خانم زان یا ژان (Zhan) در سال 1992، کیفیت زندگی را به عنوان درجه رضایت در تجارب زندگی فرد تعریف کرد. او معتقد است که کیفیت زندگی مفهومی چندبعدی است که شامل رضایت از زندگی، رضایت در تصور از خود، سلامت و فاکتورهای اجتماعی و اقتصادی می‌شود (برگر، 1998). این مدل بر تعامل میان فرد و محیط او تأکید دارد و ابعاد مختلفی را برای کیفیت زندگی در نظر می‌گیرد.

ابعاد کیفیت زندگی از دیدگاه زان

زان کیفیت زندگی را مفهومی چندبعدی می‌داند که می‌توان آن را از دو منظر عینی و ذهنی اندازه‌گیری کرد. او ابعاد کیفیت زندگی را به چهار دسته اصلی تقسیم کرده است:

1. رضایت از زندگی: میزان احساس رضایت فرد از زندگی خود.
2. تصور از خود: برداشت فرد از خود و هویت شخصی‌اش.
3. فاکتورهای بهداشتی-عملکردی: شامل سلامت جسمی و روانی و توانایی انجام فعالیت‌های روزمره.
4. فاکتورهای اقتصادی-اجتماعی: وضعیت اقتصادی و اجتماعی فرد که شامل درآمد، تحصیلات و اشتغال می‌شود.

عوامل مؤثر بر کیفیت زندگی در مدل زان

زان معتقد است که کیفیت زندگی تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار می‌گیرد که به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:

1. عوامل فردی:

• سن: تأثیر سن بر میزان رضایت و کیفیت زندگی.
• جنس: تفاوت‌های جنسیتی در ادراک کیفیت زندگی.
• میزان تحصیلات: تأثیر سطح تحصیلات بر کیفیت زندگی.
• وضعیت تأهل: نقش تأهل و روابط خانوادگی در کیفیت زندگی.

2. عوامل اجتماعی و محیطی:

• محیط: تأثیر شرایط محیطی و جغرافیایی بر کیفیت زندگی.
• فرهنگ: نقش ارزش‌ها و باورهای فرهنگی در ادراک کیفیت زندگی.
• وضعیت اقتصادی-اجتماعی: شامل سه مؤلفه اصلی:
  • اشتغال به کار
  • تحصیلات و آموزش
  • درآمد

رویکرد روانشناختی کیفیت زندگی

در رویکرد روانشناختی زان، کیفیت زندگی به درجه مطلوبیت آن وابسته است که از خصوصیات و ویژگی‌های فردی ناشی می‌شود. این رویکرد بر این نکته تأکید دارد که هر فرد بر اساس زمینه‌های شخصی و روانی خود کیفیت زندگی را تجربه می‌کند.

تأثیر متقابل شخص و محیط

زان بر تعامل میان شخص و محیط او تأکید دارد. او معتقد است که کیفیت زندگی نتیجه اثر متقابل بین فرد و محیط او است. این تعامل می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• تأثیر شرایط محیطی بر سلامت جسمی و روانی فرد.
• نقش محیط اجتماعی در ایجاد احساس رضایت یا نارضایتی.

نمودار کیفیت زندگی زان

زان برای توضیح کیفیت زندگی، نموداری ارائه کرده است که در آن عوامل تأثیرگذار بر کیفیت زندگی به تصویر کشیده شده‌اند. این نمودار نشان می‌دهد که کیفیت زندگی از تعامل میان عوامل فردی، اجتماعی و محیطی شکل می‌گیرد.

جمع‌بندی مدل کیفیت زندگی زان

مدل ادراکی کیفیت زندگی زان، یک رویکرد جامع و چندبعدی است که به بررسی عوامل مختلف مؤثر بر کیفیت زندگی می‌پردازد. این مدل نشان می‌دهد که کیفیت زندگی نه تنها به عوامل فردی مانند سن، جنس، تحصیلات و وضعیت تأهل وابسته است، بلکه تحت تأثیر عوامل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و محیطی نیز قرار دارد.

نکات کلیدی مدل زان:

1. کیفیت زندگی مفهومی چندبعدی است.
2. شامل ابعاد رضایت از زندگی، تصور از خود، سلامت و عوامل اجتماعی-اقتصادی است.
3. تحت تأثیر عوامل فردی (سن، جنس، تحصیلات، تأهل) و عوامل محیطی (فرهنگ، محیط، وضعیت اقتصادی-اجتماعی) قرار می‌گیرد.
4. تعامل میان فرد و محیط نقش اساسی در کیفیت زندگی دارد.

این مدل می‌تواند به عنوان یک چارچوب مفید برای ارزیابی کیفیت زندگی در حوزه‌های مختلف از جمله بهداشت، روانشناسی و جامعه‌شناسی مورد استفاده قرار گیرد.