مجله  فرهنگ زیارت  بهار 1398، دوره 10، شماره 38 

زیارت مراقد مطهر اهل بیت عصمت و طهارت: از عبادات بزرگ و پُراهمیت است که مشتاقان ایشان از دور و نزدیک، به آن اقدام می کنند. از سوی دیگر، ارزش عبادت هر فرد به میزان اخلاص اوست. به عبارتی، هر قدر اخلاص انسان در عبادت بالاتر باشد، ارزش عمل و اثرگذاری آن بر او نیز بیشتر خواهد بود. انجام زیارت برای برآورده شدن حاجات دنیوی یا برای نجات از دوزخ و ورود به بهشت، منافاتی با اخلاص ندارد؛ اما به بالاترین سطح اخلاص، که انجام عبادت از روی محبت و علاقه است، نمی رسد. ازاین رو باید کوشید زیارت را تا حد امکان خالص کرد. برای این کار، راهکار های زیر پیشنهاد می شود: 1- توجه به جایگاه معصومین: در نظام هستی؛ 2- کنار زدن پرده های موجود از روی محبت انسان به مزور؛ 3- توجه به محبت معصومین: به پیروان و زائرانشان؛ 4- اصلاح نگرش خود به زیارت؛ 5- توجه به محتوای زیارتنامه ها در زیارت.
نویسنده : حیدری، مجتبی
مقدمه
اخلاص از موضوعات بسیار مهم میان مفاهیم اخلاقی است. از نگاه دینی و اخلاقی، عملی پذیرفته است که فقط برای خدا انجام شود و به این امر، اخلاص می گویند. اخلاص در لغت، به معنای پاک کردن و پالودن چیزی از هر آلودگی و ناخالصی است (مصطفوی، 1360ش، ج3، ص102). در بیان اندیشمندان اسلامی نیز اخلاص، عبارت است از پاک و خالص ساختن قصد و نیت از غیر خدا. به عبارت دیگر، «حقیقت اخلاص آن است که نیت انسان از هرگونه شرک خفی و جلی پاک باشد» (فیض کاشانی، 1417ق، ج8، ص128). پس هر کسی که طاعتی به جا آورد و قصد قربت داشته باشد، ولی آن را با غرضی دنیوی بیامیزد، عملش خالص نیست؛ مثلاً برای رسیدن به سلامت بدن و پالایش آن از چربی های اضافی، روزه بگیرد و در واقع، هدف اصلی و محرک واقعی او برای روزه گرفتن، چنین قصدی باشد و. . . (مجتبوی، 1377ش، ج3، ص530). در این حالت، نه فقط عبادت انجام شده مقبول خدای متعال قرار نخواهد گرفت؛ بلکه مورد مؤاخذه و کیفر خواهد بود.
البته اخلاص همه افراد به یک اندازه نیست و به عبارتی، همه به یک اندازه اخلاص ندارند. در واقع، اخلاص مراتب و درجاتی دارد و هر فرد در یکی از آن درجات است. روایات رسیده از معصومین: بر این امر شهادت می دهند؛ برای مثال، مطابق فرمایشی از امیرمؤمنان7:

إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللهَ رَغْبَةً فَتِلْکَ عِبَادَةُ التُّجَّارِ وَ إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللهَ رَهْبَةً فَتِلْکَ عِبَادَةُ الْعَبِیدِ وَ إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللهَ شُکْراً فَتِلْکَ عِبَادَةُ الْأَحْرَار (شریف رضی، 1414ق، ص510).

گروهی خدا را از روی رغبت و میل (به ثواب یا برای رسیدن به خواسته های دنیوی) می پرستند. این، عبادت تجّار است و گروهی او را از روی ترس می پرستند. این، عبادت بردگان است و گروهی خدا را برای شکر نعمت ها (و اینکه شایسته عبادت است) می پرستند. این، عبادت آزادگان است.

راه گروه اخیر در عبادت، راه معرفت و محبت است و از نظر آن بزرگواران، روش دو گروه دیگر فاقد اخلاص کامل است و در آن، شائبه ای از شرک و خودپرستی به چشم می خورد؛ زیرا آن دو گروه، خدا را نه از روی عشق و محبت، بلکه برای رسیدن به منفعتی برای خود عبادت می کنند. هر قدر عملی از اخلاص بالاتری برخوردار باشد، ارزشمندتر است و نقش بیشتری در قرب انسان به خدا خواهد داشت.

از سوی دیگر، از عبادات مهمی که مسلمانان، به ویژه محبین و شیعیان اهل بیت: ، به آن اهتمام می ورزند، زیارت مراقد مطهر اهل بیت: است. این عمل در روایات رسیده از آن بزرگواران، بسیار سفارش شده است. برای مثال، «زید شحّام»، از اصحاب امام صادق علیه السلام، می گوید:

به امام صادق علیه السلام عرض کردم: «پاداش کسی که رسول خدا (س) را زیارت کند، چیست»؟ فرمود: «کَمَنْ زارَاللهَ عَزَّوَجَلَّ فَوْق َعَرْشِهِ» (؛ همانند کسی است که خدای عزّوجلّ را بر عرشش زیارت کرده است). گفتم: «پس پاداش کسی که یکی از شما اهل بیت را زیارت کند، چیست»؟ فرمود: «کَمَنْ زارَرَسول َالله (س)» (؛ همانند کسی است که رسول خدا (س) را زیارت کرده است) (کلینی، 1407ق، ج4، ص585).

صحت و مقبولیت این عبادت نیز مانند دیگر عبادات، مشروط به اخلاص است. در عین حال، زیارت مراقد مطهر معصومین: برای کسب اجر اخروی یا رسیدن به خواسته دنیایی، منافاتی با اخلاص ندارد؛ اما چنان که گفته شد، زیارت با چنین نیت ها و انگیزه هایی، مانع کسب بهره عظیم و والا از زیارت می شود. زیارت مراقد مطهر معصومین: نیز عبادت است و هر قدر نیت افراد در این عمل، پاک تر و به دور از شائبه های غیر الهی باشد، تأثیر آن بر روح و روان زائر و نقش آن در ارتقای شخصیت و سرنوشت ابدی او، بیشتر خواهد بود. روشن است که این امر، هیچ منافاتی با درخواست حاجت های دنیوی یا اخروی از آنان ندارد؛ اما می توان گفت که اخلاص بیشتر، زمینه برآورده شدن چنین حاجت هایی را به نحو بهتری فراهم می کند. هر قدر اخلاص انسان در عبادت بیشتر باشد، اثرگذاری آن بر حیات و سرنوشت آدمی در دنیا و آخرت بیشتر خواهد بود.

سؤالی که در اینجا مطرح می شود، این است که زائران مراقد مطهر اهل بیت: چگونه می توانند اخلاص خود را در انجام این عمل بزرگ تقویت کنند؟ آنان چگونه می توانند نیت خود را از همه شائبه ها و آلودگی ها به مسائل دنیوی پاک سازند و کار خود را صرفاً برای خدا انجام دهند؟ در ادامه، روش ها و راهکارهایی را برای تقویت اخلاص در زائرانِ مراقد مطهر اهل بیت: مورد بررسی قرار می دهیم.

1- توجه به جایگاه معصومین: در نظام هستی
اهل بیت عصمت و طهارت: از موقعیت ممتازی در عالم برخوردارند. در این باره می توان به موارد زیر، به اجمال اشاره کرد:

الف) برگزیدگان خدا
آن بزرگواران، برگزیدگان خدای متعال هستند. بندگی و انجام وظیفه در قبال خداوند با نهایت توان، آنان را برگزیدة خداوند ساخته است. امام علی علیه السلام درباره آیه (ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا)؛ «سپس این کتاب [آسمانی] را به گروهی از بندگان برگزیده خود به میراث دادیم» (فاطر: 32)، فرمود: «فَنَحْنُ الَّذِینَ اصْطَفَانَا اللهُ مِنْ عِبَادِهِ وَ نَحْنُ صَفْوَةُ اللهِ»؛ «ما آنهایی هستیم که خدا از میان بندگانش برگزید و ما برگزیدگان خداوندیم» (مجلسی، 1403ق، ج33، ص270).

ب) برخورداری از ولایت تکوینی
ولایت تکوینی یعنی سلطه و قدرت تصرف و نفوذ اراده انسان در عالم تکوین و جهان آفرینش. میزان آن نیز به مقدار قرب فرد به پروردگار بستگی دارد. به عقیده شیعه، در کره زمین و در هر زمانی، همواره انسانی کامل، که نفوذ غیبی بر جهان و انسان دارد و ناظر بر ارواح و نفوس و قلوب است و دارای نوعی تسلط تکوینی بر جهان و انسان است، وجود دارد. از نگاه شیعه، اهل بیت: از این موقعیت برخوردارند (جان محمدی، 1383ش، ص23).

ج) وساطت در روزی دهی به انسان ها
اهل بیت: بندگان صالح و واسطه های فیض از مبدأ فیاض الهی اند. هر نعمتی که به صورت عام یا به شخص خاصی داده می شود، از مجرای این بزرگواران است. امام صادق علیه السلام فرمود:

بِنَا أَثْمَرَتِ الْأَشْجَارُ وَ أَیْنَعَتِ الثِّمَارُ وَ جَرَتِ الْأَنْهَارُ وَ بِنَا یَنْزِلُ غَیْثُ السَّمَاءِ وَ یَنْبُتُ عُشْبُ الْأَرْضِ. . . (کلینی، 1407ق، ج1، ص144).

به برکت ما درختان ثمر می دهند و میوه ها می رسند و نهرها جاری می شوند و باران از آسمان می بارد و گیاه از زمین می روید. . . .

د) ولایت تشریعی
ولایت تشریعی یعنی اختیار قانون گذاری، برنامه ریزی و راهنمایی مردم در تمام شئون زندگی. قیام به تشریع، دعوت به دین، تربیت مردم، حکومت میان آنان و همچنین قضاوت برای رفع مشکلات، از شاخه های ولایت تشریعی است که برای پیامبر و اوصیای معصوم آن حضرت ثابت است (جان محمدی، 1383ش، ص26). امام صادق علیه السلام فرمود:

إِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَدَّبَ رَسُولَهُ حَتَّی قَوَّمَهُ عَلَی مَا أَرَادَ ثُمَّ فَوَّضَ إِلَیْهِ فَقَالَ عَزَّ ذِکْرُهُ: (ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا)؛ فَمَا فَوَّضَ اللهُ إِلَی رَسُولِهِ فَقَدْ فَوَّضَهُ إِلَیْنَا (کلینی، 1407ق، ج1، ص268).

خدای عزّوجلّ رسولش را تربیت کرد تا همان گونه که می خواست، او را استوار ساخت. سپس امور را به او واگذار کرد و فرمود: «آنچه را رسول خدا برای شما آورده، بگیرید [اجرا کنید] و از آنچه نهی کرده، خودداری نمایید»؛ پس آنچه را خدا به پیغمبرش واگذار کرده، به ما واگذار کرده است.

اینها بیان کننده فقط بخشی از جایگاه و موقعیت اهل بیت: در نظام هستی است. آگاهی از این امور، آدمی را در مقابل آن بزرگواران خاضع می گرداند؛ انگیزه آدمی را در زیارت ایشان تقویت می کند و هرگونه انگیزه خارج از زیارت خالصانه را از قلب آدمی می زداید.

2- کنار زدن پرده های موجود از روی محبت انسان به مزور
محبت به اهل بیت: شرط اساسی در پذیرش اعمال و عبادات و آمرزش گناهان است. با محبت ایشان است که آدمی وارد بهشت می شود. در حدیثی از رسول خدا (س) می خوانیم:

مَنْ رَزَقَهُ اللهُ حُبَّ الْأَئِمَّةِ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی فَقَدْ أَصَابَ خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَلَا یَشُکَّنَّ أَحَدٌ أَنَّهُ فِی الْجَنَّةِ (شیخ صدوق، 1356ش، ج 2، ص515).

کسی که خداوند، محبت امامان از اهل بیت مرا روزی او کرده باشد، بدون شک خیر دنیا و آخرت را به دست آورده است. پس هیچ شکی نداشته باشد که او در بهشت خواهد بود.

زائران اهل بیت: ، که با شور و شوق قدم در راه زیارت آن بزرگواران می گذارند، دل هایشان آکنده از مهر و محبت ایشان است. دلیل اصلی اقدام به زیارت نیز همین است. اگر محبت و علاقه ای میان دو نفر وجود نداشته باشد، ابراز علاقه یکی از آن دو به دیگری، چیزی جز چاپلوسی و تملق نخواهد بود؛ درحالی که می دانیم زائران مراقد مطهر اهل بیت: ، واقعاً آنان را دوست دارند و از روی علاقه به زیارت اقدام می کنند.

با این حال، گاه پرده هایی روی عشق و علاقه زائران به آن بزرگواران را می پوشاند و مانع درخشش و اثرگذاری فوق العاده آن در روح و روان آنان می شوند. برای مثال، گاه زائر، خواهان رفع مشکلی است که در زندگی به آن دچار شده یا خواستار آمرزش گناهانی است که از او سر زده. این گونه خواسته های زائر از اهل بیت: ، ممکن است مانع از آن شوند که فرد، طعم واقعی و خالصانه زیارت را در عمق وجودش بچشد و از آن بهره ببرد.

برای رهایی از این مشکل، لازم است زائر با خود خلوت کند و درباره این موضوع بیندیشد. باید در وجود و در نهاد خود ببیند که هدف اصلی او از زیارت، نه برآورده شدن خواسته ها، بلکه محبت و علاقه او به معصومین: است؛ طوری که حتی اگر این خواسته ها و نیازها هم مطرح نبودند، او یقیناً به زیارت اقدام می کرد. در این حالت، اگر کسی از او بپرسد که چرا به زیارت می روی، خواهد گفت عشق و محبت آن بزرگواران، مرا به سوی زیارت و ملاقات آنان می کشاند. در این صورت، برآورده شدن حاجات دنیوی و اخروی، انگیزه های تبعی خواهند بود، نه انگیزه اصلی. به این ترتیب، زائر پرده های آویخته شده در مقابل نیت واقعی خود از زیارت را کنار می زند و با اخلاص کامل، به زیارت اقدام می کند.

3- توجه به محبت معصومین: به پیروان و زائرانشان
اهل بیت عصمت و طهارت: ، پیروانشان را دوست دارند و به آنان لطف و محبت می کنند. خداوند در توصیف رسول خدا (س) می فرماید:

(لَقَدْجاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزیزٌعَلَیْهِ ماعَنِتُّمْ حَریصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنینَ رَؤُفٌ رَحیمٌ) (توبه: 128).

به یقین، رسولی از خود شما به سویتان آمد که بر او دشوار است شما در رنج بیفتید، به [هدایت ] شما حریص، و نسبت به مؤمنان، دلسوز مهربان است.

همه اهل بیت: با مؤمنان، مهربان و رئوف اند. زیارتنامه های آنان شاهدی بر این مدعاست. برای مثال، در زیارت امام علی: در شب مبعث این گونه آمده:

کُنْتَ لِلْمُؤْمِنِینَ أَباً رَحِیماً إِذْ صَارُوا عَلَیْکَ عِیَالًا فَحَمَلْتَ أَثْقَالًا مَا عَنْهُ ضَعُفُوا وَ حَفِظْتَ مَا أَضَاعُوا وَ رَعَیْتَ مَا أَهْمَلُوا وَ شَمَّرْتَ وَ عَلَوْتَ إِذْ هَلِعُوا وَ صَبَرْتَ إِذْ جَزِعُوا کُنْتَ عَلَی الْکَافِرِینَ عَذَاباً صَبّاً وَ غِلْظَةً وَ غَیْظاً وَ لِلْمُؤْمِنِینَ غَیْثاً وَ خِصْباً وَ عِلْماً (شهید اول، 1410ق، ص103).

برای مؤمنان، پدری مهربان بودی که تحت سرپرستی تو قرار گرفتند. بارهای سنگینی را که تحملش را نداشتند، به دوش کشیدی و نگهداری کردی آنچه را که ایشان ضایع کردند و مراعات کردی آنچه را که اهمال کردند، و دامن به کمر زدی وقتی ترسیدند و برآمدی هنگامی که بی تابی کردند و بردباری کردی، وقتی جزع کردند. تو بر کافران، عذابی ریزان و باخشونت و خشم بودی، و نسبت به مؤمنان، بارانی پُربرکت و نعمتی و دانشی فراوان بودی.

همچنین در زیارت جامعه کبیره درباره همه ائمه: می خوانیم: «وَ شَأْنُکُمُ الْحَقُّ وَ الصِّدْقُ وَ الرِّفْق» (شیخ صدوق، 1413ق، ج2، ص616)؛ «شأن و جایگاهتان حق و راستی و مهربانی است».

توجه به اینکه اهل بیت: به پیروان و زائرانشان توجه می کنند، آنان را دوست دارند، به آنان محبت می ورزند و در مشکلات یاری شان می کنند، موجب می شود که زائر نیز با کنارگذاشتن انگیزه های شخصی، از روی اخلاص واقعی به زیارت ایشان اقدام کند.

4- اصلاح نگرش خود به زیارت
الف) زیارت، مواجهه و ملاقاتی است واقعی
وقتی انسان می خواهد یکی از اهل بیت: را زیارت کند، لازم است متوجه باشد که اهل بیت: ، هم اکنون هم، که قرن ها از مرگ ظاهری آنها می گذرد، زنده اند؛ او را می بینند؛ سخنان او را می شنوند و او واقعاً در حال شرفیابی به محضر ایشان است. در اذن دخول به محضر معصومین: می خوانیم:

أَعْلَمُ أَنَّ رَسُولَکَ وَ خُلَفَاءَکَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ أَحْیَاءٌ عِنْدَکَ یُرْزَقُونَ یَرَوْنَ مَقَامِی وَ یَسْمَعُونَ کَلَامِی وَ یَرُدُّونَ سَلَامِی (کفعمی، 1405ق، ص473).

و می دانم که فرستاده ات و جانشینانت، که درود بر ایشان باد، زنده اند و نزد تو به ایشان روزی داده می شود؛ جایگاهم را می بینند و سخنم را می شنوند و سلام مرا پاسخ می دهند.

توجه داشتن به این مطلب در زیارت، باعث می شود انسان، زیارت را با روحیه بهتر و توجه خاص انجام دهد. او خود را واقعاً در خانه آن معصوم و در حضور او می بیند و با پیشوای خود، به گونه واقعی سخن می گوید. به این ترتیب، هر چیزی که ممکن است اخلاص زائر را خدشه دار سازد و نیت او را به اموری غیر از زیارت و دیدار با مزور آلوده کند، کنار می رود.

ب) زیارت، ارتقا بخش وجود زائر
زیارت اهل بیت: عبادتی بزرگ، و نزد خداوند از اهمیت بالایی برخوردار است. روایات رسیده از معصومین: ، بر اجر و ثواب عظیم زیارت اهل بیت: دلالت می کنند. با این حال، نقش زیارت فقط به برآورده کردن حاجات و خواسته های دنیوی، کسب ثواب اخروی یا آمرزیده شدن گناهان و دوری از دوزخ خلاصه نمی شود. از اینها مهم تر، نقشی است که در تکامل وجود انسان ایفا می کند. عبادات و از آن میان زیارت مراقد مطهر، با ارتقا بخشیدن به وجود آدمی، او را شایسته قرب الهی و بهره مندی از نعمت های بی کران او در بهشت می سازند؛ چنان که در روایات وارد شده: زیارت امام حسین: مثل زیارت خدا در عرش است (طوسی، 1407ق، ج6، ص46) که حکایت از نقش فوق العاده این عمل در قرب به خدا دارد.

به این ترتیب، لازم است زائران به دنبال افزایش شایستگی های وجود خود باشند و این، در سایه مراتب بالاتر اخلاص فراهم می شود. انگیزه های سطح پایین، مثل زیارت برای کسب ثواب اخروی یا دوری از دوزخ، از اثرگذاری این عمل بر وجود و شخصیت انسان می کاهد و مانع سیر تکاملی انسان می شود.

ج) زیارت، استحکام بخش مأوا و پناهگاه انسان در دنیا و آخرت
اهل بیت: پناه و پناهگاه پیروانشان هستند. از آنجا که آنان مقربان درگاه الهی و از جایگاه والایی نزد خداوند برخوردارند و همچنین به دلیل موقعیتشان در مقام وسایط فیض الهی، پناهگاهی محکم و مایه آرامش و اطمینان خاطر پیروانشان در دنیا و آخرت اند. از سوی دیگر، میزان بهره مندی از این پناهگاه برای همه پیروان، به یک اندازه نیست. هر قدر افراد از تقوای بالاتری برخوردار، و همچنین ارتباط قوی تری با آن بزرگواران داشته باشند، بهتر و بیشتر می توانند به ایشان تکیه کنند و در دنیا و آخرت از یاری آنان برخوردار شوند.

زیارت اهل بیت: از مهم ترین راه های تقویت ارتباط با ایشان است. هنگام زیارت، زائر با معصومین: ارتباط نزدیک برقرار می کند، با ایشان سخن می گوید، باور و اعتقاد، و عشق و محبت خود را به آنان ابراز می کند و می خواهد به ایشان بگوید که در عمل نیز می کوشد پیروشان باشد. اینها تقویت آن پناهگاه محکم و اطمینان بخش و قرار گرفتن در پناه آن قلعة محکم الهی و بهره مندی از ثمرات آن در دنیا و آخرت است (حیدری، 1397ش، ص22-28).

5- توجه به محتوای زیارتنامه ها در زیارت
زیارتنامه های اهل بیت: ، که در کتب روایی آمده اند، گنجینه ای بزرگ از معارف و آموزه های دینی هستند که دقت در آنها می تواند انگیزه و نیت زائر را اصلاح و تقویت کند. محتوای زیارتنامه ها در زمینه ویژگی های معصومین: و مصائب آن بزرگواران، زائر را به اوج می برد، نگاه او را به زیارت ارتقا می بخشد، محبت وی به معصومین: را افزون می سازد و در نهایت، نیت او از زیارت را اصلاح می کند و بر اخلاص او در زیارت می افزاید. برای مثال، عبارات نخست زیارت جامعه کبیره را مرور می کنیم:

السَّلَامُ عَلَیْکُمْ یَا أَهْلَ بَیْتِ النُّبُوَّةِ وَ مَوْضِعَ الرِّسَالَةِ وَ مُخْتَلَفَ الْمَلَائِکَةِ وَ مَهْبِطَ الْوَحْیِ وَ مَعْدِنَ الرَّحْمَةِ وَ خُزَّانَ الْعِلْمِ وَ مُنْتَهَی الْحِلْمِ وَ أُصُولَ الْکَرَمِ وَ قَادَةَ الْأُمَمِ وَ أَوْلِیَاءَ النِّعَمِ وَ عَنَاصِرَ الْأَبْرَارِ وَ دَعَائِمَ الْأَخْیَارِ وَ سَاسَةَ الْعِبَادِ وَ أَرْکَانَ الْبِلَادِ وَ أَبْوَابَ الْإِیمَانِ وَ أُمَنَاءَ الرَّحْمَنِ وَ سُلَالَةَ النَّبِیِّینَ وَ صَفْوَةَ الْمُرْسَلِینَ وَ عِتْرَةَ خِیَرَةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَکَاتُهُ (شیخ صدوق، 1413ق، ج2، ص610).

توجه و دقت در این تعاریف بلند از ائمه اطهار: ، آدمی را مجذوب آن بزرگواران می کند، خواسته ها و انگیزه هایی را که از جایگاه عمل انسان می کاهد، کنار می نهد و به این ترتیب، انگیزه و نیت آدمی را در زیارت ایشان خالص تر می سازد.

نتیجه گیری
زیارت اهل بیت: آنگاه نقش و تأثیر واقعی را در رساندن انسان به قرب پروردگار و نیل به کمال واقعی ایفا می کند که عشق و علاقه او به آن بزرگواران، او را به انجام زیارت سوق دهد و این، امری تحقق پذیر، و با کوشش و به کاربستن راهکارهای ذکرشده ممکن است. برخورداری از اخلاص بالا، هیچ منافاتی با بیان خواسته های دنیوی یا درخواست نجات از دوزخ یا ورود به بهشت ندارد؛ مهم آن است که انگیزه اولیه و اصلی فرد از زیارت، ملاقات با اولیای الهی و کسب فیض از این دیدارها باشد.

منابع

* قرآن کریم (ترجمه ناصر مکارم شیرازی، تحقیق و تصحیح هیئت علمی دارالقرآن الکریم دفتر مطالعات تاریخ و معارف، تهران، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، 1380ش).

آمدی، عبدالواحد بن محمد (1366ش). غررالحکم و دررالکلم، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی قم.

جان محمدی (قره باغی)، علی (1383ش). ولایت درپرتوآیات، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی.

حیدری، مجتبی (1397ش). درآمدی بر روان شناسی زیارت، تهران، نشر مشعر.

شریف رضی، محمد بن حسین (1414ق). نهج البلاغه (نسخه صبحی صالح)، قم، دارالهجره.

شهید اول، محمد بن مکی (1410ق). المزارفی کیفیةزیارات النبی والأئمة، قم، مدرسه امام مهدی[.

شیخ صدوق، محمد بن علی (1356ش). الخصال، تصحیح عبدالحسین امینی، نجف، دارالمرتضویه.

شیخ صدوق، محمد بن علی (1413ق). من لایحضره الفقیه، قم، انتشارات جامعه مدرسین.

طوسی، محمد بن حسن (1407ق). تهذیب الأحکام، تحقیق حسن موسوی خرسان، تهران، دارالکتب الإسلامیه.

فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی (1417ق). المحجةالبیضاءفی تهذیب الإحیاء، تصحیح و تعلیق علی اکبر غفاری، قم، انتشارات جامعه مدرسین.

کفعمی، ابراهیم بن علی (1405ق). المصباح (جنةالأمان الواقیةوجنةالایمان الباقیة)، قم، دارالرضی (زاهدی).

کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیه.

مجتبوی، سیدجلال الدین (1377ش). علم اخلاق اسلامی، تهران، انتشارات حکمت.

مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (1403ق). بحارالأنوارالجامعةلدررأخبارالأئمةالأطهار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.

مصطفوی، حسن (1360ش). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

نوری، حسین بن محمدتقی (1408ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل البیت.