ارتباطات غیرکلامی (Nonverbal Communication) به مجموعه‌ای از پیام‌ها و نشانه‌ها اطلاق می‌شود که بدون استفاده از کلمات منتقل می‌شوند. این نوع ارتباط شامل ژست‌ها، حالات چهره، حرکات بدن، تماس چشمی، لحن صدا، فاصله فیزیکی، لمس، و حتی انتخاب لباس و ظاهر است. این نوع ارتباط بخش مهمی از تعاملات انسانی را تشکیل می‌دهد و بیش از ۶۰ درصد از پیام‌های ارتباطی از طریق آن منتقل می‌شود.

در ادامه، نظریه‌های مختلف روانشناسی و ارتباطی در زمینه ارتباطات غیرکلامی بررسی می‌شود:

۱. نظریه چارلز داروین: بیان احساسات در انسان و حیوانات

• کتاب “بیان احساسات در انسان و حیوانات” (1872):
  • داروین اولین کسی بود که به طور علمی به مطالعه ارتباطات غیرکلامی پرداخت.
  • او معتقد بود که حالات چهره و حرکات بدن، جهانی و تکاملی هستند و در تمام انسان‌ها و حتی حیوانات مشترک‌اند.
  • داروین بیان کرد که حالات چهره مانند خشم، ترس، شادی و غم، به طور طبیعی و غریزی در انسان‌ها و حیوانات برای انتقال احساسات استفاده می‌شوند.
  • این نظریه نشان می‌دهد که ارتباطات غیرکلامی ریشه در تکامل دارند و برای بقا و سازگاری اجتماعی اهمیت دارند.

۲. نظریه ادوارد تی. هال: فاصله‌های ارتباطی

• ادوارد هال در سال ۱۹۵۹ مفهوم “فضای شخصی” را معرفی کرد و به مطالعه فاصله‌های فیزیکی در ارتباطات انسانی پرداخت.
• او چهار نوع فاصله را تعریف کرد که در فرهنگ‌های مختلف متفاوت است:
  1. فاصله صمیمی (Intimate Distance): کمتر از ۵۰ سانتی‌متر، برای روابط نزدیک مانند عشق‌ورزی یا حمایت عاطفی.
  2. فاصله شخصی (Personal Distance): بین ۵۰ سانتی‌متر تا ۱۲۰ سانتی‌متر، برای روابط دوستانه و خانوادگی.
  3. فاصله اجتماعی (Social Distance): بین ۱۲۰ سانتی‌متر تا ۳۶۰ سانتی‌متر، برای تعاملات کاری و رسمی.
  4. فاصله عمومی (Public Distance): بیش از ۳۶۰ سانتی‌متر، برای سخنرانی‌ها یا تعاملات عمومی.
• هال نشان داد که فرهنگ‌ها در نحوه استفاده از فاصله‌های فیزیکی متفاوت هستند. برای مثال، عرب‌ها در مقایسه با آمریکایی‌ها فاصله کمتری را در مکالمات حفظ می‌کنند.

۳. نظریه آلبرت محرابیان: مدل ۷-۳۸-۵۵

• آلبرت محرابیان، روانشناس مشهور، مدل ۷-۳۸-۵۵ را برای تأثیرگذاری ارتباطات معرفی کرد:
  • ۷٪ کلمات (پیام کلامی)
  • ۳۸٪ لحن و آهنگ صدا (پیام آوایی)
  • ۵۵٪ حرکات و حالات چهره (پیام دیداری)
• این مدل نشان می‌دهد که در ارتباطات انسانی، پیام‌های غیرکلامی (لحن صدا و حرکات بدن) نقش بسیار بیشتری نسبت به کلمات دارند.
• اگر پیام کلامی و غیرکلامی با هم تناقض داشته باشند، افراد بیشتر به پیام غیرکلامی اعتماد می‌کنند.

۴. نظریه پل اکمن: جهانی بودن حالات چهره

• پل اکمن، روانشناس برجسته، مطالعاتی درباره حالات چهره انجام داد و نشان داد که برخی احساسات به صورت جهانی و مستقل از فرهنگ‌ها بیان می‌شوند.
• او شش حالت چهره اصلی را شناسایی کرد که در تمام فرهنگ‌ها مشترک‌اند:
  1. شادی
  2. غم
  3. خشم
  4. ترس
  5. تنفر
  6. تعجب
• اکمن همچنین مفهوم ریزحالت‌های چهره (Microexpressions) را معرفی کرد که نشان‌دهنده احساسات واقعی افراد است، حتی اگر بخواهند آن‌ها را پنهان کنند.

۵. نظریه ری بردویستل: زبان بدن

• ری بردویستل، انسان‌شناس و زبان‌شناس، یکی از پیشگامان مطالعه ارتباطات غیرکلامی بود.
• او معتقد بود که بیش از ۶۵٪ ارتباطات انسانی از طریق زبان بدن (Body Language) انجام می‌شود.
• زبان بدن شامل ژست‌ها، حرکات بدن، حالات چهره، و تماس چشمی است.
• بردویستل تأکید داشت که زبان بدن به اندازه زبان گفتاری پیچیده است و می‌تواند معانی مختلفی داشته باشد.

۶. نظریه ادوارد تی. هال و ری بردویستل: زمان و فضا

• زمان و فضا به عنوان عناصر مهم در ارتباطات غیرکلامی توسط هال و بردویستل مورد مطالعه قرار گرفتند.
• زمان:
  • نحوه مدیریت زمان (مانند تأخیر یا زمان‌بندی) می‌تواند پیام‌های غیرکلامی مهمی را منتقل کند.
  • برای مثال، تأخیر در پاسخ به یک سؤال ممکن است نشان‌دهنده تردید یا بی‌اعتمادی باشد.
• فضا:
  • استفاده از فضا و فاصله فیزیکی بین افراد می‌تواند نشان‌دهنده سطح صمیمیت، قدرت یا احترام باشد.

۷. نظریه بروس پری: ارتباطات اولیه

• بروس پری معتقد است که ارتباطات غیرکلامی اولین شکل ارتباطات انسانی است.
• نوزادان از طریق تماس چشمی، لبخند، گریه و لمس با دیگران ارتباط برقرار می‌کنند.
• او بیان می‌کند که ارتباطات غیرکلامی پایه و اساس یادگیری زبان و تعاملات اجتماعی است.

۸. نظریه مایکل آرژیل: نقش فرهنگ در ارتباطات غیرکلامی

• مایکل آرژیل در کتاب خود «روانشناسی ارتباطات و حرکات بدن» به بررسی تأثیر فرهنگ بر ارتباطات غیرکلامی پرداخت.
• او بیان کرد که ارتباطات غیرکلامی در فرهنگ‌های مختلف متفاوت است.
  • برای مثال، تماس چشمی در برخی فرهنگ‌ها نشانه احترام است، در حالی که در برخی دیگر ممکن است بی‌احترامی تلقی شود.
• آرژیل همچنین به اهمیت ژست‌ها، حالات چهره، و لحن صدا در انتقال پیام‌های غیرکلامی اشاره کرد.

۹. نظریه جولیوس فست: زبان بدن و فرهنگ

• جولیوس فست در کتاب خود «زبان حرکت بدنی» تأکید کرد که زبان بدن تحت تأثیر فرهنگ و محیط قرار دارد.
• او نشان داد که برخی حرکات و ژست‌ها ممکن است در فرهنگ‌های مختلف معانی متفاوتی داشته باشند.
  • برای مثال، تکان دادن سر به معنای تأیید در برخی فرهنگ‌ها، ممکن است در فرهنگ‌های دیگر معنای مخالف داشته باشد.

۱۰. نظریه مردمک‌سنجی

• نظریه مردمک‌سنجی بیان می‌کند که تغییرات در اندازه مردمک چشم می‌تواند نشان‌دهنده احساسات و هیجانات فرد باشد.
  • مردمک‌های گشاد: نشان‌دهنده علاقه یا هیجان.
  • مردمک‌های تنگ: نشان‌دهنده خستگی یا بی‌علاقگی.
• این نظریه نشان می‌دهد که چشم‌ها یکی از قوی‌ترین ابزارهای ارتباطات غیرکلامی هستند.

۱۱. نظریه کورت لوین: تأثیر محیط بر رفتار

• کورت لوین معتقد بود که رفتار انسان تحت تأثیر محیط و تعاملات اجتماعی شکل می‌گیرد.
• او به اهمیت محیط فیزیکی و اجتماعی در ارتباطات غیرکلامی اشاره کرد.
  • برای مثال، نحوه چیدمان اتاق یا فاصله بین افراد می‌تواند بر کیفیت ارتباطات تأثیر بگذارد.

۱۲. نظریه واتزلاویک: اجتناب‌ناپذیری ارتباطات

• پل واتزلاویک معتقد بود که ارتباطات اجتناب‌ناپذیر هستند و حتی سکوت نیز نوعی ارتباط است.
• او بیان کرد که ارتباطات غیرکلامی مانند حالات چهره، حرکات بدن و سکوت می‌توانند پیام‌های قوی‌تری نسبت به کلمات منتقل کنند.

کاربردهای ارتباطات غیرکلامی

1. روابط اجتماعی:
   • تقویت روابط از طریق تماس چشمی، لبخند و لمس.
2. محیط کاری:
   • استفاده از زبان بدن برای نشان دادن اعتماد به نفس و حرفه‌ای بودن.
3. آموزش:
   • استفاده از حرکات و لحن صدا برای جلب توجه دانش‌آموزان.
4. بازاریابی و تبلیغات:
   • استفاده از تصاویر و نمادها برای انتقال پیام‌های غیرکلامی.

جمع‌بندی

ارتباطات غیرکلامی بخش جدایی‌ناپذیر از تعاملات انسانی است که پیام‌های قدرتمندی را از طریق حرکات بدن، حالات چهره، لحن صدا و فاصله فیزیکی منتقل می‌کند. نظریه‌های مختلف از جمله نظریه‌های داروین، محرابیان، اکمن و هال به درک بهتر این نوع ارتباط کمک کرده‌اند. این نظریه‌ها نشان می‌دهند که ارتباطات غیرکلامی نه تنها جهانی و غریزی هستند، بلکه تحت تأثیر فرهنگ، محیط و تعاملات اجتماعی نیز قرار دارند.