کارشناسی ارشد 1397
پدیدآور: سارا ملک‌زاده استاد راهنما: سیدمحمدمهدی قبولی درافشان استاد مشاور: اعظم انصاری
دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده

با گسترش تعاملات اجتماعی و رواج تولید و استفاده از هوش مصنوعی، نیاز به تحلیل بحث مسئولیت در حوادث ناشی از سیستم‌های هوش مصنوعی خودمختار بیش‌ازپیش احساس می‌شود. با توجه به نبود قانون‌گذاری در حوزه فنّاوری هوش مصنوعی، یکی از مسائل مطرح این است که هوش مصنوعی در عالم حقوق چه ماهیتی دارد و کدام نظام مسئولیت، بر هوش مصنوعی قابل تطبیق است. پاسخ به این سؤال در بررسی اشخاص مسئول در خسارت-های ناشی از هوش مصنوعی، مبانی، آثار و شرایط تحقق مسئولیت آن‌ها راهگشا است. این جستار با روش توصیفی-تحلیلی سعی نموده ضمن تلقی هوش مصنوعی به عنوان شیء، با بهره‌گیری از نظام مسئولیت ناشی از مالکیت و نگهداری اشیاء و نظام مسئولیت ناشی از تولید و عرضه کالا، با رویکرد تطبیقی میان حقوق ایران و کامن‌لا به مسائل فوق پاسخ دهد. این مطالعه نشان می‌دهد که تحت نظام مسئولیت ناشی از مالکیت و نگهداری اشیاء، مالک یا متصرف هوش مصنوعی مسئول خسارت‌های ناشی از آن است. این مسئولیت در رابطه با هوش مصنوعی اعم از خطرناک و غیرخطرناک در حقوق ایران بر پایه مبنای استناد عرفی قابل توجیه است؛ در حقوق کامن‌لا در زمینه هوش مصنوعی غیرخطرناک مبنای تقصیر و در خصوص هوش مصنوعی خطرناک مبانی خطر و تضمین حق در توجیه مسئولیت مالک و متصرف حاکم هستند. برای تحقق مسئولیت مدنی ناشی از هوش مصنوعی تحت نظام مزبور، می‌باید شخصی موظف به نگهداری از آن باشد و ضرر نیز از فعل هوش مصنوعی ناشی گردد. بر خلاف سایر اشیاء، افعال سلبی و غیرقابل‌پیش‌بینی هوش مصنوعی نیز می‌تواند موجب مسئولیت شود. تحت نظام مسئولیت ناشی از تولید و عرضه کالا، تولیدکننده یا عرضه‌کننده هوش مصنوعی مسئول زیان‌های ناشی از عیب آن است. این مسئولیت در رابطه قراردادی با نظریه تعهد ایمنی هوش مصنوعی و فرض علم فروشنده به عیوب پنهانی هوش مصنوعی و در رابطه غیر قرادادی در حقوق ایران با نظریه استناد عرفی و تقصیر و در حقوق کامن‌لا با نظریه عیب محصول (نظریه مسئولیت محض) قابل توجیه است. تحقق مسئولیت مدنی اعم از قراردادی و غیرقراردادی تحت نظام اخیرالذکر منوط به احراز عیب در هوش مصنوعی، بروز ضرر و رابطه سببیّت میان آن دو است. در رابطه با مسئولیت قراردادی علاوه بر عناصر یادشده، وجود قرارداد و نقض آن نیز لازم است. مسئولیت مدنی تولیدکننده و عرضه‌کننده در جبران زیان‌های مالی، خسارت وارده به هوش مصنوعی معیوب را در بر نمی‌گیرد بلکه ناظر به خسارت‌های وارد به دیگر اموال (غیر از خود هوش مصنوعی) و نیز خسارت‌های بدنی و معنوی ناشی از عیب هوش مصنوعی است. در صورت تعدد اشخاص مسئول در چرخه تولید و توزیع هوش مصنوعی، مسئولیت آن‌ها در حقوق ایران اشتراکی و در حقوق کامن‌لا تضامنی است.