برای اشتغال یا ادامه تحصیل در دوره دکترا معتبر است.

فاصله با استانداردهای جهانی
با نگاهی اجمالی به استانداردهای آموزش مجازی در ایران مانند زیرساخت فیزیکی، پهنای باند، تولید محتوا، پاسخ گیری فراگیران، ظرفیت کلاسها و واحدهای درسی، یکی از مشکلات مهم را در روند توسعه این دوره ها، سرعت پایین اینترنت می توان دانست زیرا آغاز آموزش الکترونیکی در دنیا با گسترش شبکه اینترنت همراه بوده است. با توجه به پایین بودن سرعت اینترنت پرسرعت ایران از سرعت عادی اینترنت دنیا، بویژه کشورهای پیشرفته، توسعه دوره های مجازی در راستای تحقق دانشگاه الکترونیکی و اشتراک محتوا در فضای مجازی دشوارتر می شود. این دوره ها در کشور ما با استانداردهای دانشگاه مجازی دنیا بسیار فاصله دارد. برای نمونه، رئیس واحد الکترونیکی دانشگاه شیراز اعلام کرده بود این مرکز به عنوان نخستین دانشگاه دارای فارغ التحصیل در سیستم مجازی و بهترین دانشگاه در نوع خود در ایران، حدود 50 درصد با استاندارد های جهانی فاصله دارد و این امر نشان دهنده ضرورت حرکت سریع تر و کیفی تر در این زمینه است. بنابراین، آموزش الکترونیکی در سطح کشور نیازمند یک بازنگری، ارزیابی و مهندسی مجدد با در نظر گرفتن ظرفیت و توانایی آن است.

منبع: روزنامه قدس ۱۳۸۹/۰۲/۱۱
نویسنده : زهره کهندل