دکتری تخصصی (PhD) 1396
پدیدآور: فاطمه غلام نژاد جورکویه استاد راهنما: حبیب‌اله دانش شهرکی استاد راهنما: عبدالحسین خسروپناه استاد مشاور: سید رضا مؤدب
دانشگاه قم، دانشکده الهیات و معارف اسلامی
چکیده

هرمنوتیک دانشی است که به شناخت فرایند فهم و خصوصا تأویل کتاب مقدس تعریف و در دو شاخه اصلی سنتی یا مؤلف محور و فلسفی یا مفسر محور دسته بندی شده است. اندیشمندان اسلامی از جمله ملاصدرا نیز اهتمام ویژه ای به فهم قرآن کریم داشته اند. در پژوهش حاضر قصد بر آن بوده است تا به فهم های متعدد از قرآن کریم پس از عصر نزول اعتبار بخشد و پویائی دین اسلام را به حسب مقتضیات زمان نمایان سازد. علاوه بر آن شبهه ی نسبی گرائی را از تعدد قرائات مفسران و مجتهدان اسلامی مرتفع سازد و در حوزه ی فلسفه دین پژوهشی بنیادی به انجام رساند. ملاصدرا با مبنا گذاردن حکمت متعالیه در هرمنوتیک، قرآن کریم را وجودی مشکک می داند که مفسر با سیر استکمالی، به فهم های متعدد از آن و مضاهی با مراتب متن و مفسر نائل می گردد که همگی در طول مراد مؤلف و معتبر می باشد. اما از آنجا که ممکن است برخی فهم ها کاشف از مراد الهی نباشد، معیارهائی برای تشخیص فهم درست از نادرست ارائه کرده است و برای تحقق فهم صحیح لازم می داند مفسر شرایط متعددی را در خود محقق سازد و خود را از موانع فهم پیراسته کند. ضمن آن که ضروری است به اصولی نظیر تعیینی دانستن مراد شارع پای بند بوده و به قواعدی مانند حجیت خبر واحد ملتزم باشد. بدین ترتیب ملاصدرا پیش از ظهور اقسام گوناگون هرمنوتیک، الگوئی بدیع و بی بدیل از آن ارائه کرده است که از جزم گرائی هرمنوتیک سنتی و نسبی گرائی هرمنوتیک مدرن مبرا است. این الگو نه به نحو تلفیق؛ بلکه به نحو متعالی از شیوه های رایج فهم قرآن تجلی یافته و می تواند به عنوان الگوئی کارآمد برای فهم قرآن کریم معرفی گردد.