مجله  پیام زن  مهر 1371، شماره 7 

28
گزارشی از نمایشگاه کتب خطی کتابخانه
حضرت آیت اللّه العظمی نجفی(ره)

مرداد ماه امسال شاهد برگزاری نمایشگاهی از کتب خطی توسط کتابخانه آیت اللّه العظمی نجفی در محل کتابخانه بودیم. این نمایشگاه که به مدت یک هفته ادامه داشت هر روز پذیرای صدها نفر از خواهران و برادران بازدیدکننده و مشتاقی بود که بسیاری از آنان برای اولین بار با چنین سرمایه هایی مواجه می شدند و به گوشه ای از تلاش گسترده و طاقت فرسای دانشمندان ما، در گذشته پی می بردند. این نمایشگاه که به کوشش مسؤولین کتابخانه مرحوم آیت اللّه نجفی در دومین سالگرد رحلت آن عالم بلندهمت بر پا شده بود، تنها بخش کوچکی از کتب خطی بسیار باارزش کتابخانه را در معرض دید مشتاقان فرهنگ اسلامی قرار داده بود چرا که عرضه 25 هزار جلد کتاب خطی موجود در کتابخانه به فضا و امکانات بسیار نیاز دارد.

کتابخانه مذکور که به تعبیر حضرت امام(س) «از کتابخانه های کم نظیر و شاید بتوان گفت بی نظیر ایران است» با همت بلند و تلاش طاقت فرسای فرزانه ای فراهم آمده است که بیش از 80 سال از عمر خویش را مصروف این خدمت بزرگ نمود.

این نمایشگاه که برای دست اندرکاران محترم آن اولین تجربه در نوع خود به شمار می رود، مواجه با استقبال خوب مردم فرهنگ دوست ما از سراسر کشور شد.

در این میان حضور چشمگیر بانوان گرامی را باید ستود و همان را بهانه تهیه این گزارش قرار داد. شروع سال تحصیلی جدید و تشویق نسل دانش دوست کنونی به سرمایه های علمی کشور انگیزه دیگری در تقدیم این گزارش می باشد.

آنچه در ابتداء ورود به نمایشگاه توجه انسان را به منزلت والای علوم اسلامی و دانشمندان و محققان جلب می کند جمله ای از مؤسس کتابخانه مرحوم آیت اللّه العظمی نجفی است. این جمله چنین است:

«دوست دارم زیر پای محققان آل محمد(ص) دفن شوم.»

در این نمایشگاه که قدمت تاریخی بعضی از کتابهای ارایه دشده آن به بیش از هزار سال می رسید، بازدیدکنندگان با بخشی از کتب و آثار دست نوشته خود مرحوم آیت اللّه نجفی و نیز بزرگان آن خانواده آشنا می شدند. از جمله جدول بزرگ «صد اندر صد» ایشان که بر اساس دانش جفر، اسماء خداوند را پس از شش ماه تلاش با ارقام روی تابلوی بزرگی نوشته اند.

بعضی از کتابهایی را که آن مرحوم با دستمزد نماز و روزه استیجاری تهیه کرده بودند نیز جلب توجه می کرد. روی یکی از این کتابها جمله ای از آن مرحوم به چشم می خورد:

«من این مطلب را می نویسم در حالتی که گرسنه هستم»

زحمات طاقت فرسای آیت اللّه العظمی نجفی در جمع آوری کتب به بیش از 80 سال پیش می رسد، اما تأسیس کتابخانه در شکل فعلی آن مربوط به حدود 30 سال پیش می باشد. در میان کتابهای ارایه شده دفترچه ای جلب توجه می کرد که صفحه نخست آن برای بازدید گشوده شده بود. این دفترچه محل یادداشت پولهایی بوده است که برای هزینه تأسیس کتابخانه مرحوم آیت اللّه نجفی تقدیم می شده است. کتابخانه گرچه اکنون دارای امکانات زیاد و قسمتهای مختلفی است و با دستور مستقیم بنیانگذار جمهوری اسلامی حضرت امام خمینی(س) و مساعدت مسؤولین محترم اقدام به توسعه آن شده است ولی اگر همت و اعتماد به نفس و مراتب توکل مؤسس محترم آن نبود امروز کتب بسیار باارزش موجود در آن معمولاً سرنوشتی چون موارد مشابه دیگر داشت که یا در دست دلالان می چرخید و یا سر از کتابخانه های خارج از کشور درمی آورد و یا در زندان اختلاف ورّاث محبوس بود و یا در کتابخانه های شخصی افراد از دسترس و استفاده عموم خارج بود. البته بعضی از آنها نیز ممکن است به کتابخانه های دیگر انتقال می یافت. در اولین صفحه دفترچه مذکور به خط آن مرحوم چنین می خوانیم:

«... الهی به کسی امیدوار نیستم جز فضل و کرم تو و در حال تحریر، تمام دارایی من 35 تومان که سیصد و پنجاه ریال است می باشد و در حدود یکصد و پنجاه هزار تومان قرض دارم.»

این نمایشگاه که از طرف جمع زیادی از اساتید و محققان علوم اسلامی مورد بازدید قرار گرفت توانست دیدارکنندگان را مستقیما با خطوط بسیار باارزش و در پاره ای موارد منحصر به فرد علمای بزرگی چون شیخ طوسی، علامه حلی، علامه مجلسی، فیض کاشانی، صدرالمتألهین، شیخ انصاری، کاشف الغطاء، میرداماد، شیخ بهایی، محقق حلی، شهید ثانی، شیخ حر عاملی، شیخ فضل اللّه نوری، صاحب جواهر و دهها عالم بزرگ دیگر آشنا کند.

کتابخانه مذکور که سال گذشته از طرف رهبر معظم انقلاب دام ظله مورد بازدید، قرار گرفت، تألیفاتی از شهید آیت اللّه حاج آقا مصطفی خمینی با خط خودشان را در بر دارد. این تألیفات که از طرف حضرت امام خمینی(س) به کتابخانه واگذار شده است از جمله کتبی بود که در نمایشگاه به چشم می خورد.

بخشی از نمایشگاه نیز به کتب چاپی قدیمی که از ارزش والایی برخوردار است اختصاص یافته بود. از جمله می توان به کتاب «جهان نما» چاپ قسطنطنیه (استانبول) نام برد که مربوط به سال 1145ه··· .ق می باشد. نسخه ای از کتاب شرایع الاسلام به زبان روسی نیز نشان دهنده گسترش حوزه فقه تشیع به سرزمینهای روس زبان می باشد.

آنچه به نمایشگاه مذکور قداست و نورانیت خاص بخشیده بود علاوه بر دستخط علمای بزرگ نسخه های بسیار نفیسی از قرآن کریم و نهج البلاغه و صحیفه سجادیه بود. سابقه تاریخی بعضی از این نسخه ها به اوایل و اواخر سده دوم یعنی معاصر با دوران ائمه علیهم السلام می رسد.

در میان نسخه های موجود، قرآنی به خط علی بن هلال مشهور به ابن بواب وجود دارد که در سال 392ه··· .ق در بغداد به نگارش در آمده است. قدیمی ترین نسخه دست نویس نهج البلاغه نیز یکی دیگر از آثار باارزش نمایشگاه بود. تاریخ کتابت این نسخه سال 469ه··· .ق می باشد.

کتابخانه مرحوم آیت اللّه نجفی دارای بخشهای مختلفی از جمله واحد میکروفیلم و واحد کامپیوتر می باشد که در راستای فعالیتهای مستقیم کتابخانه و نیز خدمات دهی به مراجعین و مراکز فرهنگی تلاش می کند. بازدیدکنندگان از نمایشگاه با این بخش از فعالیت کتابخانه نیز آشنا می شدند. توضیحاتی که مسؤولین هر قسمت در اختیار علاقه مندان قرار می دادند می توانست آنان را با نحوه کاربردی آن در کتابخانه آشنا کند.

برای افزایش عمر کتابهای خطی موجود نیاز به اقدامات چندی است که از آن جمله کپی برداری و تهیه فیلم و تکثیر آن در نسخه های متعدد می باشد. واحد میکروفیلم به راحتی در خدمت این مهم قرار دارد. چنان که بخش فهرست نویسی، فیش برداری و تهیه شناسنامه کتب موجود، واحد کامپیوتر را در اختیار دارد و آن را در این بخش به خدمت گرفته است. کتابخانه تا کنون توانسته است کتابهای زیادی را منتشر کند که اکثر آنها برای اولین بار انتشار می یابد. گوشه ای از نمایشگاه نیز اختصاص به کتب مذکور داشت.

از مجموعه نظراتی که خواهران و برادران بازدیدکننده به صورت گسترده در دفتر پیشنهادات و انتقادات منعکس نموده بودند به خوبی آشکار بود که از وجود این سرمایه های عظیم ولی مجهول القدر به شگفت آمده و شادمان گشته اند.

در این کتابخانه تا کنون جایی برای استفاده خواهران در نظر گرفته نشده است. البته مدیریت محترم آن توضیح دادند که در طرح توسعه کتابخانه که بخش زیادی از آن انجام شده است از جمله موارد پیش بینی شده، محل مطالعه خواهران گرامی می باشد که آرزو می کنیم به زودی این فرصت برای خواهران گرامی نیز فراهم آید تا بتوانند همانند برادران از امکانات کتابخانه استفاده کنند. ضمنا برای تکمیل این گزارش، گفتگویی نیز با مدیریت محترم کتابخانه و نمایشگاه انجام شد که در همین شماره ملاحظه می کنید.

در پایان ضمن سپاسگزاری از همکاری صمیمانه دست اندرکاران برگزاری نمایشگاه بویژه مسؤول محترم آن جناب حجة الاسلام والمسلمین آقای حاج سیدمحمود مرعشی، توجه شما را به یادداشت چند نفر از خواهران بازدیدکننده که در دفتر پیشنهادات و انتقادات منعکس شده است جلب می کنیم.

مجموعه فوق حاصل تلاش و دسترنج گذشتگان ما می باشد که توسط مرحوم آیت اللّه مرعشی به گونه ای دقیق جمع آوری گردید. امید است بازماندگان آن مرحوم چون ایشان، سنت نیکوی حفظ و نگهداری کتاب را زنده نگاه دارند و ما بار دیگر شاهد برگزاری چنین نمایشگاههای باارزشی باشیم. به امید توسعه هر چه بیشتر این کتابخانه و با آرزوی همکاری بیشتر کتابداران و محققان در زمینه جمع آوری، نگهداری و اشاعه اطلاعات.

با عرض خسته نباشید حضور شما برگزارکنندگان نمایشگاه.

مدیر کتابخانه تخصصی تاریخ معاصر ایران

زهرا میرزاخانی 14/5/71
با تشکر از شما دست اندرکاران برگزاری نمایشگاه، پیشنهادی داشتم و آن این است که قسمتی از این کتابخانه را به خواهران اختصاص دهید.

با تشکر از بانیان این نمایشگاه، امیدوارم در کار خود همیشه موفق بوده و این نمایشگاه را هر ساله برگزار کنند. من در سال گذشته در همین زمان از موزه ای در لندن بازدید کرده و قرآنها و کتابخانه خطی نفیسی را در آنجا دیدم که بسی افسوس خوردم چرا این کتابهای باارزش باید در بلاد کفر نگهداری شود و امسال که از این نمایشگاه بازدید کردم واقعا خوشحال شدم که منابع نفیس شیعه در کشور خودمان نگهداری می شوند. لذا باز هم درخواست می کنم این نمایشگاهها تکرار شود تا مردم از دیدن آن آثار شیعی خوشحال شوند.

با تشکر فراوان فاطمه نظری 13/5/71