مجله  پگاه حوزه  06 تیر ماه 1383 شماره 137 

نویسنده : مرتضی شیرودی
به اعتقاد جری ریفکین - جامعه شناس، محقق و نویسنده مشهور آمریکایی - بشر در حال ورود به دوره و عصری جدید از دانش و تکنولوژی یا بیوتکنولوژی است که رقم زننده و تعیین کننده ترین عنصر هزاره سوم،در زمینه حیات اجتماعی بشر است. شرکت های چندملیتی با اتکا به این دانش، در پی دستاری و تغییر در طبیعت و خلق موجودات جدید گیاهی، حیوانی و انسانی اند که حاصل آن نیل به ثروت و قدرت است. این تحولات اگر چه در نگاه اول، غرور آفرین و افتخارآمیز به نظر می رسد، اما از یک منظر دیگر، حاوی تهدیدها و خطرات بالقوه فراوانی برای آینده بشریت است.

به بیان عمیق تر، درآینده ای نزدیک، بشر شاهد آن است که والدین قادر خواهند بود تا آینده زیستی فرزندان متولد نشده خود را برنامه ریزی کنند. در این صورت، والدین تحت فشار قرار می گیرند تا فرزندان خود را از شر ویژگی های ناخوشایند و صفات بد رها سازند، در برخی مواقع هم، والدین وسوسه می شوند به این کار دست بزنند، زیرا، اگر والدینی مبتلا به لوسمی باشند، در صدد بر می آیند، این ویژگی را از اسپرم و تخمک خود حذف کنند. پس،زمانی که چنین سفری آغاز شود، دیگر مقصدی برای متوقف شدن وجود ندارد. در این حالت، شرکت های چندملیتی برای دستیابی به ثروت بیشتر،وارد عرصه تجارت می شوند. هم اکنون نیز،می توانیم، تحقق مواردی از این دست را مشاهده کنیم. مثلاً دردهه 1980/1360 شرکت های چن تک و لی لیلی موفق به دریافت حقوق انحصاری عرضه هورمون رشد شدند، هورمونی که تنها برای چند هزار کودک آمریکایی که از کوتوله گی (کوتاه قدی)رنج می برند، سودمند بود.شاید از این رو، در سال 1991/1370 این هورمون به یکی از پرفروش ترین محصولات دارویی تبدیل شد. هم اینک نیز، شرکت های ذی نفع، پزشکان را تحت فشار قرار می دهند تا کوتاه قدی طبیعی را به عنوان یک بیماری معرفی کنند تا هورمون رشد آنان فروش بیشتری بیابد. مثال دیگری در این مورد وجود دارد، و آن که شرکت میریاد از جمله شرکت های فعال در عرصه بیوتکنولوژی، ژنی را ساخته که در زنان اشکنازی از نسل یهودیان اروپای شرقی، عامل درمان سرطان سینه شناخته می شود.پس از این کشف، این شرکت از نوعی حق انحصاری برای این ژن به عنوان اختراع شرکت، برخوردار است، حالا اگر زنی در هر نقطه ای از جهان برای معاینه ژن سرطان سینه به پزشک مراجعه کند، مطابق قانون، بخشی از مبلغ ویزیت در قالب نوعی حق امتیاز، به شرکت مذکور تعلق می گیرد.در حال حاضر، شرکت های غول آسای فعال در حوزه علوم زیستی به نحوی ماهرانه در پی کنترل تجارت ژنتیکی در قرن 21 هستند. روند ادغام شرکت ها و کسب منافع و یافته ها در حوزه صنایع علوم حیاتی، به رقیبی برای بخش های ارتباطات راه دور، کامپیوتر و صنایع سرگرمی تبدیل شده است. هم چنین شرکت های عظیم شیمیایی، مشغول متمرکز کردن فعالیت های خویش در علوم حیاتی اند، و این بدان معناست که این ها در حال گذر از عصر مبتنی بر محصول پتروشیمیایی به عصر تجارت ژنتیکی هستند.همان گونه که نفت، مواد معدنی و فلزات، تجارت اصلی در عصر استعماری و عصر صنعتی بوده اند، ژن ها اصلی ترین منابع تجارتی در قرن جدید خواهند بود. درواقع در 10 سال آینده بشر توسط 60 هزار ژنی که سازنده نقشه و ساختار ژنتیکی نژاد بشری هستند، محصور خواهد شد. دفتر اعطای حقوق انحصاری آمریکا دراین راستا، و در سال 1987/1366 با صدور بیانیه ای اعلام کرد که مطابق قانون می توان هر صورت جاندار اصلاح شده ژنتیکی به جز انسان متولد شده را ثبت و به انحصار درآورد، این بدان معنا است که این ژن ها در انحصار تعداد معدود که بی شک شرکت های چند ملیتی از جمله معروف ترین آنان، خواهد بود، قرار می گیرد.

واکنش های خوبی برای مقابله با تجارت غیرانسانی ژنتیکی صورت گرفته است که از آن اغلب به حراست ژنتیکی یاد می شود، که براساس آن هر محققی از نقض مرزهای ژنتیکی انسان ها و حیوان ها،منع می گردد. چنین منعی هم می تواند دردرون یک کشور روی دهد و یا با وضع معاهدات جهانی در سطح بین المللی به وجود آید. البته یکی از راههای منع تجارت ژنتیکی، فعال و هوشیار کردن مطبوعات برای برانگیختن افکار عمومی است، اما مطبوعات به علت توجه به انقلاب اطلاعات از انقلاب ژنتیک بی خبر و یا نسبت به آن از حساسیت قابل توجهی برخوردار نیستند. درصورت هوشیار شدن مطبوعات، آن ها می توانند شرکت چندملیتی را به سودآور بودن تجارت در عرصه های دیگر مطمئن نمایند، زیرا، تجارت ژنتیکی بیش از آن که انگیزه انسانی داشته باشد، ناشی از میل به سوداگری است.

***

منبع:گفتگو با جرمی ریفکین،" هراس های دنیای شکوهمند جدید،"مندرج در:

org . www.unesco.به نقل از: ماهنامه سیاحت غرب،مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما، سال اول، شماره 4( مهر 1382) ص 76-86.