کتاب «فقه و عدالت جنسیتی؛ بررسی انواع مواجهه با احکام» به بررسی رابطه میان فقه اسلامی و عدالت جنسیتی در آثار نویسندگان معاصر می‌پردازد. این اثر، با رویکردی انتقادی، اصول و روش‌های به‌کاررفته در مطالعات مرتبط با عدالت جنسیتی را صورت‌بندی کرده و به تحلیل و نقد آن‌ها می‌پردازد. هدف نهایی کتاب، دستیابی به کامل‌ترین مواجهه فقهی برای تحقق عدالت جنسیتی با قرائتی مطلوب و اسلامی است.

هدف و ضرورت پژوهش

در گذشته، استنباط حقوق و تکالیف نابرابر میان زن و مرد در فقه رایج بوده و عادلانه تلقی می‌شده است. اما در دوران معاصر، برخی آثار فقهی و شبه‌فقهی به بازاندیشی و بازپژوهی در این زمینه پرداخته‌اند. کتاب حاضر تلاش می‌کند تا:

1. مطالعات معاصر در زمینه فقه و عدالت جنسیتی را صورت‌بندی کند و تمایزات و تشابهات آن‌ها را روشن سازد.
2. نقاط قوت و ضعف این مطالعات را نقد و بررسی کند.
3. دیدگاهی مختار و مطلوب اسلامی برای تحقق عدالت جنسیتی ارائه دهد.

روش پژوهش

این کتاب با رویکردی توصیفی-تحلیلی و بر اساس روش اجتهادی مرسوم در سنت حوزوی تدوین شده است. نویسنده با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و دیجیتال، اصول و روش‌های مطالعات معاصر را بررسی کرده و به تحلیل زوایای آشکار و پنهان آن‌ها می‌پردازد.

رویکرد کتاب، انتقادی است و تلاش می‌کند تا با جرح و تعدیل استدلال‌های مختلف، به دیدگاهی مختار در هر مسئله دست یابد.

ساختار کتاب

کتاب در جلد اول خود به تحلیل سه مواجهه اصلی با احکام فقهی در زمینه عدالت جنسیتی پرداخته است. این سه مواجهه عبارت‌اند از:

1. مواجهه نخست: اصرار بر ابقای احکام متمایز

• این مواجهه که در میان فقیهان غالب است، بر ضرورت حفظ احکام متمایز میان زن و مرد اصرار دارد.
• این دیدگاه، خود را تنها مکلف به اقامه دلیل می‌داند و نه کشف علت حکم.
• نویسنده معتقد است که این مواجهه در عصر کنونی، در ادراک عدالت جنسیتی توفیقی نخواهد داشت و برخی مبانی آن نیز محل تأمل است.

2. مواجهه دوم: فقه‌ستیز و شریعت‌گریز

• این رویکرد به دنبال تنظیم حقوق زنان از منبعی غیر از کتاب و سنت است.
• این مواجهه، به دلیل ضعف استدلال‌ها و رویکردهای افراطی، در نهایت به شریعت‌ستیزی می‌انجامد.

3. مواجهه سوم: تغییر در اجرای احکام متمایز

• این مواجهه بر تغییر در اجرای احکام متمایز تأکید دارد، اما بازپژوهی در مرحله استنباط را ضروری نمی‌داند.
• هرچند این رویکرد توفیقاتی در تأمین عدالت جنسیتی دارد، اما نمی‌تواند اشکال بی‌عدالتی را از اصل شریعت مرتفع کند.

دستاوردهای جلد اول

نویسنده در جلد اول کتاب، نتیجه می‌گیرد که هیچ‌یک از سه مواجهه فوق برای تحقق عدالت جنسیتی کافی نیستند. این مواجهه‌ها یا در مرحله استنباط و اجتهاد دچار ضعف هستند یا نمی‌توانند عدالت جنسیتی را به‌صورت کامل تأمین کنند.

جلد دوم: تحلیل مواجهه‌های باقی‌مانده و ارائه دیدگاه مطلوب

در جلد دوم کتاب، دو مواجهه کلان باقی‌مانده دیگر تحلیل خواهند شد و در نهایت، مواجهه مطلوب برای تحقق عدالت جنسیتی با قرائتی اسلامی تشریح خواهد شد. این مواجهه، به‌عنوان راهکاری جامع، به دنبال رفع اشکالات موجود در مواجهه‌های قبلی و ارائه دیدگاهی متوازن و عادلانه است.

ویژگی‌های برجسته کتاب

1. رویکرد انتقادی و اجتهادی:
   کتاب با نقد و بررسی دقیق دیدگاه‌های مختلف، تلاش می‌کند تا به دیدگاهی مختار و مطلوب دست یابد.
2. تمرکز بر عدالت جنسیتی در فقه:
   این اثر به‌طور خاص به بررسی عدالت جنسیتی از منظر فقه اسلامی پرداخته و تلاش کرده است تا راه‌حلی اسلامی برای این مسئله ارائه دهد.
3. صورت‌بندی مطالعات معاصر:
   نویسنده با صورت‌بندی مطالعات مختلف، تمایزات و تشابهات آن‌ها را روشن ساخته و زمینه را برای تحلیل دقیق‌تر فراهم کرده است.
4. استفاده از روش اجتهادی:
   کتاب بر اساس روش اجتهادی مرسوم در سنت حوزوی تدوین شده و از این نظر، برای پژوهشگران علوم اسلامی بسیار ارزشمند است.

مخاطبان کتاب

این کتاب برای طیف گسترده‌ای از مخاطبان مفید است، از جمله:

• فقیهان و پژوهشگران علوم اسلامی که به دنبال بررسی عدالت جنسیتی از منظر فقه هستند.
• دانشجویان و اساتید حوزه مطالعات زنان و جنسیت که به مباحث میان‌رشته‌ای علاقه‌مندند.
• فعالان و سیاست‌گذاران حوزه عدالت جنسیتی که به دنبال راهکارهای اسلامی برای مسائل مرتبط با زنان هستند.

نتیجه‌گیری

کتاب «فقه و عدالت جنسیتی؛ بررسی انواع مواجهه با احکام» اثری جامع و انتقادی است که به بررسی رابطه میان فقه و عدالت جنسیتی می‌پردازد. این اثر، با تحلیل سه مواجهه اصلی در جلد اول، نشان می‌دهد که هیچ‌یک از این مواجهه‌ها برای تحقق عدالت جنسیتی کافی نیستند و نیاز به بازپژوهی عمیق‌تری وجود دارد.

در جلد دوم، نویسنده تلاش خواهد کرد تا با تحلیل مواجهه‌های باقی‌مانده و ارائه دیدگاه مطلوب، به راهکاری جامع و اسلامی برای عدالت جنسیتی دست یابد. این کتاب، منبعی ارزشمند برای پژوهشگران و علاقه‌مندان به مباحث فقهی و عدالت جنسیتی است و می‌تواند گامی مهم در جهت تحقق عدالت اسلامی باشد.