موضوع : پژوهش | کتاب

معرفی کتاب: فهم تمدنی در قرآن

به کوشش: نجمه نجم
تهیه‌کننده: پژوهشکده مطالعات تمدنی و اجتماعی
ناشر: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (در دست انتشار)

کتاب «فهم تمدنی در قرآن» مجموعه‌ای از گفتارهای پژوهشگران و اساتید برجسته قرآنی است که به بررسی مفهوم تمدن از دیدگاه قرآن و روش‌های تحلیل آن می‌پردازد. این اثر به‌عنوان یکی از تلاش‌های علمی مهم در حوزه مطالعات تمدنی و قرآنی، سعی دارد با بهره‌گیری از مبانی، قواعد و روش‌های مختلف، زمینه‌ای برای ارائه نظریات تمدنی مبتنی بر قرآن فراهم کند.

زمینه و اهمیت موضوع

تمدن به‌عنوان یکی از مفاهیم کلیدی در علوم انسانی و اجتماعی، همواره مورد توجه اندیشمندان بوده است. اما در این کتاب، تمدن نه‌تنها به‌عنوان یک موضوع، بلکه به‌عنوان یک رویکرد در نظر گرفته شده است. این نگاه، قرآن را به‌عنوان منبعی الهام‌بخش برای ارائه نظریات تمدنی معرفی می‌کند و تلاش دارد با استفاده از آموزه‌های قرآنی، چارچوبی برای فهم تمدن و مدیریت مسائل اجتماعی و فرهنگی ارائه دهد.

ساختار و محتوای کتاب

کتاب در سه بخش اصلی به بررسی مبانی، قواعد و روش‌های فهم تمدنی از قرآن می‌پردازد. هر یک از این بخش‌ها به‌طور دقیق به مفاهیم کلیدی و روش‌شناسی‌های مرتبط با مطالعات تمدنی-قرآنی پرداخته است.

1. مبانی فهم تمدنی از قرآن

در این بخش، مبانی فکری و نظری که زیربنای رویکرد تمدنی به قرآن هستند، بررسی شده است. برخی از مهم‌ترین مباحث مطرح‌شده عبارت‌اند از:

  • نسبت انسان و تمدن: انسان‌ها ذاتاً تمدنی هستند و نمی‌توان آن‌ها را بدون تمدن‌سازی تصور کرد. این نگاه، بر فطرت یکسان انسان‌ها و ظرفیت تمدن‌سازی ذاتی آن‌ها تأکید دارد.
  • زبان قرآن: قرآن به‌عنوان متنی فطری و انسانی معرفی می‌شود که قابلیت ارتباط با انسان‌ها در هر زمان و مکانی را دارد.
  • روح معنا و توسعه معنایی: این دو مفهوم به‌عنوان مبانی متن‌شناختی قرآن مطرح می‌شوند. «روح معنا» به فرازمانی و فرامکانی بودن معانی قرآن اشاره دارد، درحالی‌که «توسعه معنایی» گستردگی و شمول معنای الفاظ قرآن را مورد توجه قرار می‌دهد.

2. قواعد فهم تمدنی از قرآن

در این بخش، قواعدی که در تحلیل تمدنی قرآن به‌کار می‌روند، بررسی شده‌اند. برخی از این قواعد عبارت‌اند از:

  • قاعده حجیت گزاره‌های مستقل: این قاعده به تحلیل گزاره‌هایی می‌پردازد که به‌صورت مستقل در سیاق و خارج از سیاق قابل استناد هستند.
  • قاعده نگاه تاریخی: توجه به تاریخ و ترتیب نزول آیات قرآن برای فهم بهتر مفاهیم تمدنی.
  • قاعده تفکیک میان دلالت‌های متنی و فرامتنی: این قاعده به تفکیک میان معانی مستقیم متن و برداشت‌های فرامتنی از قرآن می‌پردازد.
  • قاعده تکرار و رفت و برگشت به قرآن: تأکید بر بازگشت مکرر به قرآن برای دستیابی به معارف ناب و دوری از القائات صرفاً علمی و سکولار.

3. روش‌شناسی فهم تمدنی از قرآن

در این بخش، روش‌های مختلف برای استخراج نظریات تمدنی از قرآن ارائه شده است. برخی از نکات مهم روش‌شناختی عبارت‌اند از:

  • استنطاق تمدنی قرآن: این روش بر تحلیل نظریات تمدنی موجود و عرضه آن‌ها به قرآن برای کشف نظریه تمدنی قرآن تأکید دارد.
  • تفسیر استطباقی: مقایسه این روش با تفسیرهای استنباطی و استنتاجی نشان می‌دهد که چگونه می‌توان از چالش‌های عینی به سمت قرآن حرکت کرد و نظریات تمدنی استخراج کرد.
  • سطح تحلیل تمدنی: تحلیل قرآن در سطح تمدنی و بررسی ارتباط آن با تاریخ و تمدن‌های بشری.

ویژگی‌های برجسته کتاب

  1. توجه به مبانی بومی و دینی: این کتاب بر پایه فرهنگ و باورهای اسلامی-ایرانی تدوین شده و تلاش دارد تا رویکردی بومی و دینی به مطالعات تمدنی ارائه دهد.
  2. رویکرد میان‌رشته‌ای: اثر با ترکیب مفاهیم قرآنی، تمدنی و تاریخی، چارچوبی میان‌رشته‌ای برای تحلیل تمدنی قرآن ارائه می‌دهد.
  3. تمرکز بر روش‌شناسی: کتاب علاوه بر مباحث نظری، روش‌های عملی و کاربردی برای فهم تمدنی از قرآن را معرفی می‌کند.
  4. جرأت نظریه‌پردازی: نویسندگان و پژوهشگران این اثر، با جرأت و دقت، تلاش کرده‌اند تا نظریات جدیدی در حوزه تمدن و قرآن ارائه دهند.

مخاطبان کتاب

این کتاب برای طیف گسترده‌ای از مخاطبان مفید است، از جمله:

  • پژوهشگران علوم قرآنی و تمدنی که به دنبال چارچوب‌های نظری و روش‌شناختی جدید هستند.
  • طلاب و دانشجویان علوم دینی و اجتماعی که به مطالعات میان‌رشته‌ای علاقه دارند.
  • سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان فرهنگی که به دنبال استفاده از آموزه‌های قرآنی در طراحی برنامه‌های تمدنی هستند.

نتیجه‌گیری

کتاب «فهم تمدنی در قرآن» اثری ارزشمند و جامع است که با نگاهی نو، به بررسی مفهوم تمدن در قرآن و روش‌های استخراج نظریات تمدنی از آن می‌پردازد. این اثر، با تأکید بر مبانی قرآنی و استفاده از روش‌های علمی، تلاش دارد تا زمینه‌ای برای ارائه مدل‌های تمدنی مبتنی بر قرآن فراهم کند.

این کتاب نه‌تنها برای پژوهشگران علوم قرآنی و تمدنی، بلکه برای تمام کسانی که به دنبال فهم عمیق‌تر از ارتباط قرآن با تمدن و تاریخ بشری هستند، منبعی الهام‌بخش و کاربردی خواهد بود.

نظر شما