چکیده

در نظریه “عدالت به مثابه انصاف” جان رالز، اصل برابری در آزادی‌های اساسی (اصل اول عدالت) بر اصل تمایز (اصل دوم عدالت) تقدم دارد. این تقدم به این معناست که آزادی‌های اساسی، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین خیرات اولیه، باید پیش از هر چیز دیگری تضمین و تأمین شوند و هیچ هدف اجتماعی یا اقتصادی نمی‌تواند آزادی‌های اساسی را محدود کند. رالز استدلال می‌کند که افراد در وضع اصیل، به دلیل اهمیت بنیادین آزادی‌های اساسی برای تحقق اهداف و دغدغه‌های بنیادین خود، این اصل را بر سایر اصول عدالت مقدم می‌دانند. این مقاله به بررسی استدلال رالز بر تقدم اصل آزادی بر اصل تمایز و دلایل منطقی و اخلاقی این تقدم می‌پردازد.

مقدمه

در نظریه عدالت جان رالز، دو اصل عدالت به‌عنوان مبنای سامان‌دهی ساختار اجتماعی و توزیع خیرات اولیه معرفی می‌شوند:

1. اصل برابری در آزادی‌های اساسی: هر فرد باید به‌طور برابر از گسترده‌ترین مجموعه ممکن از آزادی‌های اساسی بهره‌مند باشد.
2. اصل تمایز: نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی تنها در صورتی مجاز هستند که:
   • (الف) به نفع افراد کمتر بهره‌مند جامعه باشند.
   • (ب) دسترسی به مناصب و موقعیت‌ها تحت شرایط برابری منصفانه فرصت‌ها تضمین شود.

رالز معتقد است که اصل برابری در آزادی‌های اساسی، بر اصل تمایز تقدم دارد. این تقدم، به دو معناست:

• اولویت در تحقق: نهادهای اجتماعی باید ابتدا آزادی‌های اساسی را تضمین کنند و سپس به سایر اصول عدالت بپردازند.
• محدودیت در اعمال: آزادی‌های اساسی تنها به خاطر آزادی‌های اساسی دیگر می‌توانند محدود شوند، نه به خاطر اهداف اقتصادی یا اجتماعی.

۱. مفهوم تقدم اصل آزادی بر اصل تمایز

۱.۱. تقدم در تحقق

رالز استدلال می‌کند که در فرآیند تشکیل یک جامعه خوب سامان‌یافته، ابتدا باید نهادهایی که در خدمت تضمین آزادی‌های اساسی هستند (مانند قانون اساسی) شکل گیرند. پس از آن، سایر اصول عدالت، مانند اصل تمایز، می‌توانند اعمال شوند.

۱.۲. تقدم در محدودیت

آزادی‌های اساسی تنها در صورتی می‌توانند محدود شوند که اعمال آنها آزادی‌های اساسی دیگران را به خطر اندازد. به عبارت دیگر، هیچ هدف اجتماعی یا اقتصادی نمی‌تواند توجیهی برای محدود کردن آزادی‌های اساسی باشد.

۲. استدلال رالز بر تقدم اصل آزادی

۲.۱. آزادی‌های اساسی به‌عنوان خیرات اولیه برتر

رالز معتقد است که آزادی‌های اساسی، نه‌تنها یکی از خیرات اولیه هستند، بلکه در رأس این خیرات قرار دارند. این آزادی‌ها، پایه و اساس تحقق اهداف و دغدغه‌های بنیادین افراد در یک جامعه عادلانه هستند.

۲.۲. نقش آزادی‌های اساسی در تأمین اهداف بنیادین

رالز استدلال می‌کند که افراد در وضع اصیل، به دلیل ناآگاهی از جزئیات زندگی خود (مانند مذهب، نظام اخلاقی، یا موقعیت اجتماعی)، به آزادی‌های اساسی اولویت می‌دهند. این آزادی‌ها، تضمین می‌کنند که افراد بتوانند به‌طور آزادانه به دغدغه‌ها و اهداف بنیادین خود بپردازند، هرچند که به تفصیل این دغدغه‌ها آگاه نباشند.

۲.۳. سلسله‌مراتب علایق و منافع

رالز بر این باور است که افراد در وضع اصیل، دارای سلسله‌مراتبی از علایق و منافع هستند. در این سلسله‌مراتب:

• آزادی‌های اساسی، بالاترین اولویت را دارند.
• سایر خیرات اولیه، مانند ثروت و درآمد، در مراتب پایین‌تر قرار می‌گیرند.

۲.۴. تقدم آزادی‌های اساسی در تأمین سایر خیرات اولیه

رالز استدلال می‌کند که افراد زمانی به توزیع خیرات اولیه‌ای مانند ثروت و درآمد اهمیت می‌دهند که نیازهای اساسی‌تر آنها، مانند آزادی‌های اساسی، تأمین شده باشد. به عبارت دیگر، آزادی‌های اساسی پیش‌شرط توزیع عادلانه سایر خیرات اولیه هستند.

۳. دلایل تقدم اصل آزادی در نظریه رالز

۳.۱. تضمین احترام به خویش

رالز معتقد است که آزادی‌های اساسی، پایه و اساس احترام به خویش (Self-Respect) هستند. احترام به خویش، یکی از مهم‌ترین خیرات اولیه است که برای تحقق اهداف و علایق افراد ضروری است.

۳.۲. نقش قانون اساسی در تثبیت آزادی‌های اساسی

رالز استدلال می‌کند که تثبیت نهادهای عادلانه، مانند قانون اساسی، که تضمین‌کننده آزادی‌های اساسی هستند، پیش‌شرط تحقق سایر اصول عدالت است.

۳.۳. عدم تأثیر منفی سایر خیرات اولیه بر آزادی‌های اساسی

رالز تأکید می‌کند که سایر خیرات اولیه، مانند ثروت و درآمد، نمی‌توانند آزادی‌های اساسی را تحت تأثیر قرار دهند یا محدود کنند. به عبارت دیگر، آزادی‌های اساسی باید مستقل از وضعیت توزیع سایر خیرات اولیه تضمین شوند.

۴. نقد و بررسی تقدم اصل آزادی بر اصل تمایز

۴.۱. نقاط قوت

• تضمین حقوق بنیادین: تقدم اصل آزادی، تضمین می‌کند که حقوق بنیادین همه افراد، مستقل از وضعیت اجتماعی یا اقتصادی آنها، محفوظ بماند.
• اولویت‌بندی منطقی: رالز، با استدلال بر سلسله‌مراتب علایق و منافع، نشان می‌دهد که آزادی‌های اساسی، پیش‌شرط تحقق سایر خیرات اولیه هستند.
• ایجاد نظم اجتماعی پایدار: تقدم اصل آزادی، به ایجاد یک نظم اجتماعی پایدار کمک می‌کند که در آن، حقوق بنیادین همه افراد تضمین شده است.

۴.۲. نقاط ضعف

• ابهام در تعریف آزادی‌های اساسی: برخی منتقدان معتقدند که تعریف رالز از آزادی‌های اساسی، بیش از حد کلی و مبهم است.
• چالش‌های عملی در اجرا: تضمین تقدم آزادی‌های اساسی در نظام‌های اجتماعی و اقتصادی پیچیده ممکن است با چالش‌های عملی مواجه شود.
• تضاد با برخی نظریه‌های عدالت اجتماعی: تقدم آزادی‌های اساسی ممکن است با نظریه‌هایی که بر برابری اقتصادی تأکید دارند، در تضاد باشد.

۵. نتیجه‌گیری

تقدم اصل آزادی بر اصل تمایز، یکی از ویژگی‌های برجسته نظریه عدالت جان رالز است. این تقدم، نشان‌دهنده اهمیت بنیادین آزادی‌های اساسی در یک جامعه عادلانه است و تضمین می‌کند که حقوق بنیادین همه افراد، پیش از هر چیز دیگری، تأمین و محفوظ بماند.

رالز، با استدلال بر نقش آزادی‌های اساسی در تحقق اهداف و دغدغه‌های بنیادین افراد، سلسله‌مراتب علایق و منافع، و نقش قانون اساسی در تثبیت این آزادی‌ها، نشان می‌دهد که اصل آزادی، پیش‌شرط تحقق سایر اصول عدالت است.

با این حال، نظریه او با نقدهایی مانند ابهام در تعریف آزادی‌های اساسی و چالش‌های عملی در اجرا مواجه است. با این وجود، تقدم اصل آزادی بر اصل تمایز، به‌عنوان یکی از ویژگی‌های متمایزکننده نظریه عدالت رالز، همچنان به‌عنوان یک چارچوب تحلیلی مهم در فلسفه سیاسی معاصر باقی مانده است.

منابع

1. رالز، جان. نظریه عدالت.
2. رالز، جان. عدالت به مثابه انصاف.
3. نوزیک، رابرت. آنارشی، دولت و آرمان‌شهر.
4. سن، آمارتیا. ایده عدالت.
5. دورکین، رونالد. حقوق به مثابه عدالت.