مجله  فرهنگ زیارت  مهر ماه سال 1392 شماره 18 

شهر بیت المقدس در سرزمین فلسطین، در سال ١٩٣١ میلادی شاهد همایشی بود که به دور از تعصب های قومی، زبانی و نژادی، ١۵٣ تن از اندیشمندان مسلمان را از ٢٢ کشور عربی و اسلامی گرد هم جمع کرد؛ تا دیدگاه های خود را دربارۀ وحدت امت اسلامی ارائه دهند. این همایش، حاصل تلاش های آیةالله محمدحسین کاشف الغطا بود. وی در سخنرانی خویش در روز نخست همایش، به بیان ضرورت وحدت اسلامی و شرح دسیسه های استعمار پرداخت. مهم ترین اتفاق همایش بیت المقدس، برگزاری نماز جمعه به امامت آیةالله شیخ محمدحسین کاشف الغطا بود که با حضور همۀ شرکت کنندگان در همایش و حدود ده هزار تن از مردم این شهر برگزار شد. این نوشتار ضمن گزارش برگزاری همایش بیت المقدس، ضرورت برگزاری، نقش علامه کاشف الغطا و تأثیر این همایش بر وحدت و بیداری جوامع اسلامی و نیز شکل گیری نهضت های ضداستعماری ملت های مسلمان را بیان می کند.
نویسنده : دکتر محمد حافظ یعقوب
ترجمه حسین ریحانی

مقدمه
تشکیل همایش بیت المقدس به دور از تعصبّ های قومی، زبانی و نژادی و پیرامون محور وحدت، یعنی اسلام، موجب وحدت ملّت های مسلمان شد. بر پا کنندگان این همایش، سیاست را از دیانت جدا نمی دانستند؛ آن هم در زمانی که جهان شاهد شعار جدایی دین از سیاست، توسط استعمارگران شرق و غرب بود.

کشورهای تحت سلطۀ استعمار، حضور جدّی تری در این همایش داشتند و نمایندگان ایران، لبنان، عراق، مراکش، هند و مصر و نیز فلسطین که اساس تأسیس این همایش برای نجات این ملت بود، این معنا را درک کرده بودند که یک دست، صدا ندارد و باید دست به دست هم بدهند. وضعّیت نابسامان قدس، انگیزه ای برای این اجتماع بود. آنان می دانستند که قدس یک شهر عادّی مثل بقیۀ شهرها نیست؛ بلکه به معنای واقعی کلمه، «بیت المقدّس» است و هوّیت این شهر هوّیت همۀ مسلمانان است و حمایت از قدس، تبدیل به شعار مشترک همۀ مسلمین شده است.

همایش بیت المقدس و تشکیل آن، ثمرۀ تلاش شبانه روزی فلسطینی ها در توسعه بخشی به جبهۀ ضد استعماری و تقویت گروه های مقاومت بود.

حاج امین حسینی ١در١۴ / ١١ / ١٩٣١ م. در مصاحبه با روزنامۀ اهرام مصر گفت: برگزاری این همایش، در نتیجۀ توجّه فلسطینی ها به دو امر است؛ یکی احساس ضعف در برابر طمعکاران به آب و خاکشان و دیگری لزوم تقویت روابط با همسایگان. ٢

١). نویسنده و تحلیل گر فلسطینی تبار مقیم پاریس (ر. ک: عبدالعزیز ثعالبی، نقش نجف اشرف در تمدن بشری، ج ٢، ص ۵۴).

٢). رهبر ملّی - مذهبی فلسطین در دورة قیمومیت انگلیس بر فلسطین و مفتی اعظم بیت المقدس از سال ١٩٢١ تا ١٩٣٧ م.

در این خاک پاک، همان قدر که فلسطین حق دارد، مسلمانان هندی، سعودی، بحرینی، ایرانی، عراقی و.. . نیز صاحب حق هستند.

فلسطین، چشم به راه پشتوانۀ معنوی مسلمانان است و نظری به سلاح یا پول آنان ندارد. فلسطین کاری خارج از توان مسلمانان از ایشان مطالبه نکرده است.

یکی از کشورهای حامی فلسطین، عراق به پرچم داری نجف اشرف و مراجع و عالمان این دیار بوده است؛ همین عراقی که در دهۀ دوم قرن بیستم، با کمک مراجع و بزرگان این شهر توانست خود را از چنگال انگلیس برهاند.

تشکیل همایش
این همایش، حاصل تلاش های مقدّماتی شیخ محمد حسین کاشف الغطاء، فرزند خلف شیخ جعفر کاشف الغطاء، جهت همسو کردن اندیشه ها و رفتارها برای اتحاد در صفوف مسلمین بود. او قبل از تشکیل کنفرانس، به شکل رسمی با تنی چند از صاحب نظران در این زمینه به گفت وگو نشست و در حقیقت، نمایندگی شیعیان در این همایش، با شیخ محمد حسین کاشف الغطاء بود.

در این همایش، ١۵٣ نفر به نمایندگی از ٢٢ کشور عربی حضور پیدا کردند. هر چند در مسیر تشکیل این همایش، کارشکنی هایی نیز صورت گرفت و بر ضد آن و دست اندرکاران آن شایعات گوناگونی ایجاد شد، امّا مسئولین برپایی همایش، تصمیم قطعی بر تشکیل آن گرفته بودند.

افتتاحیۀ همایش بیت المقدس در روز دوشنبه ٢٧ رجب
١٣۵٠قمری، مطابق با ١٧ دسامبر ١٩٣١ م. برگزار شد. یکی از سخنرانان این همایش، آیة الله محمد حسین کاشف الغطاء بود. او در سخنرانی خویش به ضرورت وحدت اسلامی و شرح وبسط دسیسه های استعمار پرداخت. ١

شیخ محمد حسین کاشف الغطاء در تفسیر تعبیر قرآنی « بارکنا حوله» ٢چنین گفت: برکت در این سرزمین، فقط در وجود درخت و سبزه و آب نیست؛ بلکه در چنین اجتماعی است که توانسته است مسلمانان را دور هم گرد آورد. ٣

١). عبدالعزیز ثعالبی، پشت پردۀ همایش بیت المقدس، ص ٨۶.

٢). مشروح مذاکرات کنفرانس قدس در دورۀ اول، مطبعة ایتام، ص ٢٠.

٣). اسراء، آیۀ ١.

اتفاق مهمّی که در اثنای این همایش به وقوع پیوست، این بود که در روز جمعه اول شعبان، نماز جمعه با حضور همۀ شرکت کنندگان در همایش که همراه با مردم تعدادشان به ده هزار تن می رسید، به امامت آیه الله شیخ محمد حسین کاشف الغطاء برگزار شد. سخنرانی وی در مجمع عمومی همایش، به چاپ رسید و در شمارگان بالایی منتشر شد و شاعر معروف پاکستانی، محمد اقبال لاهوری آن را به «اردو» و عبد القهارافندی جاوه ای تبار، آن را به زبان ملایی که زبان مردمان جنوب شرق آسیاست، ترجمه کرد.

بعد از حضور مؤثر علّامه محمد حسین کاشف الغطاء در همایش بیت المقدس، کتاب وی به نام «دین، اسلام و تحوّل» به چاپ سوم رسید. آن چه موجب جذابیت سخنرانی علامه کاشف الغطاءشده بود، موضوع سخنرانی وی بود و آن، « تبیین علل عقب ماندگی مسلمانان و دور کردن اسلام از خرافات، بدعت ها و تعصّب ها» بود.

محور قرار دادن زبان اصیل عربی و وحدت شیعه و سنّی در حفظ کیان مسلمین و اصرار بر حمایت از سرزمین های اسلامی نیز بر جذبۀ این سخنان افزود.

فعالیتّ ها و شهرت سیاسی و ضدّ استعماری علامه محمدحسین کاشف الغطاء بعد از این سخنرانی، بیشتر شد؛ تا جایی که روزنامه های کثیرالانتشار غربی، اتحاد مذاهب و طوایف و گرایش های اسلامی بعد از همایش را برگرفته از اندیشه های کاشف الغطاء معرفی کردند. ١

به اعتراف مؤسسات اطلاعاتی انگلیس، شیخ محمد حسین کاشف الغطاء، نقش مهم و تاثیرگذاری در نشان دادن جایگاه مجتهدین و مراجع در بیداری مسلمانان در فضاهای اجتماعی شان داشته است. ٢

١). بیان نویهض، موسسات سیاسی فلسطینی در سال ١٩١٧ تا ١٩۴٨ م، ص ١۴۵.

٢). جعفر خلیلی، هکذا عرفتهم، انتشارات شریف رضی، ج ١، ص ٢٣١.