موضوع : پژوهش | مقاله

نظریه جرم‌شناسی نوجوان بزهکار دبویست و ژوس

دبویست و ژوس (Ch. Debuyst et J. Joos)، جرم‌شناسان بلژیکی، رویکردی روان‌شناختی و جامعه‌شناختی به بزهکاری نوجوانان ارائه داده‌اند. نظریه آن‌ها بر سبک زندگی بزهکارانه نوجوانان و عوامل درونی و ذهنی مؤثر بر رفتارهای مجرمانه تمرکز دارد. این رویکرد تلاش می‌کند تا تفاوت بین نوجوانانی که به‌طور موقت مرتکب جرم می‌شوند و آن‌هایی که بزهکاری را به‌عنوان یک سبک زندگی انتخاب می‌کنند، تحلیل کند.

1. مبانی نظریه دبویست و ژوس

1.1. رویکرد ذهنی و درونی

رویکرد دبویست و ژوس بر عوامل ذهنی و روان‌شناختی نوجوانان بزهکار تأکید دارد.
آن‌ها معتقدند که بزهکاری نوجوانان ناشی از انتخاب‌های ارزشی و فرایندهای روانی است که در دوران نوجوانی شکل می‌گیرند.

1.2. سبک زندگی بزهکارانه

دبویست و ژوس مفهوم سبک زندگی بزهکارانه را معرفی می‌کنند و آن را از سرقت ناشی از تقلب یا بی‌صداقتی تفکیک می‌کنند.
سرقت ناشی از سبک زندگی: سرقتی که به دلیل انتخاب یک سبک زندگی خاص و پذیرش ارزش‌های بزهکارانه رخ می‌دهد.
سرقت ناشی از تقلب: سرقتی که به دلیل شرایط خاص یا انگیزه‌های موقت اتفاق می‌افتد.

1.3. انتخاب بین دو سیستم ارزشی

نوجوانان بزهکار بین دو سیستم ارزشی متضاد قرار می‌گیرند:
1. سیستم ارزشی اجتماعی: ارزش‌هایی که توسط جامعه پذیرفته شده و بر احترام به قانون تأکید دارند.
2. سیستم ارزشی گذرا و لحظه‌ای: ارزش‌هایی که بر لذت‌جویی، خواسته‌های فوری و اقناع لحظه‌ای تأکید دارند.
انتخاب بین این دو سیستم ارزشی، تعیین‌کننده رفتار نوجوانان است.

2. فرایندهای منتهی به سبک زندگی بزهکارانه

دبویست و ژوس سه فرایند اصلی را معرفی می‌کنند که می‌توانند به سبک زندگی بزهکارانه منجر شوند:

2.1. فرایند نخست: واکنش حیاتی دفاعی

این فرایند زمانی رخ می‌دهد که نوجوان در واکنش به طرد شدن یا محدودیت‌هایی که آن‌ها را ناعادلانه می‌داند، به بزهکاری روی می‌آورد.
نوجوان از طریق واکنش دفاعی، تلاش می‌کند تا آینده خود را تضمین کند و با احساس بی‌عدالتی مقابله کند.
این فرایند معمولاً با احساس عدم امنیت و حقارت همراه است.

2.2. فرایند دوم: هدایت تحمیلی

در این فرایند، نوجوان بدون تعارض قبلی با محیط اجتماعی، به سمت سبک زندگی بزهکارانه هدایت می‌شود.
نوجوان به جای پذیرش محرومیت‌های اجتناب‌ناپذیر برای احترام به ارزش‌های اجتماعی، به دنبال ارضای فوری خواسته‌ها و نیازهای خود است.
این افراد ممکن است به دلیل فرصت‌های موجود یا تأثیر محیط اطراف، به سمت بزهکاری کشیده شوند.

2.3. فرایند سوم: اجتماعی شدن در محیط بزهکاری

این فرایند زمانی رخ می‌دهد که نوجوان در محیطی رشد می‌کند که بزهکاری به‌عنوان یک رفتار عادی و پذیرفته‌شده تلقی می‌شود.
در این حالت، نوجوان به تدریج به یک بزهکار حرفه‌ای تبدیل می‌شود.

3. ویژگی‌های شخصیتی نوجوانان بزهکار

3.1. خودبینی

دبویست و ژوس تأکید می‌کنند که خودبینی یکی از ویژگی‌های برجسته نوجوانان بزهکار است.
خودبینی به معنای تمرکز بیش از حد بر خود و خواسته‌های شخصی است که می‌تواند به نادیده گرفتن ارزش‌های اجتماعی منجر شود.

3.2. احساس عدم امنیت و حقارت

نوجوانان بزهکار معمولاً با احساس عمیق عدم امنیت و حقارت مواجه هستند.
این احساسات می‌توانند به واکنش‌های دفاعی و تلاش برای جبران از طریق رفتارهای بزهکارانه منجر شوند.

3.3. ساختار شخصیتی دوگانه

شخصیت نوجوانان بزهکار دارای ساختاری دوگانه است:
1. ساختار تعاملی و واکنشی: نوجوان به‌طور آگاهانه در شکل‌گیری این ساختار مشارکت دارد.
2. ساختار دفاعی: نوجوان از این ساختار برای مقابله با احساسات منفی و نارضایتی‌های خود استفاده می‌کند.

4. تأثیر سن بر بزهکاری نوجوانان

دبویست و ژوس معتقدند که تفاوت‌های شخصیتی بین نوجوانان بزهکار و غیربزهکار از سن 14 سالگی شروع به ظهور می‌کند.
این تفاوت‌ها در سنین 15 و 16 سالگی تشدید می‌شوند.
در این سنین، نگرش نوجوانان بزهکار به نگرش بزرگسالان بزهکار حرفه‌ای نزدیک می‌شود.

5. نقد و تحلیل نظریه دبویست و ژوس

5.1. نقاط قوت

تمرکز بر عوامل ذهنی و روان‌شناختی:
- نظریه دبویست و ژوس به‌خوبی تأثیر عوامل ذهنی و روان‌شناختی را در بزهکاری نوجوانان تحلیل می‌کند.
توجه به فرایندهای اجتماعی شدن:
- این نظریه به نقش محیط اجتماعی و فرآیندهای اجتماعی شدن در شکل‌گیری بزهکاری توجه دارد.
تفکیک بین انواع سرقت:
- تفکیک بین سرقت ناشی از سبک زندگی و سرقت ناشی از تقلب، به تحلیل دقیق‌تر رفتارهای بزهکارانه کمک می‌کند.

5.2. نقاط ضعف

نادیده گرفتن عوامل ساختاری و اقتصادی:
- این نظریه بیشتر بر عوامل ذهنی و روان‌شناختی تمرکز دارد و تأثیر عوامل ساختاری مانند فقر و نابرابری اجتماعی را کمتر مورد توجه قرار می‌دهد.
عدم توجه به نقش سیستم عدالت کیفری:
- نظریه دبویست و ژوس به تأثیر سیاست‌های کیفری و نظام عدالت کیفری بر بزهکاری نوجوانان کمتر پرداخته است.

6. کاربردهای نظریه دبویست و ژوس

6.1. پیشگیری از بزهکاری

این نظریه می‌تواند در طراحی برنامه‌های پیشگیری از بزهکاری مورد استفاده قرار گیرد.
راهکارها:
- آموزش مهارت‌های اجتماعی به نوجوانان.
- تقویت ارتباطات خانوادگی و کاهش احساسات منفی مانند حقارت و عدم امنیت.

6.2. تحلیل رفتار بزهکارانه

نظریه دبویست و ژوس می‌تواند به تحلیل رفتارهای بزهکارانه نوجوانان و شناسایی عوامل مؤثر بر تکرار جرم کمک کند.

6.3. سیاست‌گذاری اجتماعی

این نظریه می‌تواند به طراحی سیاست‌های اجتماعی و آموزشی برای کاهش بزهکاری نوجوانان کمک کند.

7. جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

نظریه دبویست و ژوس با تأکید بر سبک زندگی بزهکارانه و عوامل ذهنی و روان‌شناختی نوجوانان، یکی از نظریه‌های برجسته در زمینه جرم‌شناسی نوجوانان است. آن‌ها با معرفی سه فرایند اصلی (واکنش حیاتی دفاعی، هدایت تحمیلی و اجتماعی شدن در محیط بزهکاری)، تلاش می‌کنند تا رفتارهای بزهکارانه نوجوانان را تحلیل کنند.

این نظریه می‌تواند به طراحی برنامه‌های پیشگیری از جرم، تحلیل رفتار بزهکارانه و سیاست‌گذاری اجتماعی کمک کند. با این حال، برای تکمیل این نظریه، باید تأثیر عوامل ساختاری و اقتصادی نیز مورد توجه قرار گیرد.