موسیقی با محرم پیوند خورده است، شاید کمتر کسی بتواند این مسئله را کتمان کند. هنرمندان متعهد بسیاری برای این ایام موسیقی ساخته‌اند و به همت همین‌ نت‌ها و ملودی‌ها سوگ را به بهترین وجه ممکن روایت کرده‌‌اند. ماه محرم آغاز شده و موسیقی به عنوان یکی از گویاترین زبان‌های هنری در ایام سوگواری نقش آفرینی می‌کند، موسیقی در این ایام نه تنها تعطیل نشده بلکه وظیفه خطیری را در معرفی و انتقال غمی بزرگ برعهده دارد. به دلیل اهمیت این موضوع و قرارگرفتن در ایام سوگواری سراغ محمد گلریز خواننده سرود‌های انقلابی، محمد بیگلری‌پور رهبر ارکستر سمفونیک صدا و سیما و شاهین فرهت رئیس دپارتمان موسیقی دانشگاه تهران و آهنگساز رفتیم و در این باره به گفت‌و‌گو نشستیم که ماحصل آن در این مجال از نگاهتان می‌گذرد:
محمد گلریز درباره اهمیت موسیقی منطبق با ماه محرم می‌گوید: اگر موسیقی اصیل ایرانی را مورد بررسی قرار دهیم و در برخی از گوشه‌های موسیقی دقیق شویم به این نتیجه خواهیم رسید که موسیقی ایرانی از همین موسیقی مذهبی نشأت گرفته‌است.
وی می‌افزاید: به عنوان مثال می‌توان به یک اذان نام آشنا اشاره کرد، اذان مشهور مؤذن‌زاده که در گوشه روح الارواح بیات ترک (زند) خوانده شده است، یا گوشه حجاز که بسیاری از قاریان در این گوشه با آن به تلاوت قرآن کریم می‌پردازند.

موسیقی در خدمت دین
گلریز با بیان اینکه موسیقی با ظرفیت‌های فراوانی که دارد می‌تواند نقش‌های مهم و اثرگذاری در مناسبت‌های مختلف ایجاد کند خاطرنشان می‌کند:موسیقی همواره در خدمت دین بوده است، این هنر هیچ‌گاه از این نقش خود دوری نکرده است، اجرا در موسیقی اهمیت بالایی دارد به‌طوری که می‌توان با یک ساز، موسیقی طرب‌انگیز خلق کرد در عین حال با همان موسیقی می‌توان فضایی عرفانی ایجاد کرد.
وی در ادامه می‌افزاید: وقتی یک نوازنده نی با ساز خود می‌تواند به بهترین شکل منتقل کننده حال و هوای عاشورایی باشد همان نوازنده با همان ساز می‌تواند مضمون دیگری را منتقل کند پس اجرا در محتوا نقش بسزا و غیر قابل کتمانی دارد این نشان می‌دهد ساز و در بیانی کلی موسیقی مشکل ندارد این نحوه اجراست که حد و حدود آن را تعیین می‌کند.
این خواننده سرود‌های انقلابی می‌گوید: وقتی موسیقی فیلم محمد رسول‌الله توسط آهنگساز معروف فرانسوی موریس ژار ساخته می‌شود همه مسلمانان جهان می‌توانند با آن ارتباط برقرار کنند. این همان اهمیت موسیقی در مرحله اجرا را نشان می‌دهد.
گلریز با اشاره به سرود شهید مطهری که مورد رضایت و توجه حضرت امام خمینی(ره) قرار گرفت می‌گوید: سرود شهید مطهری نیز با همین ابزار آلات موسیقی ساخته شد و مورد توجه حضرت امام خمینی(ره) قرار گرفت. امام خودشان اسوه عرفان هستند وقتی ایشان این سرود را تأیید می‌کنند یعنی موسیقی می‌تواند گویای مضمون و محتوایی باشد که مورد تأیید قرار بگیرد.
وی ادامه می‌دهد: آن موسیقی توانست تبلیغ آثار شهید مطهری را کند و خیلی‌ها تحت تأثیر آن کتاب‌های این استاد بزرگ را خریداری کردند.

دوری از اصالت
گلریز درباره تولیدات سال‌های اخیر در حوزه موسیقی مذهبی می‌گوید: موسیقی‌هایی که اخیراً در حوزه موسیق مذهبی به خصوص درباره محرم و عاشورا ساخته‌ شده است از اصالت و از معیارهای موسیقی سنتی دور شده‌است و بیشتر جنبه پاپ پیدا کرده‌ است.
وی می‌افزاید: باید توجه و دقت نظر در این موسیقی بیشتر شود و بر آن باشیم در قالب موسیقی آئینی دست به تولید آثار مذهبی بزنیم.

تلاش بیشتر
گلریز معتقد است موسیقی‌های خوبی درباره محرم و در رثای حضرت امام حسین(ع) و واقعه عظیم عاشورا ساخته شده است اما این ضرورت وجود دارد به دلیل قدرتی که موسیقی در ارائه مطلب دارد هنرمندان توانمند با آگاهی و دلسوزی متعهدانه و صادقانه در جهت حفظ و اشاعه این واقعه به زبان موسیقی بیش از گذشته تلاش کنند تا آیندگان از موسیقی‌های آنها بهره ببرند.
محمد بیگلری‌پور رهبر ارکستر سمفونیک صدا و سیما ما را در این بحث همراهی می‌کند و در این‌باره به می‌گوید: موسیقی با توجه به فضا و شرایط مختلف حالات متفــــاوتی دارد گـــاهی شادی را روایت می‌کند و گاهی روایت کننده غم است موسیقی که در ایام محرم پخش می‌شود ریتم سنگینی دارد و موسیقی مخصوص عزاداری است.
وی با بیان اینکه در این ایام از موسیقی آکاپلا استفاده می‌شود خاطرنشان می‌کنــد: موسیقی‌های منطبق بر مداحی و موسیقی آکاپلا که خواننده و گروه کر اجرا دارند در این روزها بیشترین استفاده را دارد.

موسیقی بی‌ارزش با شعر مذهبی
بیگلری‌پور با بیان اینکه این ضرورت وجود دارد که فعالان این عرصه از موسیقی اصیل برای ساخت آثاری برای ماه‌های سوگواری استفاده کنند، تأکید می‌کند: متأسفانه گاهی مشاهده می‌کنیم روی موسیقی‌های کم‌ارزش اشعار مذهبی می‌گذارند و آن را به نام موسیقی مذهبی به خورد مخاطب و شنونده می‌دهند بهتر است فعالان این عرصه با حفظ اصالت‌ها دست به ساخت موسیقی مذهبی و موسیقی عاشورایی بزنند.
این آهنگساز می‌گوید: امسال در سازمان صدا و سیما 25 قطعه برای محرم ساخته‌ شده است که این روزها در حال پخش است که این آثار هم با کلام و هم به صورت موسیقی بی‌کلام ساخته شده‌است.

سفارش بدهیم
وی می‌افــــزاید: ایـن ضرورت وجود دارد که به آهنگسازان سفارش کار داده شود زیرا همواره ماه محرم و روزهای سوگواری چون عاشورا و تاسوعا وجود دارد به همین دلیل باید آثاری در شأن این روزها برای پخش آن در سال‌های بعد وجود داشته باشد.
وی می‌گـــوید: مرکز موسیقی صدا و سیما 100اثر موسیقایی برای ماه محرم آماده کرده‌است که به صورت تکنوازی همراه با تصاویر بسیار زیبایی ساخته‌ شده‌‌است.محمد بیگلری‌پور رهبر ارکستر سمفونیک صدا و سیما از پخش نماهنگی ویژه ماه محرم با عنوان «محرم» در صداوسیما خبرداد.این آهنگسازگفت: نماهنگی با عنوان «محرم» از ساخته‌های خودم با شعر و صدای محمد عبدالحسینی از ابتدای ماه محرم از تلویزیون پخش می‌شود.
این آهنگساز با بیان اینکه این موسیقی با ارکستر و تکنوازی ساز نی ساخته شده و حدود 6 دقیقه است خاطرنشان کرد: موسیقی را طوری ساخته‌ام که بتوان آن را از ابتدای ماه محرم تا پایان آن شنید یعنی ریتمی دارد که برای همه روزهای محرم کاربرد دارد.
وی درباره تولیدات در این عرصه گفت: اگر آهنگسازی موفق اثری موسیقایی در این عرصه بسازد قطعاً اثر درخوری خواهد شد و کسی که علم موسیقی را بداند موسیقی بدی نخواهد ساخت اما ممکن است آن موسیقی به دلیل نداشتن برخی فاکتورها به درجه فاخر نرسد.

عوامل زمزمه پذیر شدن
بیگلری‌پور زمزمه پذیر شدن یک اثر موسیقایی را با تکرار امکان‌پذیر می‌داند و می‌گوید: وقتی سریالی هر شب از تلویزیون پخش می‌‌شود، تیتراژ آن مورد توجه و استقبال واقع می‌شود، اکثر مردم موسیقی آن سریال را حفظ می‌شوند این تکرار است که زمینه زمزمه پذیری آن موسیقی را به وجود می‌آورد،آثار فاخر درباره محرم و عاشورا نیز نباید تنها در مرحله تولید و ساخت باقی بماند بلکه با پخش مستمر آن در تلویزیون بایستی زمینه زمزمه‌پذیر شدن آن را فراهم کرد.
وی معتقد است فاکتورهای متعددی زمینه ماندگاری و زمزمه‌پذیر شدن یک اثر موسیقایی را فراهم می‌کند و در این باره می‌گوید: شعر خوب، ملودی جذاب و یک اجرای خوب یک اثر را ماندگار می‌کند شعر باید در عین روان بودن و سادگی حامل پیام باشد تا تأثیر خود را بر مخاطب بگذارد، این نکته در مضامین مذهبی نیز حائز اهمیت است. نکته دیگر اینکه ملودی باید دارای عناصر جذابیت و تأثیر‌گذاری باشد و کسی که ملودی را تنظیم می‌کند سواد بالایی داشته باشد در نهایت نیز یک خواننده خوب می‌تواند با یک ارائه درست، اثری تأثیر‌گذار در حوزه موسیقی را بیافریند.
وی تأکید می‌کند: اگر شعر یا ملودی خوب باشد اما تنظیم درستی نداشته باشد نمی‌تواند در نهایت اثر درست و تأثیرگذاری شود به همین دلیل همه فاکتورها در کنار هم یک اثر را ماندگار و تأثیرگذار می‌کند.

اعتقاد قلبی هنرمند
بیگلری‌پور اعتقاد قلبی به مسائل دینی و مذهبی را فاکتوری بسیار مهم در آثار هنری و در این مبحث موسیقی ارزیابی می‌کند و در این باره می‌گوید: اینکه هنرمندی از عمق دل و باتمام وجود به حضرت امام حسین(ع) و خاندانش ارادت داشته باشد قطعاً موسیقی‌اش هم بر دل‌ها نفوذ خواهد کرد. فردی که از کودکی محبت حضرت علی(ع) و خاندانش را در دل می‌پروراند در بزرگسالی می‌تواند با تسلط بر علم موسیقی اثری هنری بسازد و آنچه خلق می‌کند قطعاً بر دل‌ها مؤثر خواهد افتاد.

پیشرفت نداشتیم
شاهین فرهت رئیس دپارتمان موسیقی دانشگاه تهران و از فعالان این حوزه معتقد است موسیقی‌های مختص ماه‌های سوگواری کمتر نوشته شده‌است و در این باره می‌گوید: اگر به موسیقی جهان بنگریم در حوزه موسیقی کلاسیک هنرمندانی چون باخ آثار ماندگار بسیاری برای موضوعات مختلف خلق کردند گرچه شاید هیچ وقت نتوانیم آن هنرمندان را با دیگران مقایسه کنیم اما ما در کشورمان هنرمندان بنام و بزرگی داریم اما به اندازه ظرفیتی که در کشور وجود دارد موسیقی مرتبط با این فضا خلق نشده‌است.
وی می‌افزاید: نمونه بارز اینکه موسیقی سنتی ما و تعزیه از قرن‌ها پیش تغییری نکرده‌است و پیشرفتی نداشته است، ما هنرمندان بزرگ و موفقی همچون احمد پژمان‌ و علیرضا مشایخی را داریم که باید از توان آنها استفاده کنیم و به آنها سفارش کار بدهیم اما در این مرحله غفلت صورت گرفته است.
این آهنگساز می‌گوید: موسیقی تنها هنری است که نیاز به ترجمه ندارد و هنری انتزاعی است همانگونه که مولانا می‌گوید: «هر کسی از ظن خود شد یار من/ از درون من نجست اسرار من» موسیقی خود بیانگر مفهوم و محتواست و نیازی به توضیح و ترجمه ندارد.
شاهین فرهت آهنگساز معتقد است برای ایام سوگواری می‌توان از آثار آهنگسازان بزرگ استفاده کرد و بر دل مخاطب تأثیر گذاشت.

روایت سوگ به مدد موسیقی کلاسیک
او همچنین موسیقی کلاسیک را دارای قدرتی بی‌نظیر برای روایت حالات گوناگون از جمله غم می‌داند و می‌گوید: این موسیقی با یک زبان بین‌المللی از جهت دینامیک، از جهت رنگ صدایی، هارمونی و رنگ‌آمیزی کاملترین نوع موسیقی است و رویدا‌دهای بزرگ با بهره‌گیری از این موسیقی قابل ارائه است و این ضرورت وجود دارد که هنرمندان موسیقی کلاسیک با تسلطی که بر علم این موسیقی دارند آثار ماندگاری در این حوزه خلق کنند.

منبع: / روزنامه / ایران ۱۳۹۰/۰۹/۸
نویسنده : راضیه غنجی