مجله  پژوهشگران  خرداد و تیر 1386 - شماره 12 و 13 

نویسنده : دکتر فاطمه جدلی (1)
53
زبان و ادبیات فارسی، به عنوان نخستین زبان در حوزه فرهنگ و تمدن ایرانی و دومین زبان جهان اسلام، همواره مورد توجه کشورهای دور و نزدیک بوده است و، به رغم فراز و نشیب های سه دهه گذشته، هنوز این زبان شیرین و غنی در برخی نقاط جهان به دلایل گوناگون مورد توجه شایانی است. گویاترین گواه این مدعا، کتاب ها و مقاله های متعددی است که از سوی استادان، محققان و دانشجویان کشورهای جهان درباره ایران و ادبیات غنی آن نوشته می شود. به همین سبب، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، با عنایت به وظایف خود به عنوان عضو شورای گسترش زبان و ادب فارسی، با استفاده از استادان دانشگاه ها و مراکز علمی و تحقیقاتی کشور در عرصه ها و موارد زیر فعالیت می کند:

شناسایی و اعزام استاد برای تدریس در مراکز ایران شناسیِ دانشگاه های خارج از کشور

تأسیس کرسی ها و مراکز آموزش زبان فارسی در خارج از کشور

ارسال کتاب، وسایل آموزشی و کمک آموزشی و غیره

روند اعزام استاد، که از سال 1354 آغاز شده بود، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357، به مدت چند سال تقریباً متوقف و از سال 1363 دوباره از سرگرفته شد. دبیرخانه ستاد گسترش زبان فارسیِ دفتر همکاری های علمی بین المللی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری پس از اعلام نیاز به دانشگاه ها و مراکز آموزشی جهت اعزام استاد، با دریافت تقاضاها، به انتخاب و مصاحبه مبادرت کرده و آنان را پس از طی مراحل اداری به کشور مورد نظر اعزام می کند. مدت مأموریت این استادان، یک سال و، در صورت تمایل، تا دو سال قابل تمدید است. در حال حاضر، کرسی ها و مراکز زبان فارسی خارج از کشور عبارت اند از: لبنان، بنگلادش، مجارستان، چین، یمن، اسپانیا، مالزی، کره، عربستان سعودی، سوریه، اوکراین، چک، قزاقستان، تاجیکستان، فرانسه، رومانی، آلمان، لهستان، هندوستان، پاکستان و ترکیه.

نگارنده در مهرماه 1384 به کشور مجارستان، دانشگاه اوتوش لوراند، اعزام شد و به مدت یک سال (در دو نیم سال آموزشی) در این دانشگاه انجام وظیفه کرد. کلاس های برگزار شده شامل نُه کلاس در طی روزهای هفته و مکملی بود برای ارتقای هر چه بیشتر دانشجویان جهت فراگیری زبان تکلم و محاوره ای فارسی که نیاز بدان به شدت از سوی استادان و دانشجویان احساس می شد. تلاش نگارنده در این مدت، به کارگیری حداکثر توان دانشجویان در فراگیری زبان فارسی به ویژه زبان محاوره ای بود که بسیار مورد توجه ایشان قرار گرفت. در نیم سال دوم، به پیشنهاد دپارتمان، درس آشنایی با ادبیات کلاسیک ایران نیز به عهده نگارنده گذاشته شد که طی آن، ضمن آموزش دوره های گوناگون ادبی ایران، متون نظم ونثر مناسب با توان دانشجویان نیز تدریس شد. از نُه کلاس یاد شده در هر دو نیم سال، دو کلاس ویژه استادان و با پیشنهاد آنان تشکیل می شد. این کلاس ها شامل پاسخگویی به موارد و مطالب مطرح شده از سوی استادان در خصوص زبان فارسی و برخی متون مورد نظر آنان بود.

از جمله دلایل گرایش دانشجویان در انتخاب زبان فارسی، آشنایی پیشین آنان با فرهنگ ایران، نزدیکی این زبان با زبان عربی که آن را می دانستند، ترجمه متون و نیاز به آشنایی با حقوق کشورهای اسلامی و غیره است.

دانشگاه معتبر اوتوش لوراند واقع در شهر بوداپست بیش از سیصد سال قدمت دارد و تاریخ تأسیس آن به سال 1686 برمی گردد. این دانشگاه، تا قبل از سلطه کمونیسم، به نام اسقفی که آن را تأسیس کرده بود، دانشگاه پِزمَن پِتَر نامیده می شد، اما بعد، به نام فیزیک دان قرن 19، اوتوش لوراند تغییر نام داد. اکنون دانشگاه دیگری به نام اسقف یاد شده در مجارستان وجود دارد.

دانشگاه اوتوش لوراند شامل دانشکده های علوم انسانی، حقوق، علوم تربیتی، علوم اجتماعی، علوم پایه، روان شناسی و انفورماتیک است. تأسیس مرکز ایران شناسی در این دانشگاه به دهه 70-1860 برمی گردد. این مرکز، از آغاز تأسیس، همواره بخشی از دیگر گروه های آموزشی دانشکده علوم انسانی به شمار می رفت ولی از سال 1981 این مرکز به صورت مستقل به کار خود ادامه داد و در سال گذشته میلادی،2006، از مرکز به دپارتمان ارتقای سازمانی یافت و هم اکنون در کنار دیگر دپارتمان های زبان های شرقی از جمله عربی، ترکی و غیره زیرمجموعه انستیتو شرق شناسی است.

درس های ایران شناسی در ابتدا شامل فراگیری زبان فارسی باستان و میانه و متون مربوط به ادبیات پیش از اسلام بود، ولی، با توجه به گرایش دانشجویان به ادبیات پس از اسلام و معاصر، درس های این بخش دچار تغییر و تحول شد و تقریباً فراگیری زبان فارسی باستان و میانه و ادبیات آن رو به فراموشی رفت. در حال حاضر، دانشجویان در کنار فراگیری زبان فارسی، به فراگیری ادبیات بعد از اسلام و معاصر نیز می پردازند. طبق نظام آموزشی این دانشگاه در رشته های زبان، دانشجویان ملزم به فراگیری دو زبان، همزمان و در یک سطح، هستند و در مدرک اخذ شده، نام دو رشته قید می شود.

دوره نظام آموزشی مجارستان تا سال آموزشی 6 - 2005 پنج ساله بود. دانشجویان پس از گذراندن این دوره، موفق به اخذ مدرک فوق لیسانس می شدند. آنان سپس، با توجه به نمره هایشان، نظر استادان و کنکوری که بیشتر به صورت مصاحبه بود، به دوره دکترا وارد و بعد از حداقل سه سال، به اخذ مدرک دکترا نایل می شدند. از زمان پیوستن این کشور به اتحادیه اروپا، نظام آموزشی از سال آموزشی 7 - 2006 تغییر کرد و در حال حاضر، دوره فوق لیسانس به دو دوره لیسانس و فوق لیسانس تقسیم شده است. دانشجویان، طی سه سال لیسانس و دو سال پس از آن، فوق لیسانس خواهند گرفت.

این دپارتمان در حال حاضر با دو استاد تمام وقت و سه استاد پاره وقت اداره می شود و حدود بیست دانشجو در آن مشغول به تحصیل اند. حد نصاب تعداد دانشجو برای ورود به این رشته پنج دانشجو در هر سال تحصیلی است.

برخی از دانشگاه های این کشور به دلیل آموزش به زبان های مجاری، انگلیسی و آلمانی دانشجویان خارجی بسیاری از جمله ایرانیان را جذب می کنند. این دانشجویان بیشتر در رشته های پزشکی و فنی مهندسی مشغول به تحصیل اند.

مجارستان در شرق اروپا و در شمال شبه جزیره بالکان قرار دارد. این کشور به لحاظ وسعت تنها به اندازه یکی از استان های ایران مثلاً سمنان است و از همین نظر یکصد و پنجمین کشور جهان و شانزدهمین کشور اروپا است و حدود ده میلیون جمعیت دارد. مجارستان، در شمال یوگسلاوی سابق، شرق اتریش، جنوب اسلواکی، غرب رومانی و اوکراین واقع شده است. مردم این سرزمین از نژاد سفیدند و نود و دو درصد مجاری و بقیه از تیره های ژرمن، اسلو، صربی و کولی هستند و به طور کامل از سایر دسته های عمده نژادی اروپا یعنی آنگلوساکسون و اسلو و ژرمن متفاوت اند. قوم مجار در قرن هشتم میلادی به صورت قبیله ای، به تدریج از آسیا و نواحی غربی سیبری به این سرزمین آمدند و در قرن دهم، هفت قبیله آن، که با هم متحد بودند، اولین سلسله مجار را بنیان گذاردند. سپس، استفان مقدس که مسیحیت را به آن کشور آورده بود، به عنوان نخستین پادشاه مجارستان در سال هزار میلادی تاجگذاری کرد. از آن زمان به بعد، مسیحیت دین رسمی مردم مجارستان است.

زبان رسمی این کشور، مجاری و خط رایج لاتین است. این زبان تاحدودی به زبان فنلاندی شباهت دارد و از نظر واژگان و دستور زبان، هیچ گونه شباهتی با زبان های اروپایی ندارد.

مجارستان، به سبب قرارگرفتن در مرکز اروپا و نزدیکی به کشورهای پرجمعیت اروپایی و دارا بودن آثار تاریخی، حائز اهمیت است. این کشور یکی از غنی ترین کشورهای دنیا به لحاظ آب های معدنی گرم و طبی است که مورد توجه گردشگران فراوانی است.

پایتخت این کشور شهر بوداپست از دو قسمت «بودا» و «پست» تشکیل شده که قسمت بودا قدیمی تر و بیشتر مسکونی است و پست، منطقه بیشتر اداری و مرکزی شهر است. رود دانوب دو بخش بودا و پِست را توسط هفت پل به هم متصل می کند. اولین خط متروی این شهر قدمتی صد ساله دارد.

از دیگر شهرهای مهم و درخور توجه مجارستان، شهر فرهنگی و تاریخی پِچ است که دو ساعت و نیم با قطار از بوداپست فاصله دارد و از افتخارات مجارها به شمار می رود. در این شهر، مسجدی از قرن شانزده میلادی به نام قاضی قاسم پاشای ترک، سازنده آن وجود دارد. این مسجد در قرن هجده میلادی به کلیسا تبدیل شد. در حال حاضر، روی گنبد آن، دو علامت صلیب و هلال ماه قرار دارد. در محراب قدیمی این مسجد، نوشته لا اله الا الله نمایان است. شایان ذکر است که عثمانیان به مدت صد و پنجاه سال در سده شانزدهم و هفدهم میلادی حکومت مجارستان را در دست داشتند. مسجد دیگر، مسجد حسن یَکووالی است. او در نیمه دوم قرن شانزده میلادی استانداری شهر پِچ را برعهده داشت. این مسجد زمانی هم خانقاه دراویش بود. در قرن هجدهم، کشیشی کاتولیک آن را به کلیسا تبدیل کرد و خانقاه به بیمارستان تبدیل شد. این کلیسا را مسلمانان شهر پچ سی سال پیش دوباره تبدیل به مسجد کردند. حدود دو تا سه درصد مجارها مسلمان هستند.

شهر دیگری به نام فَهیروَر (به معنی قلعه سفید) وجود دارد، که پایتخت قدیم مجارستان بوده است و یک ساعت با قطار از بوداپست فاصله دارد. این شهر، محل زندگی افراد معروفی چون سِمِل وایز، پزشک معروفی که دانشگاه معتبر علوم پزشکی مجارستان به نام او است و نیز ایران شناس مجاری، ایگناتز کُلت زییر بوده است.

نظام این کشور جمهوری دموکراتیک است که از سال 1989 و پس از دوران پنجاه ساله نظام کمونیستی شکل گرفت. به رغم برخی مسائل از جمله فرار مغزها و تورمی که بعد از تغییر نظام به وجود آمد، اکثریت قریب به اتفاق افرادی که طرف صحبت و گفت وگو بودند با این تغییر موافق و معتقد بودند که در حال حاضر تلاش برای دستیابی به سطحی بهتر از زندگی فراهم تر و امکان پذیرتر از گذشته است و آنان در حال حاضر از آزادی های فردی، اجتماعی و مذهبی بیشتری برخوردارند. البته شایان ذکر است که هنوز بوروکراسی پیچیده و طولانی گذشته در این کشور حاکم است.

مردم این کشور، با وجود پیوستن کشورشان به اتحادیه اروپا، از سه سال گذشته تغییر خاصی را در امور کشور نمی بینند و تنها نکته مورد توجه آنها عبور آسان از مرزهای کشور به کشورهای همجوار از جمله اتریش است.

از جمله نکات بسیار حائز اهمیت برای نگارنده، مسئله نژادپرستی بود. با این که در دهه های اخیر این مسئله در برخی کشورهای اروپای غربی شدت یافته است، می توان گفت که مجارستان تقریباً از این مسئله مبرّا بوده و دارای مردمی با فرهنگ و مؤدب است که شاید یک دلیل عمده آن، کتابخوانی مجارها باشد. مجارستان از نظر تیراژ کتاب های منتشره یکی از پنج کشور عمده اروپا است و مجارستان را برخی «کشور کتابخوان» می نامند. کتابخانه ملی و کتابخانه علوم آکادمی مجارستان، که بخش شرق شناسی نیز دارد، به لحاظ قدمت، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

از نکات بارز در میان افراد تحصیل کرده و دانشگاهی این کشور، بی اعتقادی به کشور ایالات متحده امریکا و مردم آن سرزمین است، که در برخی از کشورهای جهان سوم و حتی غیرسوم نیز مشاهده می شود. مجارها برنامه های خبری امریکایی را، که از طریق تلویزیون کابلی مجارستان پخش می شود، جانبدارانه و تاحدودی غیرمستند می دانند و، به جای آن، بیننده دیگر شبکه های خبری اروپا هستند. درآمد نخست این کشور متعلق به صنعت گردشگری است که به نظر می رسد کماکان اولین منبع درآمد این کشور باقی بماند. درآمدهای بعدی از طریق صادرات کشاورزی و تاحدودی ماشین آلات تأمین می شود.

به نظر می رسد این کشور، به رغم تغییر سیستم حکومتی و پیوستنش به اتحادیه اروپا، جهت دستیابی به اهداف و رسیدن به سطح پیشرفت دیگر کشورهای پیشرفته اروپایی نیازمند یک زمان ده ساله است.

1. عضو هیئت علمی پژوهشکده زبان شناسی پژوهشگاه