طبیعت به عنوان مخلوق و آفریده حضرت باری تعالی در قرآن بسیار مطرح شده است مثلا در بیش از 750 آیه به پدیده‌های طبیعی اشاره شده و آنها را نشانه‌های خداوند معرفی کرده است.
اسلوب قرآن در توصیف طبیعت و اعجاز علمی قرآن در بیان مسایل طبیعی باعث می‌شود که اندیشمندان و صاحبان علم را به حیرت و شگفتی وادارد و سر تعظیم و تسلیم در برابر قدرت لایتناهی او فرود آورند.
حال باید پرسید که علت بیان طبیعت در قرآن چیست و چه اهدافی را دربرمی‌گیرد؟ یکی از این اهداف این است که قرآن با بیان زیبائیهای موجود در طبیعت و حضور شگفتیها در بطن طبیعت می‌خواهد از اینان به عنوان مظاهر خلقت خدا یاد کند تا شاید کافران به خود آیند و به توحید اقرار نمایند، مثلا در سوره مبارکه انعام آیه 1 می‌فرماید: (الحمدلله الذی خلق السموات والارض و جعل الظلمات و النور ثم الذین کفروا بربهم یعدلون: ستایش خداوندی را که آسمانها و زمین را آفرید و روشنی و تاریکی را مقرر داشت باز کافران به خدای خود شرک می‌آورند)
یا در سوره مبارکه احقاف آیه 2 و 3 می‌فرماید: (ما خلقنا السموات والارض و ما بینهما الا بالحق داجل مسمی والذین کفروا عما انذروا معرضون. قل اراءیتم ماتدعون من دون الله أرونی ماذا خلقوا من الارض ام لهم شرک فی‌السموات أیتونی بکتاب من قبل هذا او آثاره من علم ان کنتم صادقین).
آسمانها و زمین و آنچه بین آنهاست را جز به حق و در وقت معین نیافریده‌ایم و آنانکه کافرند از هرچه پند و اندرزشان کنند روی می‌گردانند. بگو جز خدا همه آن بتهایی را که به خدائی می‌خوانید به من نشان دهید که آیا در زمین چیزی آفریده‌اند یا شرکتی با خدا در خلقت آسمانها دارند برای من کتابی قبل از این و یا یک نشانه‌ علمی بیاورید اگر راستگو می‌باشید.
با دقت در این آیات شریفه مذکور می‌توان فهمید که قران می‌خواهد با ذکر طبیعت و زیبائیهای آن اثبات صانع کند که توحید فقط شایسته خداوند است و قدرت لایتناهی او قابل قیاس با هیچ موجودی نمی‌باشد. مثلا در سوره مبارکه احقاف آیه 3 می‌فرماید: اگر بت‌های که شما می‌پرستید چیزی در زمین خلق کرده‌اند، به من نشان دهید.
در سوره مبارکه انعام آیه 1 می‌فرماید که با وجود خلقت آسمانها و زمین و پیچیدگیها و راز و رمز موجود در خلقت و زیبایی غیرقابل توصیف طبیعت و درک تاریکیها و روشنائیها باز آنان به خدای خود کفر می‌ورزند. این پیش‌بینی قرآن حکایت از آن دارد که زنگار کفر بر دل کافران مانع از روی آوردن آنان به کلمه زیبای توحید می‌شود زیرا عده‌ای بیان می‌دارند که طبیعت و پدیده‌های موجود در آن با خدا و آموزه‌های الهی تنافی و تعارض دارد و باید در پاسخ اینان گفت که طبیعت و موجودیت آن هیچ تنافی و تعارضی با خدا و دستورات و فرامین او ندارد بلکه معرف و بیان کننده عظمت و قدرت خداوند است و گویا طبیعت بسان یک کتاب و صحیفه‌ای است که با اسماء و آیات او نگاشته شده باشد.
یکی دیگر از اهداف قرآن در بیان طبیعت و زیبائیهای آن این است که انسانی را که ممکن است درگیر غرور و عجب و خودخواهی شود از دام شیطانی غرور برهاند و نور ایمان را در دل آن ایجاد نماید. گاهی قرآن از بلاهای طبیعی که برسر اقوام گذشته مثل (نوح و عاد و ثمود) آمده می‌خواهد ریشه‌یابی کند و علت وقوع این بلاها را بیان دارد و به مردم بگوید که اگر دارای موهبت‌ها و نعمت‌های الهی شده‌اید و ثروتمند و غنی گشته‌اید مغرور نباشید و فکر نکنید که این نعمات حاصل توان و قدرت شخصی شماست بلکه اگر طریق حق پیشه نکنید خداوند با همین عوامل طبیعی مثل طوفان،‌ رعد و برق، شما را هلاک خواهد کرد. در سوره مبارکه‌ی اعراف آیه 3 آمده (وکم من قریه املکنا فجاء‌ها باسنا بیاتا اوهم قاتلون (چه بسا اهالی شهرها که برای هلاکت آنان عذاب فرستادیم آنگاه که در آسایش شب تار خواب راحت صبحگاه بودند.
یکی دیگر از اهداف قرآن در بیان طبیعت این است که انسان سرگردان و حیرت‌زده را به معاد و روز رستاخیز رهنمون باشد و به او بگوید که خدایی که حکیم است و حکمت از صفات ثبوتی او می‌باشد نمی‌تواند پایان و نتیجه‌ای زیبا برای خلقت و آفرینش طبیعت در نظر نگرفته باشد، طبیعتی که در فصل زمستان ظاهرا می‌میرد و سبزی و نشاط و شادابی خود را از دست می‌دهد، اما دوباره در فصل بهار زنده می‌شود و جان دیگر می‌گیرد.
در سوره شریفه‌ی نحل پس از آنکه از نعماتی چون قراردادن منزل برای سکونت دایم و برای سکونت موقت از پوست چهارپایان خیمه‌ها و برای آسایش شما از گرما سایه‌بانها و از غارهای کوه و پوشش و اتاق‌ها نام می‌برد می‌فرماید:
(و یوم نبعث من کل امه شهید ثم لایوذون للذین کفروا و لاهم یستعتبون) و به یاد آر آن روزی را که (قیامت) ما از هر امتی رسول و شاهدی بر انگیزیم آنگاه نه به کافران اجازه‌ی سخن و اعتذار داده شود و نه توبه و عذری از آنان پذیرفته شود (نحل - آیه 83)
یا در سوره شریفه طه پس از آنکه جریان حضرت موسی (ع) را بیان می‌دارد که برای خانواده‌اش که احساس سرما می‌کردند رفت تا آتشی بیاورد چون به آتش نزدیک شد به او خطاب آمد که کفشهایت را بیرون آر که تو در وادی مقدس هستی می‌فرماید:
"براستی که قیامت خواهد رسید و ما آن زمان را پنهان داریم تا هر نفسی را به پاداش اعمالش در آن روز برسانیم"/سوره طه / آیه 14)
یا در سوره مبارکه حج می‌فرماید:"ای مردم خدا را پرهیزگار باشید که زلزله قیامت بسیار حادثه‌بزرگ و واقعه سختی خواهد بود. چون هنگامیکه آنروز بزرگ را مشاهده کنید هر زن شیرده طفل خود را از ترس فراموش کند و هر آبستن بار رحم خود را بیفکند." /حج - آیه 2 و 1)
یا در سوره شریفه مؤمنون پس از آنکه ویژگیهای مؤمنان را که همان فروتنی، از سخن بیهوده روی گردان بودن، ادا کننده زکات، مراقب نماز بودن، وفای به عهد و امانتدار بودن را بر می‌شمارد می‌فرماید: (ثم انکم یوم‌القیامه تبعثون: و آنگاه روز قیامت به یقین مبعوث خواهید شد.مؤمنون/16)
یکی دیگر از اهداف قرآن در بیان طبیعت و پدیده‌های آن این است که مردم را به این پدیده‌ها آگاه سازد و چراغی ‌باشد تا راه تحقیق و پژوهش را برای آنان میسر نماید تا مردم بتوانند از این اشارات کوتاه قرآن درباره طبیعت بهره بگیرند و بتوانند درباره این پدیده‌ها به تحقیق و علم آموزی بپردازند به این خاطر از پدیده‌های طبیعی مثل (آب، زندگی دوباره طبیعت، طبقات آسمانها، زمین و ویژگیهای آن، رنگها) یاد می‌کند تا انسانها بتوانند با نگاه حکیمانه به این پدیده‌ها راه علم را پیش بگیرند و درباره ماهیت این پدیده‌ها فکر و تأمل نمایند. در قرآن بیش از 450 آیه درباره زمین وجوددارد و در این آیات امتیازات و امکانات زمین قبل از باران و پس از نزول باران بیان شده تا خصوصیات زمین را نسبت به سایر کرات بیان دارد. یا وجود رنگها در قرآن و توصیف رنگها در قرآن انسان را به تحقیق و تفکر وادار می‌کند که علت پیدایش رنگها چیست؟ و چرا قرآن درباره رنگ زرد می‌گوید برای بینندگان و تماشاگران تولید شادی و مسرت می‌کند (انه یقول انها بقره صفراء فاقع لونها تسر الناظرین): خدا می‌فرماید گاو زرد زرینی می‌باشد که رنگ آن بینندگان را فرح‌بخش است/بقره.69)
قرآن در توصیف ساکنان بهشت از رنگ سبز استفاده می‌کند:
(متکئین علی رفرف خضر و عبقری حسان: در حالیکه بر پارچه‌های سبز و بساط زیبا تکیه زده‌اند. الرحمن /آیه76)
و یا از رنگ سفید به آن نیکویی یاد می‌کند هنگامیکه از نوشیدنیهای اهل بهشت یاد می‌کند (بیضاء لذه للشاربین: شرابی سفید که برای آنان که می‌نوشند گواراست) صافات/46
و مردم با دقت در آیات قرآن درباره وجود رنگها و تنوع آنان باید دریابند که چرا قرآن از رنگهای شادی‌آور مثل (سفید، زرد، سبز) استفاده می‌کند.
امروزه در دانشگاهها و مراکز علمی جهان، علمی به نام روان‌شناسی رنگها وجود دارد که روان‌شناسان با انتخاب رنگ‌ها از سوی یک انسان می‌توانند ماهیت روحی و روانی او را حدس بزنند و به او کمک نمایند.
از دیگرمواضعی که قرآن انسانها را به تأمل و دقت در آن دعوت کرده است آسمان، ماه و ستارگان است. چون انسان وقتی با دقت به آسمانها و طبقات آن می‌نگرد و زیبائیهای آن را در می‌یابد علاوه بر رسیدن به توحید و قدرت خداوند تبارک و تعالی مجبور می‌شود که درچگونگی این واقعیت‌ها اندیشه و تأمل نماید و خود را مجبور کند که درباره این تنوع تحقیق و پژوهش نماید و به جرأت می‌توان گفت علم نجوم و ستاره‌شناسی محصول این نوع تفکر و نگرش انسان به آسمان، ماه و ستارگان است.

منابع:
1- قرآن کریم
2- تفسیر نمونه - آیت‌الله مکارم شیرازی و همکاران
3- فروع کافی - مرحوم کلینی - جلد6، ص 388
4- مجمع‌البیان طبرسی - جلد 9، ص 230
5- روح‌المعانی فی تفسیر‌القرآن - آلوسی
6- الکشاف زمخثری - جلد 4، ص 394
7- احیاءالعلوم غزالی - جلد 1، ص 289

منبع: / روزنامه / جمهوری اسلامی ۱۳۹۰/۰۷/۱۴
نویسنده : علی محمد حسین خاتی