موضوع : دانشنامه | ب

بهرام بیضایی

بهرام بیضایی (زادهٔ ۵ دی ۱۳۱۷ در تهران) فیلم‌ساز، کارگردانِ تئاتر، نمایشنامه‌نویس، تدوین‌گر، تهیه‌کننده و پژوهشگر ایرانی است. وی از فیلم‌سازانِ صاحب‌سبک و معتبر سینمای ایران و از نویسندگان برجسته ادبیات نوین فارسی به شمار می‌رود. برخی از نمایشنامه‌های بیضایی به انگلیسی و فرانسوی و آلمانی و عربی و زبان‌های دیگر درآمده و در آسیا و اروپا و آمریکای شمالی چاپ و اجرا شده است.
ده فیلم بلند، چهار فیلم کوتاه، کمابیش هفتاد کتاب و نمایش‌هایی بر صحنه‌های شهرهای مختلف ایران و گاه جهان از سال ۱۳۴۱ به بعد کارنامهٔ هنریِ بیضایی را تشکیل می‌دهد. او جز این کارها به استادی و آموزش نمایش و سینما و امور مربوطه در دانشگاه‌ها و آموزشگاه‌های گوناگون در ایران و بیرون از ایران پرداخته است.
بیضایی از چهره‌هایی است که با کسانی چون اکبر رادی در نویسندگی و ناصر تقوایی در سینما و دیگران در دگرگونی نمایش و سینما در ایران نقش مهمّی داشت. باشو، غریبه کوچک - که در رأی‌گیری منقّدان ایرانی همراهِ با گوزن‌ها کارِ مسعود کیمیایی برترین فیلم تاریخ سینمای ایران شناخته شده و سگ‌کشی که پرفروش‌ترین فیلم سال ۱۳۸۰ ایران شد دو تا از مهم‌ترین فیلم‌های بیضایی است. در نمایش نیز اغلب او را مهم‌ترین نمایشنامه‌نویس تاریخ ادبیات فارسی گفته‌اند، که با نمایشنامه‌هایی مانند هشتمین سفر سندباد و ندبه و مرگ یزدگرد و همراه کسانی چون غلامحسین ساعدی و اکبر رادی گونهٔ جدیدی از نمایشنامه را در ایران استوار کرده و به سطحی جدّی‌تر رسانیدند. رگبار اولین ساخته بلند بیضایی است. نسخه کاملا ترمیم‌شده اولین فیلم بلند وی که مراحل ترمیم آن توسط بنیاد تحت مدیریت مارتین اسکورسیزی انجام شده، در جشنواره‌ سینما ریترواتو ایتالیا در سال ۲۰۱۳ بر روی پرده رفت.
بهرام بیضایی در سال ۱۳۱۷ در آران و بیدگل به دنیا آمد. خانواده‌اش اهل آران و بیدگل بوده‌اند. پدر وی (ذکایی بیضایی آرانی) تعزیه‌خوان بوده‌است و عمو (ادیب بیضایی آرانی) و پدربزرگش (ابن روح آرانی) دست‌اندرکار تعزیه و تنظیم متن برای تعزیه بوده‌اند. در سال‌های آخر دبیرستان دو نمایشنامه با زبان تاریخی نوشت. او تحصیلات دانشگاهی اش را در رشتهٔ ادبیات ناتمام گذاشت و در سال ۱۳۳۸ به استخدام ادارهٔ کل ثبت اسناد و املاک دماوند درآمد. در سال ۱۳۴۱ به اداره هنرهای دراماتیک که بعدها به اداره برنامه‌های تئاتر تغییر نام داد منتقل شد. در این سال پژوهش‌های نمایش در ایران را در مجله موسیقی چاپ کرد. در سال ۱۳۴۴ با منیراعظم رامین فر ازدواج کرد که حاصل این ازدواج فرزندانی به نام‌های نیلوفر و نگار هستند.
او یکی از پایه‌گذاران و اعضای اصلی کانون نویسندگان ایران در سال ۱۳۴۷ بود که درسال ۱۳۵۷ از آن کانون کناره‌گیری کرد. در سال ۱۳۴۸ به عنوان استاد مدعو با دانشگاه تهران همکاری کرد. در سال ۱۳۵۲ از ادارهٔ برنامه‌های تئاتر به دانشگاه تهران به عنوان استادیار تمام وقت نمایش دانشکده هنرهای زیبا و مدیریت رشتهٔ هنرهای نمایشی انتقال یافت. در سال ۱۳۶۰ پس از بیست سال کار دولتی از دانشگاه تهران اخراج شد. در سال‌های ۱۳۶۴ تا ۱۳۶۶ خانواده‌اش از ایران مهاجرت کردند. در سال ۱۳۶۵ پدرش استاد نعمت‌الله (ذکایی) بیضایی مرحوم شد. او در سال ۱۳۷۱ با مژده شمسایی ازدواج کرد. فرزند آخرش نیاسان در سال ۱۳۷۴ متولد شد. در سال ۱۳۷۵ به دعوت پارلمان بین‌المللی نویسندگان در استراسبورگ اقامت نمود. در سال ۱۳۷۶ به ایران بازگشت و کار بر روی نمایش بانو آئویی نوشتهٔ میشیما یوکیو را پس از هجده سال دوری از صحنه آغاز کرد.
وی هم‌اکنون در ایالات متحده اقامت دارد و در دانشگاه استنفورد مشغول تدریس و تحقیق است. در سال ۲۰۱۲ جایزه میراث فرهنگ دانشگاه استنفورد به او اهدا شد و در سال ۲۰۱۳ نیز دانشگاه هاروارد جایزهٔ سینا را به بیضایی اهدا کرد. وی، چنان‌که خود گفته است، در سال‌های پس از انقلاب فرهنگی اجازهٔ تدریس در دانشگاه‌های ایران را نداشته است.
 

نظر شما