مجله  فرهنگ زیارت  بهار 1399، شماره 42 

نویسنده : حیدری، مجتبی
چکیده
دعا، به عنوان یک عبادت و راه ارتـباط بـا خـدا، از جایگاه ویژه ای در میان عبادت ها برخوردار است. از سویی دعا، که عبارت از عرض درخواست های دنیوی و اخروی بـه درگاه خداوند است، با مسائل و مشکلات زندگی انسان ها ارتباط می یابد. از سوی دیگر، شـیوع ویروس کرونا در جوامع بـشری، مـشکلات فراوان جانی و مالی را برای انسان ها پدید آورده است که پیامدهای آن تا پس از پایان این دوران نیز تداوم دارد.

در این دوران، دعا می تواند نقش مهمی ایفا کند. نقش و تأثیر دعا در دوران کرونا و پساکرونا را می توان در این موارد برشمرد: نـزدیکی به خدا، آرامش روحی و روانی، برخورداری از تکیه گاه، افزایش صبر و استقامت، دفع بلا و مشکلات و جبران مضاعف مشکلات پیش آمده.

مقدمه
دعا و گفت وگو با خدا از امور بـسیار مـهم در میان آموزه های دینی است. قرآن کریم همه را به دعا به درگاه الهی دعوت می کند و نتیجه آن را استجابت دعاهای انسان برمی شمارد: {وَ قالَ رَبُّکمُ ادْعُونی أَسْتَجِبْ لَکمْ} (غافر: 60)؛ «پروردگار شما گفت: مرا بـخوانید تـا [دعای] شما را اجابت کنم».

همچنین رسول خدا(ص) درباره اهمیت و نقش دعا فرمود: «الدُّعَاءُ سِلَاحُ الْمُؤْمِنِ وَ عَمُودُ الدِّینِ وَ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ» (کلینی، 1407، ج 2، ص 468 )؛ «دعا سلاح مؤمن، ستون دین و نور آسـمان ها و زمـین است ».

امام علی(ع) نیز در سفارش های خود به امام حسن(ع)، بر جایگاه دعا تأکید کرده است: وَ اعْلَمْ أَنَّ الَّذِی بِیدِهِ خَزَائِنُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ قَدْ أَذِنَ لَک فِی الدُّعَاءِ وَ تَکفَّلَ لَک بِالْإِجَابَةِ وَ أَمَرَک أَن تـَسْأَلَهُ لِیعـْطِیک وَ تَسْتَرْحِمَهُ لِیرْحَمَک، وَ لَمْ یجْعَلْ بـَینَک وَ بـَینَهُ مـَنْ یحْجُبُک عَنْهُ وَ لَمْ یلْجِئْک إِلَی مَنْ یشْفَعُ لَک إِلَیهِ... فَإِذَا نَادَیتَهُ سَمِعَ نِدَاک وَ إِذَا نَاجَیتَهُ عَلِمَ نَجْوَاک فَأَفْضَیتَ إِلَیهِ بِحَاجَتِک وَ أَبْثَثْتَهُ ذَاتَ نَفْسِک وَ شـَکوْتَ إِلَیه هـُمُومَک وَ اسْتَکشَفْتَهُ کرُوبَک وَ اسْتَعَنْتَهُ عَلَی أُمُورِک وَ سَأَلْتَهُ مِنْ خـَزَائِنِ رَحـْمَتِهِ مَا لَا یقْدِرُ عَلَی إِعْطَائِهِ غَیرُهُ. (نهج البلاغه، نامه 31، ص 398-399)

بدان همان کسی که گنج های آسمان ها و زمین را در اختیار دارد به تو اجـازه دعـا و درخـواست را داده است و اجابت آن را نیز تضمین نموده. به تو امر کرده که از او بخواهی تـا عطایت کند و از او درخواست رحمت کنی، تا رحمتش را بر تو فرو فرستد. خداوند کسی را بین تو و خودش قرار نـداده که حـجاب و فـاصله باشد و تو را مجبور نساخته که به شفیع و واسطه ای پناه ببری. ... پس آن گاه که نـدایش کنـی، بشنود و آن زمان که با او نجوا کنی، سخنت را می داند.

پس حاجتت را به سوی او می بری و آن چنان که هستی، خود را در پیشگاه او نـشان مـی دهی و از غـم هایت به درگاه او شکایت می کنی و از او برطرف شدن مشکلاتت را درخواست می کنی و در امور خود از او یـاری مـی طلبی و از گـنجینه های رحمت او چیزهایی را می خواهی که کسی جز او قادر به اعطای آن نیست.

مشاهده می کنیم که جامعه انـسانی، امـروزه بـا بیماری کرونا دست و پنجه نرم می کند. طبق آمارهای رسمی، تاکنون میلیون ها نفر در جهان بـه ایـن بیماری مبتلا، و صدها هزار نفر نیز قربانی آن شده اند. همچنین انتشار این ویروس، مـشکلات بـسیاری در زمـینه اشتغال، سفر، دید و بازدید، تأمین مایحتاج عمومی و... برای مردم جهان پدید آورده و زندگی مردم را بـه شـدت تحت تأثیر قرار داده است.

برای مقابله با وضعیت پیش آمده در اثر این بیماری، راهـهای فـراوانی مـطرح، و توسط افراد به کار گرفته می شوند. یکی از راه هایی که عموم مردم جهان برای مواجهه بـا ویـروس کرونا در پیش گرفته اند، ارتباط با خدا و دعا و راز و نیاز با اوست. امروزه در کـشورهای غـربی شـاهد افزایش حضور مردم در کلیساها و دعا و نیایش آنان با خداوند هستیم.

این مطلب درباره مسلمانان و جـوامع اسـلامی نـیز صدق می کند؛ چراکه دعا و سخن گفتن با خدا، مورد توصیه اکید خـدا و اهـل بیت عصمت و طهارت: است. بنابراین طبیعی است که در موقعیت کنونی، مردم به دعا روی بیاورند و دست نـیاز بـه سوی معبود دراز کنند. این مطلب درباره موقعیت پساکرونا نیز صادق است. بـا پایـان ماجرای کرونا، مشکلات و عواقب آن در زندگی انسان ها بـیشتر خـودنمایی خـواهد کرد و افراد و جوامع را تحت فشار قرار خـواهد داد. در آن مـوقعیت نیز یکی از مهم ترین راه های مواجهه، دعا و ارتباط با خداست.

در کنار دعا و سخن گـفتن بـا خدا، زیارت خانه خدا و مـراقد مـطهر معصومین: نـیز، کـه مـورد توصیه قرآن و روایات معصومین: است، مـی تواند نـقش ویژه ای ایفا و افراد را در کنار آمدن با مشکلات حین و پسا کرونا یاری کـند.

پرسـش مطرح در این زمینه، این است: دعا و زیـارت اماکن متبرکه چه نـقشی در ایـن دوران ایفا می کنند؟ دعا و زیارت مشاهد مـشرفه چـه کمک یا کمک هایی می توانند به مردم در غلبه بر مشکلات زمان شیوع کرونا و پسـاکرونا ارائه دهند؟ در ایـن مقاله به بررسی این مـطلب خـواهیم پرداخـت.

توکل و رضا، پیـش نیاز تـأثیرگذاری دعا
نکته ای که در ایـنجا لازم اسـت به آن توجه شود این است که آیا صِرف دعا به تنهایی می تواند تأثیرات مـختلفی را کـه برای دعا برشمرده اند، در پی داشته باشد یـا آنـکه در کنار آن، نـیازمند امـور دیـگری نیز هستیم.

قرآن کـریم، بر ایمان و نقش آن در استجابت دعا تأکید می کند؛ آنجا که می فرماید: {وَ إِذا سَأَلَک عِبادی عَنِّی فَإِنِّی قـَریبٌ أُجـیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیسْتَجیبُوا لی وَ لْیؤْمِنُوا بـی لَعـَلَّهُمْ یرْشـُدُونَ} (بـقره: 186).

و هـنگامی که بندگان من، از تـو دربـاره من سؤال کنند، [بگو:] من نزدیکم! دعای دعاکننده را، به هنگامی که مرا می خواند، پاسخ می گویم! پس باید دعـوت مـرا بـپذیرند و به من ایمان بیاورند، تا راه یابند [و بـه مـقصد بـرسند].

بـنابراین هـرچه ایـمان انسانْ قوی تر باشد، امکان استجابت دعا نیز افزایش می یابد. این امر به دلیل آن است که ایمان، به ارتباط آدمی با خدا مربوط می شود؛ ایمان بالا با ارتـباط قوی با خدای متعال همبستگی دارد و در مقابل، ایمان ضعیفْ حاکی از ارتباط ضعیفِ فرد با خداوند متعال است.

مطلب دیگر آنکه از مؤلفه های اصلی ایمان به خدا عبارت است از توکل بر او و راضی بـودن بـه آنچه برای انسان مقدر فرموده است. یک مؤمن واقعی، سختی ها و مصائب را آزمایش الهی و وسیله ای برای پاک ساختن خود از آلودگی ها و زنگارها می داند و در نتیجه، هنگام واقع شدن در سختی ها، گله و شکایت نمی کند و بـر خـدا ایراد نمی گیرد؛ ازاین رو امام صادق(ع)فرمود: «رَأْسُ طَاعَةِ اللهِ الرِّضَا بِمَا صَنَعَ اللهُ فِیمَا أَحَبَّ الْعَبْدُ وَ فِیمَا کرِهَ» (طوسی، 1414، ص 197)؛ «نهایت اطاعت از خـدا عـبارت است از راضی بودن به آنـچه خـدا [برای انسان] پیش می آورد در آنچه بنده دوست دارد یا مکروه می دارد».

بدین ترتیب می توان نتیجه گرفت استجابت دعای انسان به درگاه خداوند، آن گاه به بـهترین صـورتْ تحقق می یابد که نـسبت بـه قضای الهی راضی باشد و هیچ گله و شکایتی، حتی در عمق وجود خود، از مقدرات الهی نداشته باشد. ازاین رو امام حسن مجتبی(ع) می فرماید: «أَنَا الضَّامِنُ لِمَنْ لَمْ یهْجُسْ فِی قَلْبِهِ إِلَّا الرِّضَا أَنْ یدْعـُوَ الله فَیسْتَجَابَ لَهُ» (کلینی، 1407، ج 2، ص 62 )؛ «من ضامنم برای کسی که چیزی جز رضا [به آنچه خداوند برای او پیش می آورد] در قلب او نیست، که خدا را بخواند، پس برای او مستجاب گردد».

نتیجه آن که اتکال بـه خـداوند در جمیع امـور و راضی بودن به قضای پروردگار، راه را برای ارتباط قوی و واقعی با خداوند هموار می سازد و به دنبال آن، امکان اسـتجابت دعای انسان را ـ از جمله در موقعیت کرونا و پساکرونا ـ فراهم می آورد؛ به تعبیر دیـگر، ایـمان و تـوکل به خدا و رضا به قضای پروردگار، پیش شرط تأثیرگذاری دعا در زمینه های مختلف است.

تقرب به خدا
دعا و درخـواست رفـع مشکلات در دوران کرونا، افراد را به خدا نزدیک می سازد. در حدیثی از امام صادق(ع) می خوانیم: «عَلَیکمْ بـِالدُّعَاءِ فـَإِنَّکمْ لَا تـُقَرَّبُونَ بِمِثْلِهِ» (کلینی، 1407، ج2، ص 467)؛ «بر شما باد به دعا کردن؛ چراکه هیچ چیز دیگری نمی تواند مـانند آن، شما را به خدا نزدیک گرداند».

همچنین دعا، عبادتی والاست که بندگان خـوب خدا به آن دست مـی یابند. در حـدیثی آمده است که شخصی به نام سَدیر از امام باقر(ع)پرسید: «بافضیلت ترین عبادت کدام است»؟ آن حضرت فرمود: «مَا مِنْ شَی ءٍ أَفْضَلَ عِنْدَ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ أَنْ یسْئَلَ وَ یطْلَبَ مِمَّا عِنْدَهُ» (کـلینی، 1407، ج 2، ص 466)؛ «هیچ عبادتی در نزد خداوند بافضیلت تر از آن نیست که آنچه را که در نزد اوست، درخواست و طلب کنند».

روشن است که نقش قطعی عبادت، نزدیک ساختن افراد به خداوند متعال است و دعا نیز بـه عـنوان یک عبادت، از این قاعده مستثنا نیست و نقش مهمی در این زمینه ایفا می کند. همچنین دعا در برآورده شدن حاجات، به دلیل آنکه ارتباط با خداوند است، نقش دارد.

این مطلب درباره دعا در دوران کرونا و پسـاکرونا نـیز صادق است. انسان های معتقد و مؤمن، در این ایام با خدا ارتباط بیشتری برقرار می کنند و از او، رفع مشکلات پیش آمده در نتیجه شیوع این بیماری را خواستارند. در این دوران، بسیاری از افراد شغل و درآمد خود را از دست دادهـ اند، نـسبت به سلامت خود، همسر و فرزندان و بستگان خود نگرانند، از گردش و تفریح و دید و بازدید، محروم گشته اند. همچنین احساس امنیت در اکثر افراد کاهش پیدا کرده است. لذا دعا و تقاضا برای رفع این مـشکلات از سـوی مـؤمنان، امری طبیعی است. این دعـاها، در کـنار تـأثیرگذاری بر رفع مشکلات مزبور، نقش مهمی در نزدیک شدن افراد به خدا و برخوردار شدن از نورانیت و معنویت الهی ایفا می کنند.

آرامش روحی و روانـی
یـکی از نـیازهای اساسی انسان ها در زندگی ـ که به ویژه در مواجهه بـا مـوقعیت های سخت و دلهره آور، همچون شیوع بیماری کرونا، احساس می شود ـ بهره مندی از آرامش روانی است. همان طور که نباید جسم انسان در معرض آسـیب بـاشد، روح و روان او نـیز باید با برخورداری از امنیت خاطر و آرامش، سلامت را تجربه کند.

شـیوع این ویروس در سطح جهانی، بسیاری را به شدت نگران سلامتی خود و عزیزان، از دست دادن شغل و درآمد و مانند آن کرده اسـت. ایـن نـگرانی ها، اموری وهمی و خیالی نیستند و برای برخی از افراد جامعه واقع می شوند؛ ازایـن رو آرامـش روانی غالب افراد را تحت تأثیر قرار می دهند. لذا آنان به دنبال کسب آرامش و آسودگی خاطر می گردند.

دربـاره روشـ های رسـیدن به آرامش روانی، مطالعات بسیاری انجام، و راه های متعددی یافت شده است. دعـا و نـیایش بـا خداوند، یکی از مهم ترین آنها است؛ ازاین رو خداوند در قرآن کریم می فرماید: {الَّذینَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قـُلُوبُهُمْ بـِذِکرِ الله أَلا بِذِکرِ اللهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ} (رعد: 28).

آنها (کسانی که به خدا برمی گردند) کسانی هستند کـه ایـمان آورده اند و دل هایشان به یاد خدا مطمئن [و آرام] است؛ آگاه باشید، تنها با یـاد خـدا دل هـا آرامش می یابد.

اطمینان به معنای آرامش و قرار گرفتن است و دل مطمئن، همان نفس مطمئنّه است که در قـرآن (فـجر: 27-30) به آن پرداخته شده است. پاداش کسی که با یاد خدا به این مقام (اطـمینان ) رسـیده، درآمـدن در سلک بندگان خدا و ورود به بهشت است. در تزاحم زندگی و انبوهی کارها و تنگناهای موجود و در اضطرابی که بـسیاری از مـردم را نابود می کند، دل آدمیْ با دعا و راز و نیاز با خدا آرامش می گیرد.

بدین تـرتیب آنـچه مـی تواند ناراحتی و نگرانی افراد را در غم درگذشتگان یا در اندوه خسارت های مالی، مرتفع سازد و اسباب آرامش آنان را فـراهم کـند، دعـا و مناجات با پروردگار عالم است. به دلیل فطرت الهی انسان ها، محبت و گـرایش بـه خدا در دل آنها قرار دارد (روم: 30). دعا و مناجات با او موجب زنده کردن این ندای فطری و درونی است که بـاعث مـی شود آدمی محبت و عشق به ذات اقدس ربوبی را در وجود خود احساس کند.

احساس مـحبت بـه خدا، که خالق همه انسان ها و موجودات عـالم اسـت، ایـن پیام را به دنبال دارد که خداوند نیز آدمی را دوسـت دارد و مـحبت خود را شامل حال او می گرداند. این احساس و دریافت محبت متقابل میان انسان و خداوند، تـأثیری شـگرف بر حال و روحیه آدمی دارد. هـنگامی کـه عشق بـه خـدا بـه میدان می آید، سختی ها و مصیبت های وارد شده بـه انـسانْ در مقابل آن، کوچک می شوند و آرامش و امنیت خاطر بر او مستولی می گردد. این مطلب دربـاره وضـعیت حاکم بر جامعه در زمان شیوع ویـروس کرونا و پس از آن، کاملاً صادق اسـت.

بـهره مند شدن از تکیه گاه
انسان موجودی ضـعیف و نـاتوان در این دنیای هراس انگیز است (نساء: 28)؛ ازاین رو او در زندگی نیاز به تکیه گاه دارد که در مشکلات و رویـدادهای سـخت زندگی بر او تکیه کند و امـید غـلبه بـر آنها را داشته بـاشد. ایـن مطلب شامل ایام شیوع بـیماری کـرونا نیز می شود. احساس رها و تنها بودن در مواجهه با مشکلات برخاسته از بیماری کرونا، برای انـسان ها بـسیار آزاردهنده و سخت است.

ازاین رو افراد هـمواره ـ و بـه ویژه در چـنین مـوقعیت هایی ـ بـه دنبال تکیه گاهی هستند کـه با تکیه بر آن از موقعیت های دشوار خلاصی یابند. ارتباط با خدا در قالب دعا و مناجات با او، ایـن نـیاز اساسی انسان ها را فراهم می کند؛ چراکه کـفایت کننده ای جـز خـدا بـرای انـسان وجود ندارد (زمـر: 36). لذا خـداوند متعال می فرماید: {وَ مَنْ یتَوَکلْ عَلَی اللهِ فَهُوَ حَسْبُهُ} (طلاق: 3)؛ «و هر کس بر خدا اعتماد کند، او برای وی بـس اسـت».

هـمچنین امام باقر(ع) فرمود: «مَنْ تَوَکلَ عَلَی الله لَا یغـْلَبُ وَ مـَنِ اعـْتَصَمَ بـِاللهِ لَا یهـْزَم» (طبرسی، 1385ق، ص 17)؛ «هر کس بر خدا توکل کند، مغلوب نمی شود و هر کس به خدا متمسک شود، شکست نمی خورد».

دعا، ارتباط با خدا و اتکای به او در امور مهم زندگی و اطمینان بـه فریادرسی اوست. انسان مؤمن و خودساخته کارهای خود را به خدا وامی گذارد و در جمیع مراحل زندگی او را پشتیبان خود می داند. امام سجاد(ع) این گونه به درگاه خدا التجاء، و توکل خود بر خدا را ابراز می کند:

وَ بـِک أَسـْتَغِیثُ، وَ إِیاک أَرْجُو، وَ لَک أَدْعُو، وَ إِلَیک أَلْجَأُ، وَ بِک أَثِقُ، وَ إِیاک أَسْتَعِینُ، وَ بِک أُومِنُ، وَ عَلَیک أَتَوَکلُ، وَ عَلَی جُودِک وَ کرَمِک أَتَّکلُ (صحیفه سجادیه، دعای 52، ص 256).

[پروردگارا!] تنها به درگاه تو استغاثه می کنم و فقط به تو امـید دارم و تـو را می خوانم و به تو پناه می برم و به تو اطمینان دارم و از تو یاری می طلبم و به تو ایمان دارم و بر تو توکل می کنم و بر جود و کرم تو اتـکا مـی کنم.

توکل بر خدا و اتکای بـه او در حـوادث ریز و درشت زندگی، که در سایه دعا و راز و نیاز با خدا به دست می آید، به آدمی آرامش می دهد، زندگی را مملو از امید به حل مشکلات می کند و بـه انـسان جرئت و جسارت روبه رو شـدن بـا سختی ها و ناملایمات می دهد (آمدی، 1366ش، ص 197).

به هر حال، مدیریت وضعیت به وجود آمده در دوران فعالیت ویروس کرونا و پس از آن، دشوار است. برخی دچار مشکلات جسمی و نیز تألمات روحی شده اند. برخی به دلیل کـسادی کـسب و کار، در تأمین هزینه های زندگی خود دچار مشکلات عدیده گشته اند و به طور کلی، ارتباطات انسان ها در وضعیت نابسامانی قرار گرفته است. بنابراین بدون اتکا به یک نیروی عظیم، برطرف کردن این مـشکلات، بـسیار دشوار و حـتی ناممکن است.

دعا و مناجات با پروردگار و ارتباط با ذات احدیت، آدمی را از رنج مواجهه تنهایی با مشکلات نجات مـی دهد. فردی که درباره مشکلات و مصائب کروناویروس به درگاه پروردگار دعا مـی کند، بـه او نـشان می دهد که بر او تکیه دارد و امید و تکیه گاهش در رفع مشکلات، اوست.

افزایش صبر و استقامت در برابر حوادث و مشکلات
لازمه پیـروزی بـر مشکلات و مصائب وارده بر انسان در زندگی، از جمله در موقعیت شیوع بیماری کرونا، برخوردار بودن از روحـیه صـبر، اسـتقامت و تحمل است. اصولاً پیشرفت و پیروزی در زندگی از آن کسانی است که در برابر مشکلات و مصائب، از خود تحمل و اسـتقامت نشان دهند؛ ازاین رو امام علی (ع) می فرماید: «بِالصَّبْرِ تُدْرَک مَعَالِی الْأُمُور» (آمدی، 1366ش، ص 283)؛ «بـا صبر است که مـی توان بـه امور متعالی دست یافت».

همچنین صبر، از نتایج ایمان و بلکه اصل ایمان است (کلینی، 1407ق، ج2، ص 87 ) و انسان های مؤمن، صبر بر سختی ها را پیشه خود ساخته اند (طبرسی، 1385ق، ص 23). یکی از ابزارهای مهم در تقویت صبر و تحمل آدمـی، دعا و مناجات با پروردگار است. دعا و گفت وگو با خداوند، از سویی به دلیل آنکه یک عبادت خداست، بر ایمان و تقوای انسان می افزاید و از سوی دیگر، به دلیل آنکه به انسان برای برطرف شـدن مـشکلات و سختی ها امید می دهد، موجبات تقویت صبر و استقامت افراد را نیز فراهم می کند.

این سخنان، درباره دعا در دوران کرونا و پساکرونا نیز کاملاً صادق است. افرادی که در این دوران برای سلامتی خود، اهل و عیال و دیـگران، دفـع و رفع مشکلات مالی و غیر مالی، و بازگشت امنیت و سلامتی و آرامش خود و جامعه دعا می کنند، از این طریق با خدا ارتباط برقرار نموده و با آن ذات بی چون گفت وگو می کنند. این ارتباط با خدای مـتعال، بـر استقامت آنان می افزاید؛ چراکه بر خالق آسمان ها و زمین تکیه کرده اند که آنان را می بیند و زیر نظرشان دارد (طور: 48) و قادر به رفع مشکلات و مصائب آنان است. نتایج این بهره مندی را می توان

در توان بـالای آنـان در عـبور از سختی ها و هضم آنها، تلاش بـرای پیـشرفت عـلی رغم موانع بسیار و در نهایت، رسیدن به خواسته ها و اهداف بلند مشاهده کرد.

بنابراین جامعه ایمانی که در مشکلاتی همچون کرونا، با خدا دعا و راز و نـیاز مـی کند و خـواستار از بین رفتن آن است، به یقین استقامتش در برابر سـختی ها و مـوانع پیشرفت، بسیار بیشتر از جامعه ای است که از این ویژگی برخوردار نیست.

دفع بلا و نجات از مشکلات
دعا، درخواست از خدا برای بـرآورده شـدن حـاجات است؛ ازاین رو در قرآن کریم می خوانیم: {وَ قالَ رَبُّکمُ ادْعُونی أَسْتَجِبْ لَکمـْ} (غافر: 60)؛ «و پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید تا [دعای] شما را اجابت کنم».

در ایام بیماری کرونا، نگرانی از ابتلا و پیامدهای ناگوار پس از آن، جـامعه را در بـر گـرفته است. توصیه خدا و اهل بیت: آن است که افراد برای رفع این بـلا، دسـت به دعا بردارند؛ ازاین رو امام صادق(ع) فرمود: «مَنْ تَخَوَّفَ بَلَاءً یصِیبُهُ فَتَقَدَّمَ فِیهِ بِالدُّعَاءِ، لَمْ یرِهـِ الله- عـَزَّ وَ جَلَّ- ذلِک الْبَلَاءَ أَبَداً» (کلینی، 1407، ج 4، ص 309)؛ «کسی که پیش از وارد شدن یک بلا [بـرای رفـع آن] دعا کند، خدای عزوجل آن بلا را هرگز به او نشان نخواهد داد».

همچنین امام موسای کاظم(ع) فـرمود: عـَلَیکمْ بـِالدُّعَاءِ فَإِنَّ الدُّعَاءَ لِلهِ وَ الطَّلَبَ إِلَی اللهِ یرُدُّ الْبَلَاءَ وَ قَدْ قُدِّرَ وَ قُضِی وَ لَمْ یبْقَ إِلَّا إِمْضَاؤُهُ (کلینی، 1407ق، ج 2، صـ 470).

بـر شما باد به دعا کردن؛ چراکه دعا به درگاه خداوند و درخواست از او، بلای حـتمی را، کـه چـیزی جز امضای آن باقی نمانده، دفع می کند. بنابراین دعا می تواند در دوران کرونا و پساکرونا در ابعاد و زمینه های مـختلف ـ از جـمله عدم ابتلا به این بیماری، درمان پس از ابتلا و دفع و رفع مشکلات اقتصادی ـ نقش بـارزی ایـفا کـند.

امید به جبران (در دنیا) و جایگزینی مصائب رخ داده
خداوند متعال، جبّار است. لذا از آنجا که یکی از معانی «جـبّار»، جـبران کننده است، خداوند آسیب ها و مشکلاتی را که برای افراد به وجود می آید، جبران مـی کند ازاینـ رو در دعـای جوشن کبیر می خوانیم: «یا جَابِرَ الْعَظْمِ الْکسِیر » (کفعمی، 1418، ص 409)؛ «ای التیام بخش استخوان شکسته».

البته جبران کنندگی خداوند صـرفاً بـه رفـع مشکلات و آسیب ها نیست؛ بلکه خداوند خیلی بالاتر از آن را به بندگان خود عطا مـی کند. در داسـتان حضرت ایوب (ع) در قرآن کریم می خوانیم که آن پیامبر الهی به خداوند درباره مشکلات خود چنین گفت: {وَ أَیوب إِذْ نـَادَی رَبَّهُ أَنی مَسَّنی الضُّرُّ وَ أَنتَ أَرْحَمُ الرَّاحمِینَ} (انبیاء: 83 )؛ «و ایوب را [به یاد آور] هنگامی که پروردگارش را خـواند [و عـرضه داشت]: بدحالی و مشکلات به من روی آورده و تو مـهربان ترین مـهربانانی». خـداوند نیز نه تنها مشکلات او را برطرف کرد، بلکه بـسیار بـیش از آن به او عطا فرمود؛ آن گونه که در قرآن کریم می فرماید: {فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَکشَفْنَا مَا بـِهِ مـِن ضُرٍّ وَ ءَاتَینَاهُ أَهْلَهُ وَ مِثْلَهُم مـَّعَهُمْ رَحـمْةً مِّنْ عـِندِنَا وَ ذِکرَی لِلْعـَابِدِینَ} (انـبیاء: 84).

ما دعای او را مستجاب کردیم و ناراحتی هایی را که داشت، بـرطرف سـاختیم و خاندانش را به او بازگرداندیم و همانندشان را بر آنها افزودیم تا رحمتی از سوی ما و تـذکری بـرای عبادت کنندگان باشد.

این دو آیه به روشـنی بر نقش دعا در رفـع مـشکلات و جبران مضاعف آنها از سوی خـداوند دلالت مـی کند. بنابراین دعا در دوران کرونا و پساکرونا، علاوه بر تأثیرگذاری در جبران خسارت ها و آسیب ها، می تواند در پیشرفت جامعه از جـهات مـختلف - همچون سلامتی، رفع مشکلات اقـتصادی و افـزایش امـنیت و آرامش روانی جـامعه - نـقش مهمی ایفا کند.

آشـکار اسـت که صرف دعا و طلب از خدا نمی تواند همه کاره باشد؛ بلکه تقوا، صبر و تحمل، توکل بـر خـدا و رضا به قضای الهی، از مقدمات مـهم تـأثیرگذاری دعا بـرای سـالم مـاندن از آسیب های دوران کرونا و پساکروناست.

نـتیجه گیری
آنچه در پایان این نوشتار می توان بیان داشت این است که دعا و ارتباط با خدا و عـرض حـاجت به درگاه الهی، علاوه بر آنـکه عـبادت اسـت و آدمـی را بـه خدا نزدیک مـی کند، نـقش مهمی در تحمل مشکلات، حل برخی از مسائل و گذر موفقیت آمیز و همراه با سلامتی از بحران ها از جمله بحران کرونا ایـفا مـی کند. ازایـن رو افراد در مواجهه با این موضوع باید مـراقب بـاشند در ایـن مـوقعیت سـخت، ارتـباطشان با خدای متعال سستی نپذیرد. سختی یک موقعیت، نه تنها نباید ما را از دعا و راز و نیاز با خدا غافل گرداند، بلکه لازم است ارتباط آدمی با خدا و دعا به درگاه او را تـقویت کند و از این طریق، موجبات تحمل درست سختی های این دوران و رفع مشکلات را فراهم آورد.

منابع:

قرآن کریم

نهج البلاغه (نسخه صبحی صالح )، قم، انتشارات هجرت، 1414ق.

آمدی، عبدالواحد بن محمد (1366ش)، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، قـم، دفـتر تبلیغات، چاپ اول.

علی بن الحسین، امام چهارم، الصحیفة السجادیة، قم، دفتر نشر الهادی، چاپ اول، 1376ش.

طبرسی، علی بن حسن (1385ق)، مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، نجف، المکتبة الحیدریة، چاپ دوم.

طوسی، مـحمد بـن الحسن (1414ق)، الأمالی، قم، دار الثقافة، چاپ اول.

کفعمی، ابراهیم بن علی (1418ق)، البلد الأمین و الدرع الحصین، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ اول.

کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، تـهران، دار الکتـب الإسلامیة، چاپ چهارم.

فرهنگ زیارت » بهار 1399 - شماره 42 (صفحه 92)