شادابی، نشاط، لذت بردن از زندگی و هدفمندی مستلزم داشتن شخصیت سالم است. ازطریق آشنایی با معیارهای سلامت روانی و تطابق آن باویژگی های شخصی، تعامل با دیگران و محیط پیرامونی اندکی می توانیم عوامل آسیب زا به شخصیت سالم را شناسایی و با اصلا ح آنها، در کسب شخصیت سالم تلاش کنیم.
سلامت روانی و جسمانی خواست همه انسانهاست و همه در تلاشیم شخصیت های سالمی درزندگی برای برقراری مناسبات سالم انسانی پیدا کنیم. اما آیا تا کنون اندیشیده اید که چه فردی ازشخصیت سالم بهره مند است.
گوردن آلپورت یکی از نخستین روان شناسی بود که توجه خود را به شخصیت سالم معطوف داشت. از نظر وی افراد سالم در سطح معقول و آگاه عمل می کنند، از قید و بندهای گذشته آزادند و از نیروهایی که آنها را هدایت می کنند کاملا آگاهند و می توانند برآنها چیره شوند. راهنمای اشخاص بالغ، زمان حال، ‌هدفها و انتظارهایی است که از آینده دارند. جنبه بنیادی شخصیت آدمی را مقاصد سنجیده و آگاهانه (امیدها و آرزوهای او) تشکیل می دهد. این هدفها، انگیزه شخصیت سالم قرار می گیرد و بهترین راهنما برای فهم رفتار کنونی انسان هستند. وجود آدمی برداشتن هدفهای دراز مدت استوار است و انسا ن را از حیوان، کودک را از سالمند، در اکثر موارد، ‌شخصیت سالم را از بیمار متمایز می کند.
از نظر آلپورت، ‌انسانهای سالم نیاز مداومی به تنوع، ‌احساس و درگیری تازه دارند. کارهای روزمره و عادی را کنار می گذارند و درجست و جوی تجربه های تازه هستند. ماجراجو هستند، ‌خطر می کنند و چیزهای تازه کشف می نمایند. همه این فعالیتها ایجاد تنش می کند و در هر صورت تنها از راه تجربه ها و خطرهای تنش زاست که بشر می تواند ببالد. نگاه شخص سالم به آینده او را پیش میراند و این نگرش با هدفهای خاص خود شخصیت را یگانه می سازد و سبب افزایش میزان تنش او می شود.
از دیدگاه آلپورت گسترش مفهوم خود، ارتباط صمیمانه خود با دیگران، امنیت عاطفی، ادارک واقع بینانه، مهارتها و وظایف، عیینیت بخشیدن به خود و فلسفه یگانه سازندگی هفت معیار شخصیت سالم است.
ازسوی دیگر اریک فروم معتقد است که به سبب اهمیت نیروهای اجتماعی و فرهنگی برای درک یکایک اعضای جامعه، باید ساختار آن جامعه درگذشته و حال تجزیه و تحلیل گردد. بنابراین شناسایی ماهیت جامعه کلید درک شخصیت متغیر انسان است. شخصیت، خواه سالم و ناسالم به فرهنگ بستگی دارد. فرهنگ مانع یا حامی رشد و تکامل مثبت انسان است.
فروم شخصیت انسان را بیشتر محصول فرهنگ میداند. از نظر وی سلامت روان بستگی به این دارد که جامعه تا چه اندازه نیازهای اساسی افراد جامعه را برآورده می کند، نه اینکه فرد تا چه حد خود را با جامعه سازگار می کند. در نتیجه، سلامت روان بیش از آنکه امری فردی باشد. مساله ای اجتماعی است. جامعه ناسالم در بین اعضای خود دشمنی بدگمانی بی اعتمادی میآفریند و مانع از رشد کامل آنها می گردد. درمقابل جامعه سالم به اعضای خود امکان می دهد به یکدیگر عشق بورزند، بارور، کارآمد و خلاق باشند و قوه تعقل و عینیت خود را بارورو نیرومند سازند.
از نظر مزلو نیز که یک روانشناس انسانگر است. شخص سالم در حال خودشکوفایی یا تحقیق ذات است، شخصی است که شایستگی بودن و شدن را داراست.
درگ درست ازواقعیت، ذهن بازداشتن به تجربه ها، ‌افکار، اطلاعات جدید، وحدت شخصیت هویت راسخ، خود را می شناسد و برآن اساس رفتار می کند، توانایی گسترش روابط صیمیانه، خلاقیت و برخورداری از رفتار اخلاقی مبتنی بر اصول معنوی را ویژگی های شخصیت سالم می داند و معقتد است افرادی که خواستار خود شکوفایی هستند به نوبه خود نیازهای سطوح پایین تر شان (یعنی نیازهای جسمانی، ‌ایمنی، تعلق، ‌محبت و احترام) را برآورده سازند آنان دچار بیمارهای روانی نیستند، آنان الگوهای بلوغ، پختگی و سلامتی هستند و با حداکثر استفاده از همه قابلیتها تواناییهایشان خویشتن را فعلیت و تحقق می بخشند. میدانند چسیتند، کیسیتند و کجا می روند. به اعتقاد وی جوانان نمی توانند کاملا خواستار تحقق خود باشند، آنان احساس هویت نیرومند و استقلال ندارند، به رابطه عاشقانه پایدار نرسیده اند، اما می توانند به سوی تحقق خود پیش بروند و از خود ویژگیهای نشان دهند که حاکی از توجه به بلوغ و سلامت روان باشد.
به اعتقاد مزلو ویژگی دیگرافراد خود شکوفا، ‌ادراک صحیح از واقعیت عینی شناخت عینی از موضوعهاو اشخاص پیرامون خود به همانگونه که وجود دارد و تشخیص ریاکاری و نادرستی است. شخصیتهای نا سالم، ‌جهان را با قالب ذهنی خویش ادارک می کنند و می خواهند به زور آن را به شکل ترسها، نیازها، ‌وارزشهای خود درآورند.
ازسوی دیگر روان شناسان شناخت گرا، براین باورند که شخص سالم، ‌رویدادهای محیط را با استفاده از روشهایی تعبیر و تفسیر می کند که به احساس خوب (یا امید) می انجامند و او را قادر می سازند به اینکه برای حل مسائل زندگی خود مهارتهای خاصی را به بکار برد.
وین و دایر با پیش کشیدن بحثی تحت عنوان تصویر اشخاصی که نقاط ضعف شخصیت خویش را از بین برده اند. معتقد است که این اشخاص همه چیز زندیگ را دوست دارند، ‌ازانجام هیچ کاری ناراحت نمیشوند. اوقات خود را با شکوه و شکایت، یا این آرزو که اوضاع طوردیگری باشد، ‌تلف نمی کنند. نسبت به امور زندگی احساس شور و هیجان دارند. خواست و توقعشان از زندگی تاحدی است که دستیابی به آ‌ن برابیشا ن امکان داشته باشد. وقتی افراد دیگری نزدیک چنین افرادی هستند، ‌در وجود آنان هیچگونه ناله و شکایت یا حتی آههای افسوس بار نمی بینند. در مهمانی ها یا درتنهایی، به سادگی به آنچه که در اطرافشان قراردارد خود را سرگرم میکنند. تظاهر به لذت بردن نیم کنند. بلکه هر آنچه را که هست بطور خردمندانه میپذیرند و توانایی شگفت انگیز در لذت بردن ازواقعیات دارند. اگر لازم باشد که اوضاع و شرایطی عوض شود. سعی در تغییر آن می کنند و از این تلاش و کوشش لذت می برند. به راستی دوستدار زندگی هستند و تا حد امکان ازآن بهره میگیرند.
نگرش کارل را حرز به الگوی شخصیت سالم، تصویر خوش بینانه ای از طبیعت انسان عرضه می کند که مضمون عمده آن این ست که شخص باید فقط بر تجربه ای که خود از جهان دارد متکی باشد چرا که این تجربه تنها واقعیتی است که هر فرد می تواند بشناسد. به اعتقاد وی، ادراک آگاهانه از خویشتن و دنیای پیرامون است که شخص راهدایت می کند، نه نیروی ناآگاهی که در اختیار و به فرمان او نیست. تجربه هوشیار و آگاهانه زیربنای عاطفی انسان رامی سازند و شخصیت سالم، اهمیت زمان حال و چگونگی ادراک آن، بیش از گذشته است. البته نباید منکر تاثیر رویدادهای گذشته برشیوه نگرش کنونی شد زیرا رویدادها در میزان سلامت روانی انسانها موثر واقع می شود، اما تاکید عمده بر رویدادهای کنونی است نه آنچه در کذشته پیش آمده است.
راجرز برای شخصیت سالم ازخود پنداری مثبت و سالم سخن به میان می آورد و پذیرش احساسات، عزت نفس، ارتباط خوب با دیگران، زندگی کامل در زمان حال، ‌ادامه یادگیری چگونه آموختن، ذهن بازداشتن به افکار خود، توانایی تصمیم گیری مستقل وخلاقیت را از خصایص شخص سالم برمی شمارد.

معیارهای سلامت روانی
براساس نظر کارشناسان سازمان جهانی بهداشت، ‌سلامتی نه فقط به فقدان بیماریو نقص عضو بلکه به حالت رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی اطلاق می شود بنابراین تعریف، سلامت روانی به عنوان یکی از معیارهای تعیین کننده سلامت عمومی شناخهت می وشد. فردی که از سلامت روانی برخوردار است، ضمن احساس راحتی و آسایش قادر است در اجتماع به راحتی و بدون اشکال به فعالیت بپردازد و ویژگی های شخصی وی در آن اجتماع، ‌موجب خشنودی و رضایت است.
سلامت روانی و بدنی لازم و ملزومند. متخصصان علوم تغذیه و پژوهشگران تناسب فیزیکی، بین سلامت روان و بدن با کیفیت تغذیه و میزان تحریک جسمی، ‌ارتباط معناداری یافته اند. مطالعات زیستی ـ شیمیایی مغز انسان نشان می دهد که سلامت روان و ذهن، احتمالا به منظم و متعادل بودن فعالیتهای الکتروشیمیایی سلولهای مغز ی و دستگاههای عصبی بستگی دارد.
به سختی می توان کسی را یافت که متعادل منطقی و آگاه به اعمال خود باشد هر فرد در دوره هایی از ندگی خود دارای ویژگیهایی از قبیل شیدایی، افسردگی، اجتماعی بودن، بیگانگی، ‌جست و خیز و انفعالی بودن است، بنابراین به شکلی رفتارهای غیرم نطقی را تجربه می کند. تفاوت رفتارهای عادی و غیر عادی یک امر رتبه ای و درجه بندی شده است. برخی از مردم بیش از دیگران غیر منطقی هستند. و بعضی دیگر چنان غیر منظقی هستند که در زمینه سازگار شدن با زندگی به کمک نیاز دارند.
همچنین فرانکل اراده معطوف به معنا را ملاک سلامت روان می داند. او نظریه معنا درمانی را برای درمان کسانی که زندگیشان بدون معناست معرفی می نماید. در این نظریه، ‌طبیعت انسان بر سه محور استوار است:آزادی اراده، اراده معطوف به معنا و معنای زندگی. او معتقد است با آنکه در معرض شرایط بیرونی معینی هستیم که برزندگی ماتاثیر می گذارد با این حال در انتخاب واکنشهای خود نسبت به این اوضاع و شرایط آزاد هستیم. اراده معطوف به معنا و معنای زندگی به نیاز مداوم انسان به جست و جستجو نه برای خویشتن بلکه برای معنایی که به هستی ما منظور می بخشد ارتباط می یابد. هرچه بتوانیم از خود فراتر رویم و خود را در راه چیزی یا کسی ایثار کنیم انسان تر می شویم. مجذوب شخص یا چیزی فراسوی خودشدن معیار نهایی رشد و پرورش شخصیت سالم است. به اعتقاد فرانکل جوهر وجود انسان را سه عامل معنویت، آزادی و مسولیت تشکیل می دهند.
برای دسترسی به سلامت روانی باید بپذیریم که در رفتار خود آزادی انتخاب داریم و این آزادی را هب کار ببریم و مسوولیت انتخاب نیز با خودماست. بنابراین سلامتی و عدم سلامتی روانی به مقدار زیادی ناشی از تجارب موفق و ناموفق در دوران تحصیلی و واکنشهای معلمان و والدین نسبت به اآنان است.
زمانی که شخصیت کودک شکل نگرفته، سالهای نخست زندگی تحصیلی خود را آغاز می کند، ‌در مسیر رشد و بالندگی قرار می گیرد و درطول بهترین سالهای عمر خود، ‌با عوامل مختلف موثر بر تحول شناختی، عاطفی و اجتماعی به کنش متقابل می پردازد که نتیجه اش همان چیزی است که به صورت جوان 19 ـ 18 ساله ای به جامعه تحویل داده می شود.
حال چنانچه این فرد به ویژگی ها و خصایص شخصیت سالم آشنا و در جهت کسب آنها تلاش کند. زندگی ای سرشار از امید، شادی، ‌آرامش و همراه با موفقیت خواهد داشت.

منبع:  سایت  ای رسانه ۱۳۸۵/۰۶/۲۶