آیا تا به حال از خود پرسیده ایم که در نقاط دیگر دنیا چه خدماتی به آسیب دیدگان جنگ ارائه می شود؟ آیا می توان نبود پدر و نبود همسر را با دادن خدمات مادی از میان برد؟

آیا می توان خلاهای روحی خانواده شهدا و ایثارگران را برطرف کرد؟ بسیاری از مادران هنوز چشم به راه فرزند مفقودالاثر خویش هستند، آیا می توان این انتظار را برآورده کرد؟ اینها پرسشهایی است که جلیل صفری، مدیرکل دفتر مطالعات و تحقیقات بنیاد شهید و امور ایثارگران مطرح می کند. پرسشهایی که اگر چه در ابتدا به نظر ساده می آیند، اما پاسخ به این پرسشها چندان آسان نیست. اگرچه پاسخ همه این پرسشها منفی است، ولی دفتر تحقیقات و پژوهش های بنیاد شهید می کوشد که با انجام پژوهش ها و ارائه راهکارهای مناسب تا حدودی از آلام خانواده شهدا و ایثارگران بکاهد. پرسش اساسی این است که ما به عنوان افراد جامعه، جدای از مسائل سیاسی چه وظیفه ای در قبال کسانی که اجازه ندادند یک وجب از خاک کشور کم شود، داریم؟

بهتر است از اینجا شروع کنیم که دفتر مطالعات و تحقیقات بنیاد شهید و امور ایثارگران به دنبال دستیابی به چه اهدافی است؟
دفتر مطالعات و تحقیقات در پی کشف و دستیابی به مجموعه ای از اطلاعات است که این اطلاعات یا در حوزه مفاهیم هستند که از آنها به عنوان مطالعات نام برده می شود یا درحوزه تحقیق قرار دارند. ما درصدد این هستیم که با انجام مطالعات نظری و انجام تحقیقات کاربردی و بنیادی مسیرهای آینده حرکت بنیاد را مشخص سازیم و هدف دیگر ما بررسی کارآیی و بازخورد نوع خدماتی است که به جامعه ایثارگران داده می شود. ما با بررسی و ارزیابی های علمی بازخورد این خدمات را به اطلاع مسوولان می رسانیم تا با استفاده از نتایج این تحقیقات تصمیمات کارآمد و بهینه ای را انجام دهند.
اشاره کردید که با این تحقیقات می کوشید مسیرهای آینده بنیاد را مشخص کنید بنیاد تصمیم دارد چه مسیری را طی کند؟
کار ویژه بنیاد شهید و امور ایثارگران به طور کلی در 2 بخش متفاوت تعریف شده است. بخش اول مربوط به توسعه فرهنگ ایثار و شهادت است و بخش دوم مربوط به خدمات رسانی ایثارگران و خانواده آنهاست. منظور ما از شهدا و ایثارگران خانواده شهدا، جانبازان و آزادگان است. اساسا فعالیت های ما در این دو مسیر شکل می گیرد. در این خصوص از شیوه های گوناگون مانند نگرش سنجی، افکارسنجی، تحقیقات کاربردی و تحقیقات بنیادی استفاده می کنیم تا در نهایت بتوانیم تحقیقات توسعه ای را در بخش های مربوطه سامان بدهیم.

فکر می کنید در توسعه فرهنگ ایثار و شهادت بنیاد شهید تا چه اندازه ای موفق بوده است؟
فرهنگ ایثار و شهادت ممکن است در ابتدا مفهومی ساده به نظر آید اما اگر کمی با دقت بیشتری به موضوع نگاه کنیم، متوجه خواهیم شد که مقوله ای پیچیده و چندوجهی است. یک وجه آن مربوط به بنیاد شهید و امور ایثارگران است و جنبه های دیگر آن را باید دستگاه ها و سازمان های دیگر پوشش دهند. ما باید فرهنگ ایثار و شهادت را از نگاه مردم هم بررسی کنیم، آیا مردم فقط به سخنان ما گوش می دهند؟ و به حرفهای زیبای ما توجه دارند؟ یا به مجموعه کل نظام نگاه می کنند؟ پاسخ این است که مردم بیش از آنکه به گفتار ما توجه کنند، رفتار و کردار ما را بررسی و قضاوت می کنند و رفتارها را با گفتارها مقایسه می کنند. اگر رفتارها و گفتارها به هم نزدیک باشند، توسعه فرهنگ ایثار و شهادت سریع تر به نتیجه می رسد.

به نظر شما مفهوم ایثار و شهادت دارای چه ویژگی هایی است؟
اوج ایثار و شهادت تقدیم جان به محضر الهی است و ما برای این که به جامعه نشان بدهیم که انتهای ایثار و شهادت کجاست، سمبل هایی بهتر از شهداء، جانبازان و آزادگان در تاریخ سراغ نداریم. اگر تاکید بیشتری بر دوران دفاع مقدس 8 ساله صورت گرفته است به این دلیل است؛ اما اگر در یک سیر تاریخی بررسی کنیم، ایثار یعنی از خودگذشتن و به دیگری پرداختن، وقتی این ایثار نیت الهی به خود بگیرد مقدس می شود و چنین انسانی اشرف مخلوقات است.
امروز مملکت ما به از خود گذشتگی و ایثار در همه زمینه ها بویژه در زمینه علم نیازمند است و باید با از خودگذشتگی و همکاری در مسیر کار و تولید اقتصادی، آینده ای سرشار از رفاه، آرامش و آسایش برای جامعه رقم بزنیم که در چنین جامعه ای نیت الهی داشتن از اهمیتی بسیار بالا برخوردار است.
به همین دلیل است که حضرت امام (ره) می گوید کار برای خدا خستگی ندارد.

در گفته هایتان به نکته ای اساسی اشاره کردید و آن هم نیاز به گسترش فرهنگ ایثار برای رسیدن به توسعه کشور است، فکر می کنید که چرا برای توسعه همه جانبه کشور به فرهنگ ایثار نیازمندیم؟
فرهنگ ایثار به ما می آموزد که محدود نگاه نکنیم و همه چیز را با مادیات نسنجیم و بر اساس ارزشهای انسانی و آرمان های الهی عمل کنیم. چنین نگاهی ما را به یک قدرت بی انتها و لایزال متصل می سازد. داشتن چنین دیدگاهی به فعالیت های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جهت می بخشد و به انسان نیرویی دوچندان می دهد. از سوی دیگر، گسترش فرهنگ ایثار باعث افزایش روحیه تعاون و همکاری میان مردم می شود و تنها در این صورت است که جامعه به سعادت دست می یابد. در این صورت فرد هم نماد مادی کار خود را در جامعه می بیند و هم نماد معنوی آن را، اول در وجود خود احساس می کند و به آرامش می رسد و هم می داند که این فعالیت در جایی در محضر خدا ثبت می شود، بنابراین انتظار این که مقام بالاترش او را تشویق کند را ندارد. در این صورت مافوق به زیردست و زیردست به مافوق خودش احترام می گذارد.

از نظر متخصصان علم روان شناسی اجتماعی یکی از دلایل پیشرفت نکردن بهینه کشور ما این است که ما می خواهیم برای پیشرفت خودمان، دیگران را به زیر بکشیم در صورتی که فرهنگ ایثار به ما می آموزد که من و تو وجود ندارد و فقط "ما" وجود دارد و اگر به صورت ید واحد عمل کنیم به خوشبختی و سعادت می رسیم. نظر شما دراین باره چیست؟
به طور دقیق همین طور است، در بحث ایثار و شهادت، فرد خودش را فدا می کند تا دیگران به آسایش برسند و زندگی بهتری داشته باشند.
خود فرد ایثارگر نیز از نتایج ایثار خویش بهره می برد. در اصل باید این نگرش حاکم شود که اگر می خواهید به آسایش برسید، کاری کنید که دیگران به آسایش برسند. وقتی همه از تحصیلات بالایی برخوردار باشند، جامعه فرهنگ مترقی تری را دارا خواهد بود. وقتی همه از لحاظ اقتصادی تامین باشند، طبیعی است که جرم، فساد، گناه و خشونت کمتر می شود.

اشاره کردید که تحقیقات بنیاد در 2 بخش مفهومی و بخش کاربردی تقسیم بندی می شود، پرسش این است که چرا ما دستاوردهای تحقیقات مفهومی را به طور عینی در جامعه نمی بینیم؟
اگر کسانی که منادی مفاهیم هستند و مبانی نظری را تبیین می کنند، این مسایل را جدای از جامعه ببینند و کسانی که مجری اجرای این مفاهیم هستند از آموزه های این مفاهیم به دور باشند، دقیقا مشکلی که شما می گویید به وجود خواهد آمد و چنین مشکلی وجود دارد. اعتقاد ما بر این است که هر نوع رفتار فردی دارای پیش زمینه ای است که ریشه در دنیای ارزشهای آن فرد دارد و ما باید این پیش زمینه ها را به گونه ای ساماندهی کنیم که فرهنگ ایثار گسترش یابد.

یکی از مسائل مهم در خدمت رسانی به خانواده شهدا و ایثارگران، رسیدگی به وضعیت روحی و روانی این عزیزان است، بنیاد شهید در این زمینه چه تحقیقاتی را انجام داده است؟ چه تدبیری برای برطرف کردن آلام روحی و روانی و عاطفی خانواده شهدا و ایثارگران اندیشیده است؟
از ابتدا تاکنون ما تحقیقات خود را در 8 محور علوم اجتماعی، روان شناسی، رضایت مندی، نگرش سنجی، مدیریت، حقوق، ایثار، شهادت و ادبیات انجام داده ایم. در بنیاد شهید بخشهای مختلفی وجود دارد که تلاش می کنند این آلام و خلائها را پر کنند. بخش خدمات مشاوره ای به خانواده هایی که مراجعه می کنند یا شناسایی می شوند از لحاظ روحی و روانی مشاوره می دهند، مشاوره های تحصیلی و مدارس شاهد نیز وجود دارد که ترکیبی از فرزندان شاهد و دیگر دانش آموزان هستند.
تلاش ما بر این است که آلام و دردهای روحی را پوشش دهیم و تحقیقات به دست آمده نشان می دهد که ما در بخشهای زیادی موفق بوده ایم؛ البته هیچ دستگاه و سازمانی نمی تواند مدعی باشد که 100 درصد موفق است، زیرا انتظارات و خواسته ها گوناگون است و باید متناسب با خواسته های مختلفی که وجود دارد، بنیاد پاسخگو شود. بنیاد تلاش کرده است که تحقیقات خود را به شکل کاربردی انجام دهد و نتایج آن را در اختیار مدیران ارشد و اجرایی قرار دهد؛ زیرا ما معتقد هستیم که فرهنگ ایثار و شهادت مخصوص دیروز و امروز نیست، بلکه برای فردا و آینده خود به آن نیازمند و همه تحقیقات ما در جهتی صورت می گیرد که بتوانیم آینده ای بهتر را برای مردم داشته باشیم.

چگونه می توان آینده بهتری درست کرد؟
در این مسیر نیازمند، کمک همه ارگان ها و سازمان ها هستیم و انتظار داریم ارگان های دیگر به وظایف خود عمل کنند.

نتایج بسیاری از تحقیقاتی که در بنیاد شهید انجام می شود می تواند برای گروههای دیگر جامعه نیز سودمند باشد به عنوان مثال تحقیقاتی که برای بهسازی معابر شهری برای جانبازان انجام می شود می تواند برای معلولین جامعه نیز موثر باشد، تا چه اندازه می کوشید تحقیقات بنیاد شهید به گونه ای صورت بگیرد که گروههای گسترده تری را پوشش دهد؟
نگاه امروز در مقوله تحقیقات فقط معطوف به جامعه ایثارگری نیست. و همان طور که گفتید به عنوان مثال برای مناسب سازی معابر با شهرداری تعاملاتی داریم و طبیعی است که اگر فضای شهر مناسب سازی شود، دیگر کسانی که در بخش ایثارگران به معنای خاص آن قرار نمی گیرند نیز می توانند از نتایج آن استفاده کنند یا اگر به لحاظ معنوی محیط زندگی ما سالم باشد همه اقشار جامعه استفاده می کنند یا اگر فضای وسایط نقلیه مانند اتوبوس ها و مترو مناسب سازی شود همه افراد ناتوان جامعه می توانند از آن بهره مند شوند.
اگرچه فاصله زیادی با ایده آل ها داریم، ولی قدمهای مثبتی برداشته شده است. در گذشته بسیاری از کسانی که روی ویلچر نشسته بودند امکان حرکت در شهر را نداشتند، ولی با مناسب سازی های صورت گرفته مشکلات تا اندازه ای حل شده است. اگر از این لحاظ بررسی کنیم وظیفه خطیری به عهده ماست در حال حاضر نابینایان برای تردد در شهر با مشکل مواجه هستند.
آیا این درست که ما به کسانی که چشم خود را از دست دادند تا ما بهتر ببینیم، فقط یک عصای سفید بدهیم؟ دفتر مطالعات و تحقیقات درصدد است که با برگزاری سلسله همایش های علمی، زمینه های حضور جانبازان و ایثارگران را در عرصه های اجتماعی فراهم سازد که بخشی از آن مربوط به بهسازی محیطهای شهری است و بخش دیگر نیازمند فرهنگ سازی در جامعه برای برخورد با این قشر عزیز است. جامعه نباید جانبازان را به چشم افراد ناتوان نگاه کند، جانبازان جزو باهوش ترین افراد جامعه هستند و کسانی بوده اند که جنگ را اداره کرده اند و دارای قدرت مدیریتی و سازگاری اجتماعی بسیار بالایی هستند. ما باید زمینه های استفاده از این توانمندی ها را فراهم کنیم.
جانبازان نیز نباید فکر کنند که ناتوان هستند ما در زمینه استفاده از توانمندی های جانبازان و ایثارگران دچار غفلت شده ایم. بعضی از جانبازان فقط با استفاده از قلم مویی که به دندان گرفته اند نقاشی هایی کشیده اند که انسان های سالم از کشیدن آن عاجزند.

دفتر مطالعات و تحقیقات در پژوهش های آینده خود چه رویکردی را دنبال می کند؟
ما تلاش می کنیم که تحقیقات ما از حالت توصیفی خارج شود و به سمت پژوهش های مداخله ای روی آوریم تا بتوان از نتایج آن به صورت ملموس استفاده کرد تا مدیون و شرمنده خون شهدا و ایثارگران نباشیم.

منبع: / سایت خبری / جام جم آن لاین ۱۳۸۵/۰۹/۲۶
خبرنگار : روزبه زعفرانى
گفت و گو شونده : جلیل صفری