روزنامه همشهری، پنجشنبه 15 شهریور ,1375 5 سپتامبر ,1996 سال چهارم , شماره 1061

این روزها در مراکز خرید و فروش و فروشگاه‌های زنجیره‌ای نظیر شهروند، قدس و… گروه پرشماری از پدر و مادرها و دانش‌آموزان دیده می‌شوند که در برابر غرفه‌ها و ویترین‌های فروش لباس و لوازم‌التحریر جمع شده و بعضاً آهسته با یکدیگر مشورت می‌کنند. در پشت شیشه مغازه‌های لوازم‌التحریر یا مانتو فروشی بعضاً این عبارت به چشم ما می‌خورد: “کتاب‌های درسی رسید” یا “انواع روپوش‌های مدارس رسید”. در مقابل اکثر تعاونی‌ها، مردم برای خرید لوازم‌التحریر به قیمت مناسب و اصطلاحات تعاونی صف کشیده‌اند. همه این‌ها آغاز دوباره‌ای را نوید می‌دهد: آغاز سال تحصیلی 75-76 که در رهگذر آن 18 میلیون دانش‌آموز بار دیگر خود را برای تلاش دوباره در دانش‌اندوزی آماده می‌کنند.

کلاس اولی‌ها این روزها وارد مرحله کاملاً جدیدی می‌شوند؛ مرحله‌ای که اگر به خوبی و درست شروع شود، در رشد و تکامل شخصیت و روابط اجتماعی کودکان تأثیر بسزایی دارد و اگر با موفقیت به پایان برسد، راه را برای رسیدن به فرداهایی بهتر هموار می‌سازد. دانش‌آموزان سال آخر دبیرستان نیز در صورت راهنمایی و هدایت درست در راه‌یابی به دانشگاه، انتخاب همسر مناسب، کسب مهارت‌های شغلی و غیره با توجه به شرایط و توانایی‌های خود، وارد مرحله نوین دیگری در زندگی می‌شوند. اما همه این‌ها ممکن نمی‌شود مگر با بذل توجه اولیاء و کوشش دانش‌آموزان.

لازمه موفقیت در تحصیل، پشتیبانی و حمایت مستمر اولیاء، مدرسه و خانه در تمام زمینه‌های فکری، روانی، عاطفی، بهداشت و تغذیه دانش‌آموزان است. تغذیه و سلامت جسم، بهداشت روان، نشاط روحی و فکری و برقراری ارتباط عاطفی و انسانی از عمده مسائلی است که باعث شکوفایی استعدادها و بروز خلاقیت‌ها در دانش‌آموزان یا برعکس می‌شود. همچنین ایجاد فضاهای فرهنگی و آموزشی که با رشد جمعیت کشور تناسب چندانی ندارد، از مهم‌ترین مسائلی است که باید توسط کارشناسان مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.

ارتباط مناسب: شناخت روش ارتباط با دانش‌آموز، مقدم بر تدریس مناسب دروس است. کارشناسان می‌گویند: لازمه ارتباط شایسته با دانش‌آموزان، رعایت آزادی و استقلال فکری و عملی و احترام به شخصیت آنهاست. دانستن این مسائل برای اولیاء خانه و مدرسه از مهم‌ترین دانسته‌هاست. ارتباط مناسب و تفاهم، بهترین زمینه برای تربیت سالم و سازنده است که البته رسیدن به آن بدون شناخت نیازها و ویژگی‌های روحی و روانی به دست نمی‌آید. یک آموزگار دوره راهنمایی می‌گوید: ایجاد ارتباط صمیمانه با دانش‌آموز در این مرحله بسیار دشوار است. نوجوان در این دوران بحرانی‌ترین دوره‌های زندگی خود را می‌گذراند. ایجاد رابطه نامناسب، باعث بروز ناهنجاری در رفتار و عملکرد درسی آنها می‌شود. هرچقدر آموزگار در برقراری ارتباط عاطفی و روحی با دانش‌آموز بکوشد، اگر خانواده و روابط خانوادگی دارای اصالت و استحکام لازم نباشد و از نظر روحی و روانی به تکیه‌گاه خوبی برای دانش‌آموز تبدیل نشود، هیچگاه در رشد فکری، عاطفی و علمی موفقیتی حاصل نمی‌شود. وی می‌افزاید: نتیجه مطلوب زمانی تحقق می‌یابد که رابطه و هماهنگی نزدیکی بین اولیاء مدرسه و خانه و دانش‌آموز وجود داشته باشد.

رضا شاپورزاده، کارشناس امور آموزشی می‌گوید: اولیاء دانش‌آموزان باید دائماً در جریان وضعیت آموزشی فرزندان خودشان باشند و مسیر تحصیلی آنها را تعقیب کنند و در صورتی‌که متوجه ضعف درسی فرزند خودشان در درسی می‌شوند، به ریشه‌یابی موضوع از طریق مسئولین واحد آموزشی و دبیران و حل مشکلات درسی آنها اقدام کنند. در عین حال، پدران و مادران باید بکوشند محیط مناسبی را برای مطالعه و مرور دروس برای فرزندانشان فراهم آورند.

شاپورزاده می‌افزاید: به مدیران و مسئولین واحدهای آموزشی هم توصیه می‌شود که در تنظیم برنامه‌های درسی روزانه دانش‌آموزان اصل تعادل را رعایت کنند. درس‌های نسبتاً دشوار نباید در برنامه درسی یک روز گنجانده شود و امکان فراگیری برای دانش‌آموزان بیشتر وجود داشته باشد. در عین حال، با پیش‌بینی برنامه آزمون‌های متعدد، مدیران مدارس می‌توانند وضعیت تحصیلی دانش‌آموزان را بطور منظم ارزیابی و وضعیت موجود را با اولیاء دانش‌آموزان مطرح کنند. اگر ضعف درسی در برنامه دانش‌آموزی وجود دارد، از همین اوایل سال باید با استفاده از شیوه‌های گوناگون از جمله تشکیل کلاس‌های تقویتی نسبت به رفع مشکلات درسی آنها اقدام کرد.

این کارشناس از آموزگاران می‌خواهد که ضمن آگاهی از شیوه‌های نوین تدریس، در زمینه استفاده از مهارت‌های تحصیلی و وسایل کمک‌آموزشی، در حد امکان برای ارائه هرچه مطلوب‌تر مباحث درسی استفاده کنند تا بتوانند مباحث درسی را آسان‌تر و با شیوه‌های نوین و مناسب‌تری در اختیار دانش‌آموزان قرار دهند. قاعدتاً ارائه این شیوه‌ها در فراگیری دانش‌آموزان اثرات مثبتی خواهد داشت.

یکی از کارشناسان آموزشی وزارت آموزش و پرورش به آموزگاران توصیه می‌کند که از پرسش‌های روزانه درسی دانش‌آموزان غفلت نکنند و از میزان موفقیت خود در ارائه درس مطلع شوند: یک آموزگار می‌تواند نسبت به تطبیق وضعیت تحصیلی و رفع مشکلات درسی دانش‌آموزان به طرز مؤثر اقدام کند و به شناخت توانایی‌های فردی دانش‌آموزان همت بگمارد. همچنین در ارائه مباحث درسی و ارائه مسائل مربوط به آموزش، دقت و توجه لازم به ویژگی‌های دانش‌آموزان مهم است. در سایه آگاهی از وضعیت روحی و روانی و شرایط سنی دانش‌آموزان، امکان ارائه مناسب‌تر و موفق‌تر دروس فراهم خواهد شد. این کارشناس معتقد است: ایجاد روح اعتماد به نفس و مسئولیت‌پذیری در قبال خانه و مدرسه، زمینه‌ای برای حضور ملایم در عرصه‌های اجتماعی در جامعه است.

معین‌پور، دبیر دبیرستان‌های تهران به دانش‌آموزان در همین ابتدای سال توصیه می‌کند که مرتباً درس‌ها را مرور کنند و حتی‌الامکان دروس مربوط به هر روز را در همان روز کامل فرا بگیرند: با انباشت دروس، امکان مرور و فراگیری از دست می‌رود. به این لحاظ، تنظیم برنامه منظمی برای مطالعه، الزامی است. این آموزگار باتجربه، در عین حال تنظیم فرصت برای استراحت و تفریح را نیز به همان اندازه مهم می‌شمارد.

یکی از شرایط برقرار کردن نظم در کلاس درس، علاقه‌مندی و اعتقاد معلم به کار خود است. وجود نظم در خانه و مدرسه باعث ایجاد نظم و انضباط اجتماعی و رفتارهای منطقی در جامعه و روابط اجتماعی می‌شود. در این زمینه رفتار آموزگار و پدر و مادر آینه تمام‌نمایی برای دانش‌آموزان و فوق‌العاده مهم است. در زمینه‌های تربیتی و روانی، پدر و مادر بیشتر نقش یک ناجی غریق را دارند. ناجی غریق مانع شنا کردن کسی نمی‌شود و مراقبت می‌کند تا کسی هم غرق نشود. به گفته یک روانشناس، کنترل بیش از حد و نامعقول و بازخواست پی‌درپی در خانه و مدرسه از اولیاء نه تنها باعث تعالی نمی‌شود، بلکه سرخوردگی و گسترش روحیه عدم استقلال در شخص را نیز پدید می‌آورد و حس مخالفت‌جویی را که از ویژگی‌های این دوره است، تشدید می‌کند. فراهم کردن فرصت‌های مناسب برای نوجوانان همراه با مراقبت‌های غیرمحسوس، از ضروریات کار تربیتی است.

غذای آنها هم مهم است
از دیگر عوامل مهم در فراهم آوردن شرایط مناسب تحصیل دانش‌آموزان، بهداشت و تغذیه و سلامت جسم آنها است. پیشبرد اهداف متعالی آموزش و پرورش، نیازمند عقل و روحیه سالم است. پس باید به سلامت کالبد و جسم توجه اساسی مبذول داشت. دکتر سیمین وثوق، متخصص تغذیه، در مورد داشتن یک برنامه صحیح غذایی می‌گوید: تغذیه مناسب، غذایی است حاوی تمام مواد مغذی مورد نیاز بدن مثل ویتامین‌ها، پروتئین‌ها، کربوهیدرات‌ها و اسیدهای چرب ضروری که هر کدام در ساختمان بدن و ترمیم بافت‌ها و حتی زیربنا و ساختمان اصلی سلول‌ها دخالت دارند.

در یادگیری انسان هم سلول‌هایی که در مغز و سیستم اعصاب وجود دارند، تغذیه نقش اساسی دارد. برای مغز وجود فسفر کاملاً ضروری است. تغذیه مناسب شامل تمام گروه‌های غذایی مانند گوشت و غلات و سبزیجات و شیر و فرآورده‌های لبنی به اضافه چربی‌ها و قندها می‌شود.

از خانم دکتر وثوق می‌پرسم: چه برنامه غذایی ویژه‌ای مورد توصیه شماست؟ برای کودکان در دوران دبستان، نوشیدن روزانه 3 لیوان فرآورده‌های لبنی شامل یک لیوان شیر یا 3 لیوان ماست توصیه می‌شود. مصرف روزانه میوه نیز که باید حتماً یکی از این‌ها سرشار از ویتامین C مثل مرکبات، توت‌فرنگی، طالبی… باشد، نیز همچون یک وعده سبزیجات به صورت خام یا پخته مهم است. وی می‌افزاید: خوردن صبحانه حتماً باید به کودکان توصیه شود. ثابت شده که خوردن صبحانه کامل باعث بازدهی بیشتر در طول روز می‌شود. بهتر است صبحانه شامل مواد لبنی مثل شیر، پنیر، کره و موادی انرژی‌زا مثل مربا باشد. در صورت دسترسی نداشتن، یک لیوان شیر و نان و پنیر بسیار مفید، مغذی و کامل است و گاهی هم کره و مربا می‌تواند به عنوان تنوع استفاده شود.

دکتر وثوق، در مجموع پنیر را بر کره ترجیح می‌دهد: پنیر به عنوان یک منبع پروتئینی، بهتر از کره و مرباست. خانم دکتر وثوق بر آن است که تنظیم و رعایت در صرف 3 وعده غذایی بسیار مهم است. باید در برنامه غذایی شخص حتماً 3 وعده غذایی مشخص و در زمان معینی در نظر گرفته شود و نسبت به این مسئله از دوران کودکی اهمیت خاص قائل شد. مثلاً به دلیل کمبود وقت و یا طولانی شدن ساعت مدرسه و کار نباید به حذف یکی از این وعده‌ها پرداخت. حذف یک وعده، به ویژه ناهار باعث می‌شود تا در وعده بعدی غذا را با اشتهای بیشتر و با مقدار زیادتری مصرف کرده و این مسئله باعث عادت غذایی نامناسب و موجب چاقی و اضافه وزن می‌شود.

فرناز ولاعی