نویسنده: محمدرضا بهمنی خدنگ
تهیه‌کننده: پژوهشکده مطالعات تمدنی و اجتماعی
ناشر: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
چاپ اول: 1398

کتاب «عیار تمدنی جمهوری اسلامی ایران» به بررسی سیر تکوین و تکامل جمهوری اسلامی ایران از منظر تمدنی می‌پردازد. این اثر به‌عنوان فاز نخست از کلان‌پروژه‌ی «برنامه‌های تمدنی جمهوری اسلامی ایران» تدوین شده و تلاش دارد تا رویش‌ها و چالش‌های چهار دهه حیات جمهوری اسلامی ایران را در مسیر دستیابی به تمدن نوین اسلامی تحلیل و ارزیابی کند.

هدف و پرسش اصلی پژوهش

هدف اصلی این کتاب، بازخوانی نقاط قوت و ضعف حرکت تمدنی جمهوری اسلامی ایران است. پرسش اصلی پژوهش این است:
«نقاط قوت و ضعف سیر تکوین و تکامل حرکت تمدنی جمهوری اسلامی ایران چه بوده است؟»

برای پاسخ به این پرسش، کتاب از رویکرد تمدنی امت‌محور بهره گرفته و با بررسی ابعاد سه‌گانه هویت، اسلامیت و عقلانیت، به تحلیل مسائل تمدنی جمهوری اسلامی پرداخته است.

ساختار و محتوای کتاب

کتاب در چارچوب یک طرح پژوهشی گروهی و میان‌رشته‌ای تدوین شده است و شامل سه بخش اصلی است که هرکدام به یکی از ابعاد هویت، اسلامیت و عقلانیت اختصاص دارد. در مجموع، هشت مسئله تمدنی جمهوری اسلامی ایران شناسایی و تحلیل شده است.

1. هویت

در این بخش، سه مسئله تمدنی مرتبط با هویت جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی قرار گرفته است:

• مواجهه جمهوری اسلامی ایران با تمدن غرب:
  تحلیل عملکرد جمهوری اسلامی در مواجهه با تمدن غرب و بررسی نقاط قوت و ضعف آن.
• جمهوری اسلامی و جریان مقاومت در جهان اسلام:
  ارزیابی نقش جمهوری اسلامی در تقویت جریان مقاومت و تأثیر آن بر هویت اسلامی.
• مدیریت اقوام و مذاهب در جمهوری اسلامی ایران:
  تحلیل سیاست‌ها و عملکرد جمهوری اسلامی در مدیریت تنوع قومی و مذهبی.

2. اسلامیت

در این بخش، دو مسئله تمدنی مرتبط با بعد اسلامیت بررسی شده است:

• اسلامی‌سازی علوم انسانی در جمهوری اسلامی ایران:
  بررسی تلاش‌های جمهوری اسلامی برای اسلامی‌سازی علوم انسانی و تحلیل موفقیت‌ها و چالش‌های این پروژه.
• رفتار امت‌ساز جمهوری اسلامی ایران در مناسک حج:
  تحلیل نقش جمهوری اسلامی در مناسک حج و تأثیر آن بر امت‌سازی اسلامی.

3. عقلانیت

در این بخش، سه مسئله تمدنی مرتبط با بعد عقلانیت مورد بررسی قرار گرفته است:

• مردم‌سالاری دینی در جمهوری اسلامی ایران:
  تحلیل مفهوم و عملکرد مردم‌سالاری دینی در جمهوری اسلامی و تأثیر آن بر تمدن‌سازی.
• الگوی توسعه و پیشرفت در اسناد جمهوری اسلامی ایران:
  بررسی اسناد توسعه‌ای جمهوری اسلامی و تحلیل میزان موفقیت آن‌ها در ارائه الگوی پیشرفت تمدنی.
• دوگانگی نهاد علم در جمهوری اسلامی ایران:
  تحلیل وضعیت نهاد علم در جمهوری اسلامی و چالش‌های ناشی از دوگانگی آن.

ویژگی‌های روش‌شناختی کتاب

رویکرد تمدنی:
کتاب با رویکرد تمدنی به تحلیل مسائل جمهوری اسلامی پرداخته و از چارچوب مفهومی امت‌محور استفاده کرده است.

تحلیل سه‌گانه (نظر، سند و عمل):
در تحلیل هر مسئله تمدنی، سه منظر مورد توجه قرار گرفته است:

• نظر: مباحث تئوریک و نظری مرتبط با موضوع.
• سند: بررسی اسناد و قوانین رسمی جمهوری اسلامی.
• عمل: تحلیل رفتارها و عملکردهای کارگزاران و دستگاه‌های حاکمیتی.

کار گروهی و میان‌رشته‌ای:
این پژوهش به‌صورت گروهی و با مشارکت محققان مختلف انجام شده است. نتایج تحقیقات در چند مرحله به گروه ارائه شده و پس از نقد و بررسی، به‌صورت یکپارچه تدوین شده است.

ترکیب عرصه نظر و صحنه عمل:
کتاب تلاش کرده است تا میان نظریات تمدنی و عملکردهای عینی جمهوری اسلامی ارتباط برقرار کند و تحلیل جامعی ارائه دهد.

دستاوردها و نتایج پژوهش

ارزیابی عملکرد جمهوری اسلامی در مسیر تمدن‌سازی:
کتاب با تحلیل هشت مسئله تمدنی، نقاط قوت و ضعف جمهوری اسلامی ایران در مسیر دستیابی به تمدن نوین اسلامی را شناسایی کرده است.

تأثیر عملکرد جمهوری اسلامی بر جایگاه امت اسلامی:
بررسی تأثیر عملکرد جمهوری اسلامی بر فراز و فرود جایگاه امت اسلامی در جهان اسلام، یکی از محورهای اصلی این پژوهش بوده است.

نقد وضعیت موجود دانش‌های اسلامی:
کتاب به نقد وضعیت موجود دانش‌های اسلامی و چالش‌های مرتبط با آن، از جمله عدم انسجام در برخی مفاهیم و آموزه‌ها، پرداخته است.

تبیین نقش عقلانیت در تمدن‌سازی:
کتاب بر اهمیت عقلانیت در تمدن‌سازی تأکید کرده و نقش مردم‌سالاری دینی و الگوهای توسعه‌ای را در این زمینه تحلیل کرده است.

ویژگی‌های برجسته کتاب

رویکرد میان‌رشته‌ای:
این اثر با ترکیب دانش‌های مختلف و استفاده از رویکرد میان‌رشته‌ای، تحلیلی جامع و چندبعدی ارائه داده است.

تمرکز بر مسائل عینی:
کتاب علاوه بر مباحث نظری، به تحلیل عملکردهای عینی جمهوری اسلامی پرداخته و از اسناد و گزارش‌های عملکردی استفاده کرده است.

رویکرد مسئله‌محور:
پژوهش بر اساس مسائل کلیدی جمهوری اسلامی ایران تدوین شده و به‌صورت مسئله‌محور به تحلیل آن‌ها پرداخته است.

توجه به امت‌محوری:
کتاب با تأکید بر رویکرد امت‌محور، تلاش کرده است تا نقش جمهوری اسلامی را در ارتقای جایگاه امت اسلامی بررسی کند.

مخاطبان کتاب

این کتاب برای طیف گسترده‌ای از مخاطبان مفید است، از جمله:

• پژوهشگران علوم اسلامی و تمدنی که به تحلیل مسائل جمهوری اسلامی از منظر تمدنی علاقه‌مندند.
• سیاست‌گذاران و مدیران فرهنگی که به دنبال طراحی برنامه‌های تمدنی برای جمهوری اسلامی هستند.
• دانشجویان و طلاب علوم دینی و اجتماعی که به مباحث میان‌رشته‌ای و تمدنی علاقه دارند.

نتیجه‌گیری

کتاب «عیار تمدنی جمهوری اسلامی ایران» اثری ارزشمند و جامع است که به تحلیل حرکت تمدنی جمهوری اسلامی ایران در چهار دهه گذشته می‌پردازد. این اثر با ارائه چارچوبی مفهومی و استفاده از رویکردی میان‌رشته‌ای، گامی مهم در جهت ارزیابی عملکرد جمهوری اسلامی در مسیر دستیابی به تمدن نوین اسلامی برداشته است.

این کتاب، منبعی الهام‌بخش برای پژوهشگران و سیاست‌گذاران است که به دنبال فهم عمیق‌تر از جایگاه جمهوری اسلامی در جهان اسلام و طراحی برنامه‌های تمدنی برای آینده هستند.