چکیده

اصول عدالت جان رالز، که در نظریه “عدالت به مثابه انصاف” ارائه شده‌اند، مبنای ساختار اساسی یک جامعه عادلانه را تشکیل می‌دهند. این اصول، که نتیجه توافق افراد در “وضع اصیل” (Original Position) هستند، معیارهایی برای توزیع عادلانه خیرات اولیه و سامان‌دهی نهادهای اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی فراهم می‌کنند. رالز معتقد است که شرایط منصفانه در وضع اصیل، افراد را به توافق بر سر اصولی خاص هدایت می‌کند که یگانه معیار مشروع عدالت اجتماعی خواهند بود. این مقاله به بررسی اصول عدالت رالز، شرایط حاکم بر وضع اصیل، و نحوه دستیابی به این اصول می‌پردازد.

مقدمه

جان رالز، در نظریه عدالت خود، تلاش می‌کند تا اصولی برای عدالت اجتماعی و توزیعی ارائه دهد که بتوانند به‌عنوان معیارهایی عادلانه برای سامان‌دهی ساختارهای اجتماعی و توزیع خیرات اولیه عمل کنند. او معتقد است که این اصول باید نتیجه توافق افراد در شرایطی منصفانه و بی‌طرفانه باشند.

رالز برای دستیابی به این اصول، مفهوم “وضع اصیل” را معرفی می‌کند؛ شرایطی فرضی که در آن افراد، بدون اطلاع از موقعیت اجتماعی، توانایی‌ها، و منافع شخصی خود، اصول عدالت را انتخاب می‌کنند. او بر این باور است که توافق حاصل از این شرایط، عادلانه و مشروع خواهد بود و اصول عدالت نتیجه این توافق هستند.

۱. اصول عدالت رالز

۱.۱. تعریف اصول عدالت

اصول عدالت رالز، معیارهایی برای توزیع عادلانه خیرات اولیه و سامان‌دهی نهادهای اجتماعی هستند. این اصول، به‌عنوان مبنای ساختار اساسی یک جامعه عادلانه عمل می‌کنند و معیارهایی برای داوری درباره عادلانه بودن توزیع منابع و تصمیمات اجتماعی فراهم می‌کنند.

۱.۲. دو اصل عدالت

رالز دو اصل اساسی برای عدالت اجتماعی ارائه می‌دهد:

اصل برابری در آزادی‌های اساسی:

• هر فرد باید از آزادی‌های اساسی برابر، مانند آزادی بیان، آزادی مذهب، و حق مشارکت سیاسی، برخوردار باشد.
• این آزادی‌ها باید برای همه افراد به‌طور برابر تضمین شوند.

اصل تمایز (Difference Principle):

• نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی تنها در صورتی مجاز هستند که:
  • به نفع افراد کمتر بهره‌مند جامعه باشند.
  • فرصت‌های برابر برای دسترسی به موقعیت‌ها و منابع فراهم باشد.

۱.۳. تقدم اصل اول بر اصل دوم

رالز معتقد است که اصل برابری در آزادی‌های اساسی بر اصل تمایز تقدم دارد. به عبارت دیگر، آزادی‌های اساسی افراد نباید قربانی نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی شوند. این تقدم نشان‌دهنده اهمیت بنیادین آزادی‌های اساسی در نظریه عدالت رالز است.

۲. وضع اصیل: چارچوب دستیابی به اصول عدالت

۲.۱. تعریف وضع اصیل

وضع اصیل، چارچوبی فرضی در نظریه عدالت رالز است که در آن افراد، اصول عدالت را انتخاب می‌کنند. این وضعیت:

• فرضی و غیرتاریخی: برخلاف “وضع طبیعی” در نظریه‌های قرارداد اجتماعی سنتی، وضع اصیل یک موقعیت تاریخی یا واقعی نیست.
• شرایط منصفانه: شرایطی است که در آن افراد نمی‌توانند تصمیماتی جانب‌دارانه و مبتنی بر منافع شخصی اتخاذ کنند.

۲.۲. ویژگی‌های افراد در وضع اصیل

افراد در وضع اصیل:

• آزاد و برابر: افراد به‌عنوان موجوداتی آزاد و برابر در این وضعیت حضور دارند.
• بی‌طرف (Impartial): افراد نمی‌توانند تصمیماتی جانب‌دارانه و به نفع منافع شخصی خود اتخاذ کنند.
• عقلانی (Rational): افراد تلاش می‌کنند تا بهترین اصول را برای دستیابی به اهداف خود انتخاب کنند.

۲.۳. پرده بی‌خبری

یکی از ویژگی‌های کلیدی وضع اصیل، “پرده بی‌خبری” (Veil of Ignorance) است. پرده بی‌خبری شرایطی را فراهم می‌کند که در آن افراد:

• از موقعیت اجتماعی، توانایی‌ها، منافع شخصی، و شرایط خاص خود بی‌اطلاع هستند.
• نمی‌دانند به کدام طبقه اجتماعی تعلق دارند، چه توانایی‌هایی دارند، یا چه اهداف و تمایلاتی دارند.

این ناآگاهی، تضمین می‌کند که افراد نمی‌توانند تصمیماتی جانب‌دارانه و مبتنی بر منافع شخصی اتخاذ کنند.

۳. نحوه دستیابی به اصول عدالت

۳.۱. انتخاب عقلانی در وضع اصیل

رالز معتقد است که افراد در وضع اصیل، با توجه به شرایط منصفانه و بی‌طرفانه، اصول عدالت را از طریق انتخاب عقلانی تعیین می‌کنند. این انتخاب:

• بر اساس خیرات اولیه: افراد در وضع اصیل، با توجه به خیرات اولیه، اصول عدالت را انتخاب می‌کنند.
• مبتنی بر توافق جمعی: اصول عدالت نتیجه توافق جمعی افراد در وضع اصیل هستند.

۳.۲. منصفانه بودن شرایط

رالز معتقد است که شرایط منصفانه در وضع اصیل، تضمین می‌کند که توافق حاصل از این شرایط، عادلانه و مشروع خواهد بود. او می‌نویسد:

“هر توافقی که در وضع اصیل حاصل شود، عین عدالت خواهد بود.”

۴. نقد و بررسی اصول عدالت رالز

۴.۱. نقاط قوت

• بی‌طرفی و انصاف: اصول عدالت رالز، نتیجه توافق در شرایطی منصفانه و بی‌طرفانه هستند.
• تقدم آزادی‌های اساسی: تأکید بر برابری در آزادی‌های اساسی، نشان‌دهنده اهمیت بنیادین حقوق فردی در نظریه عدالت رالز است.
• حمایت از افراد کمتر بهره‌مند: اصل تمایز، تضمین می‌کند که نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی به نفع افراد کمتر بهره‌مند جامعه باشند.

۴.۲. نقاط ضعف

• انتزاعی بودن وضع اصیل: برخی منتقدان معتقدند که شرایط فرضی وضع اصیل، بیش از حد انتزاعی است و با واقعیت‌های اجتماعی و انسانی سازگار نیست.
• نادیده گرفتن تنوع فرهنگی و اجتماعی: اصول عدالت رالز ممکن است در جوامعی با ارزش‌ها و هنجارهای متفاوت، به‌طور کامل قابل اجرا نباشند.
• ابهام در اصل تمایز: برخی منتقدان معتقدند که اصل تمایز، به دلیل ابهام در تعریف “نفع افراد کمتر بهره‌مند”، ممکن است در عمل دشوار باشد.

۵. نتیجه‌گیری

اصول عدالت جان رالز، به‌عنوان معیارهایی برای توزیع عادلانه خیرات اولیه و سامان‌دهی نهادهای اجتماعی، نقش مهمی در نظریه عدالت او ایفا می‌کنند. این اصول، که نتیجه توافق افراد در شرایط منصفانه وضع اصیل هستند، مبنای ساختار اساسی یک جامعه عادلانه را تشکیل می‌دهند.

رالز با تأکید بر تقدم آزادی‌های اساسی و حمایت از افراد کمتر بهره‌مند، تلاش می‌کند تا اصولی برای عدالت اجتماعی ارائه دهد که بتوانند در جوامع لیبرال-دموکرات معاصر به‌عنوان معیارهایی عادلانه عمل کنند. با این حال، نظریه او با نقدهایی مانند انتزاعی بودن وضع اصیل و ابهام در اصل تمایز مواجه است.

منابع

1. رالز، جان. نظریه عدالت.
2. رالز، جان. عدالت به مثابه انصاف.
3. نوزیک، رابرت. آنارشی، دولت و آرمان‌شهر.
4. سن، آمارتیا. ایده عدالت.
5. والزر، مایکل. ساحت‌های عدالت.