روزنامه شرق، سه شنبه ۲۵ آذر ۱۳۸۲ - ۲۱ شوال ۱۴۲۴ - ۱۶ دسامبر ۲۰۰۳

مصطفی ایزدی:روزیکشنبه در همین صفحه بخش اول از گزارش مصطفی ایزدی از کتاب «جنبش دانشجویی تبریز» را خواندید.امروز بخش پایانی آن را در صفحه کتاب می خوانید.

محتوای کتاب

تنوع مطالب در این کتاب، نشان می دهد که دانشجویان دانشگاه تبریز علاوه بر فعالیت سیاسی در دو دوره بحرانی کشور، یعنی دوره نهضت ملی شدن صنعت نفت و دوره سرنوشت ساز انقلاب اسلامی، به فعالیت اجتماعی و فرهنگی نیز می پرداختند. فهرستی از موضوعات گوناگون کتاب «جنبش دانشجویی تبریز» وسعت دایره فعالیت های دانشجویی در دوره های بحرانی و آرام سه دهه مورد بررسی در این کتاب را نشان می دهد.

در بخش اول کتاب که عنوان «مدخل» را دارد از این موضوعات سخن به میان آمده است:

اهمیت آذربایجان، پیشینه مدارس عالیه در آذربایجان، پیشینه مبارزات دانش آموزی و دانشجویی در آذربایجان، فرقه دموکرات آذربایجان و جنبش دانش آموزی، تاسیس دانشگاه تبریز توسط فرقه دموکرات، تاسیس مجدد دانشگاه تبریز، آمریکایی کردن دانشگاه تبریز، روسای دانشگاه تبریز.بخش دوم کتاب زیر عنوان جنبش دانشجویی در دوره نهضت ملی، به مباحث زیر می پردازد: وضعیت شهر همزمان با ملی شدن نفت، وضعیت دانشگاه تبریز، سخنرانی دبیر کل سازمان دانشجویان دانشگاه تهران در دانشگاه تبریز، خرید اوراق قرضه توسط دانشجویان و دانش آموزان، تحصن دانشجویان در تلگرافخانه، دستگیری عده ای از دانشجویان، انتخابات دوره هفدهم مجلس در تبریز، تحصن سه روزه مردم تبریز در اعتراض به عزل دکتر مصدق، انتشار نامه سرگشاده علیه ریاست دانشگاه تبریز در [روزنامه] مهد آزادی، تلاش برای تعطیلی دانشگاه تبریز، اولین سالگرد قیام ملی ۳۰ تیر در تبریز، فعالان حزب توده در دانشگاه تبریز، کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، ۱۶ آذر نقطه عطفی در جنبش دانشجویی، تاسیس انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تبریز، ایجاد نمازخانه در دانشکده پزشکی و…بخش سوم کتاب با نام «جنبش دانشجویی در فضای بازسازی» رقم خورده است با این موضوعات: آغاز جنبش دانشجویی در دانشگاه تبریز، تعطیلی کلاس هاس شبانه دانشکده تبریز، سخنرانی جنجالی علی امینی در دانشگاه تبریز، حمایت از مبارزات مردم الجزایر، اعتصاب دانشجویان انترن، سالگرد ۱۶ آذر در دانشگاه تبریز، اعتصاب دانشجویان دانشکده ادبیات، اعتراض دکتر گنجه ای به سران جبهه ملی، دعوت از آیت الله مکارم شیرازی به تبریز، جشن نیمه شعبان، واقعه اول دانشگاه تهران، ترس از مسلح شدن دانشجویان، تشکیل جامعه فرهنگیان آذربایجان، اعتراض دانشجویان به اصلاحات ارضی، اعلامیه های نهضت آزادی در دانشگاه تبریز، انجمن های ایالتی و ولایتی، اعتصاب مجدد دانشجویان ادبیات.بخش چهارم کتاب، رکود جنبش دانشجویی را بازگو می کند: آغاز نهضت امام خمینی، توزیع اعلامیه ها در تبریز، نحوه تکثیر اعلامیه ها در تبریز، احتمال تظاهرات دانشجویان دانشگاه تبریز، اعتراض دانشجویان دانشکده پزشکی به عدم پرداخت کمک هزینه تحصیلی، دستگیری امام خمینی و قیام ۱۵ خرداد، واکنش رژیم به قیام ۱۵ خرداد در تبریز، انتخابات دوره بیست ویکم مجلس، دستگیری علمای تبریز، پیام آیت الله میلانی به دانشجویان مسلمان مقیم اروپا، اعتراض دانشجویان به بالا بودن مقدار شهریه، فعالیت گسترده تر دانشجویان مذهبی دانشگاه، آزادی امام خمینی، سالگرد قیام ۱۵ خرداد، بازگشت آیت الله قاضی طباطبایی به تبریز و تبعید از ایران، برنامه جدید دانشکده پزشکی و اعتراض دانشجویان، مشکل دانشکده علوم تبریز، کاپیتولاسیون، مشکل شهریه دانشجویان، فعالیت انجمن اسلامی دانشجویان در ماه رمضان، وضعیت دانشگاه از نظر مسائل اخلاقی،  محرومیت آموزگاران از ادامه تحصیل در دانشگاه تبریز، شایعه انحلال دانشکده پرستاری دانشگاه تبریز، درگیری دبیران ورزش دانشگاه و دانشجویان، فوت دکتر محمد مصدق و ...بخش پنجم کتاب به دوره فعالیت جریان چپ اختصاص دارد، که عناوین مطالب آن به این شرح است: جنبش اردیبشهت ماه، برگزاری امتحانات، هیأت بررسی مشکلات دانشگاه تبریز، انتصاب دکتر منتصری به ریاست دانشگاه تبریز، همبستگی دانشجویان تهران و تبریز، سخنرانی مرحوم جلال آل احمد در دانشگاه تبریز، جشن تاج گذاری، شانزدهم آذرماه ۱۳۴۶، سلف سرویس و دانشجویان، شهادت جهان پهلوان تختی، اعتراض دانشجویان به دیدار فریده دیبا از دانشگاه تبریز، گرایش به اندیشه چپ بین دانشجویان، ارتباط مبارزات دانشجویی تهران و شیراز و تبریز، اعتراض دانشجویان به تمسخر مقدسات مذهبی، اعتراضات به دکتر آلیاری، نشریه دانشجویی، نامه سرگشاده علیه رئیس دانشگاه، تصفیه دانشگاه تبریز، حمایت از دانشجویان زندانی، جلسات مذهبی در سطح شهر، ارتباط با آیت الله مرتضی مطهری، احداث کوی دانشگاه تبریز، انجمن علمی- مذهبی دانشگاه تبریز، دعوت دکتر علی شریعتی به تبریز، نقش دکتر علی شریعتی در مبارزات دانشجویی،  عیادت از بیماران توسط دانشجویان، تأسیس نمازخانه در دانشکده علوم تربیتی، پیام به دانشجویان ورودی ۱۳۴۸، فعالیت دانشجویان در انجمن ضد بهایی، اساتید مذهبی دانشگاه تبریز، ارتباط دانشجویان تبریز با کنفدراسیون، نیروهای فعال دانشجویی، انفجار در کافه تریای دانشکده فنی، فعالیت مجدد دانشجویان اخراجی، سخنرانی علامه محمدتقی جعفری در دانشگاه تبریز، فعالیت های خودجوش، استیصال دانشجویان،  شانزدهم آذر ۱۳۴۹، فعالیت های بی خطر، حمایت از اعتصاب دانشجویان دانشگاه تهران، واقعه سیاهکل، جلسات دختران دانشجو، حمایت از حقوق معلمان، بازتاب قتل فرسیو در دانشگاه تبریز، رونق کوهنوردی، آموزش نظامی دانشجویان، اعتصاب دانشجویان شبانه، بازدید محمدرضا پهلوی از دانشگاه تبریز، جشن های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی، ارتباط دانشجویان با دانش آموزان دبیرستانی، شکل گیری جریان مذهبی، نمازخانه کانون فعالیت، ماه رمضان در دانشگاه، ارتباط دانشجویان با آیت الله قاضی طباطبایی، اعتراض دانشجویان به شرکت واحد اتوبوسرانی، اعتصاب دانشکده فنی،  تحمل شکنجه به خاطر آرمان مقدس، تشکیل گارد دانشگاه، مباحث اعتقادی بین دانشجویان، اعتراض به بدی غذا، مخالفت با حزب ایران نوین، اجرای نمایش ابوذر در دانشگاه تبریز، مخالفت با حکومت پهلوی در سر کلاس، اعتصاب دانشجویان دانشکده داروسازی، ارتباط با فعالیت های مسلحانه، شکل گیری هسته ای هدایتگر از دانشجویان مسلمان، یاری به مستمندان،  جنبش اسفندماه، حمایت مردم تبریز از دانشجویان و ...بخش ششم کتاب به اسلامی شدن جنبش دانشجویان عنایت دارد:  
دستگیری دانشجویان، کتاب های مورد علاقه دانشجویان، کشمکش گارد با دانشجویان، گسترش فعالیت بهایی ها در دانشگاه تبریز، محرومیت دانشجویان زندانی آزاد شده از امتیازات دانشجویی، درگیری با دانشجویان هیپی، وضعیت حجاب، ارتباط دختر و پسر در دانشگاه تبریز،  تبدیل میادین ورزشی به تظاهرات ضد رژیم، سخنرانی فخرالدین حجازی در داشگاه تبریز، گسترش شعارنویسی، کانون بحث و انتقاد مذهبی، طرح نام امام خمینی در تظاهرات شانزدهم آذرماه ۱۳۵۲، ادامه تظاهرات دانشجویان، سالگرد پنجم اسفند، جنبش اسفند ۱۳۵۲، تغییر نام دانشگاه،  سخنرانی آیت الله مطهری در دانشگاه تبریز، تحریم اردوهای عمران دانشجویی، تحریم امتحانات، مخالفت با بورسیه های ارتش در دانشگاه، پررنگ تر شدن نقش مذهب در مبارزات دانشجویی، تفکیک نیروهای مذهبی و غیرمذهبی، بازتاب جنگ های چریکی لرستان در دانشگاه تبریز، هواداری از سازمان مجاهدین خلق در دانشگاه تبریز، نحوه تکثیر اعلامیه ها، پذیرش دانشجویان اخراجی سفارش شده، نمازخانه دانشکده ادبیات، گسترش اعتراض در سر کلاس، رادیو صدای روحانیت، تحریم غذای مجانی ششم بهمن، اعتراض به شرکت ایران در جنگ ظفار، شهادت آیت الله غفاری، سازمان تعاونی دانشجویان و فلسفه تشکیل آن، کافه تریاها و تغییر مدیریت، ایجاد کتابفروشی، توسعه نمازخانه دانشکده فنی، تظاهرات دانشجویان در سطح شهر و طرح نام امام خمینی، بازتاب ترور سروان نوروزی، عوامل نارضایتی دانشجویان، حزب رستاخیز و مخالفت دانشجویان، شناسایی و معرفی دانشجویان ساواکی، اعتراض به اعدام زندانیان سیاسی، تغییر مواضع سازمان مجاهدین خلق، جلسات استادان مذهبی دانشگاه، فعالیت های فکری دانشجویان مذهبی، ارتباط دانشجویان فارغ التحصیل با دانشگاه، کتاب «حکومت اسلامی» در دانشگاه، جریان اسلامی در دانشکده ها، فعالیت های فرهنگی شرکت تعاونی، اتاق فیلم، فعالیت های هنری، عدم رعایت احکام اسلامی در تهیه غذا، اعتراض به دیدار استاندار آذربایجان شرقی، انتقال مرکز مبارزات دانشجویی از خوابگاه به داخل شهر، جنبش خرداد، آتش سوزی در تالار دانشگاه تبریز، میدان دادن به چپی ها در مقابل مذهبی ها، و ...بخش هفتم کتاب درباره فضای باز سیاسی و جنبش دانشجویی تبریز به این شرح است: فعال تر شدن جریان چپ در دانشگاه، اوج سرکوب ساواک، گرایش بیشتر به فعالیت های فرهنگی، شهری شدن جنبش دانشجویی، پانزدهم خرداد ۱۳۵۵، اقامه نماز جماعت در کوه، نمایشگاه عکس، اعتصاب در آبان ماه،  ریاست جمهوری کارتر و فضای باز سیاسی، اعتصاب برای بازگرداندن دانشجویان اخراجی، شکستن عکس بزرگ شاه، شهادت دکتر علی شریعتی، آیت الله مطهری و دکتر علی شریعتی، گسترش فعالیت های سیاسی، مارکسیست های اسلامی، بحث در کلاس ها،  شهادت حاج آقا مصطفی خمینی، جنب و جوش طرفداران امام خمینی در تبریز، مراسم ختم حاج آقا مصطفی در تبریز، محرم سال ۵۶، قیام نوزدهم دی قم، اعتراض دانشجویان به حوادث قم، تظاهرات دانشجویان در بازار تبریز، قیام ۲۹ بهمن تبریز، جلسات هماهنگی، آغاز قیام، گسترش قیام، دستگیری های گسترده، بازگشایی نیم بند دانشگاه، تلاش ساواک برای ایجاد اختلاف بین دانشجویان، و ... بخش هشتم کتاب به جنبش دانشجویی در کوران انقلاب اسلامی می پردازد: چهلم شهدای قیام تبریز، فعالیت دانشجویان دانشگاه تبریز در سایر شهرها، میتینگ حزب رستاخیز، اردیبهشت خونین دانشگاه تبریز، آغاز تظاهرات، قفل کردن درهای دانشگاه،  حضور دختران دانشجو در جنبش اردیبهشت، شهدای هجدهم اردیبهشت، بازتاب جنبش در شهر، اعتراض استادان دانشگاه تبریز، آغاز مبارزات سیاسی استادان دانشگاه، خروج موقت گارد از دانشگاه تبریز، خواسته های صنفی دانشجویان چپ، تظاهرات ۲۱ مرداد و بازگشت گارد، زلزله طبس و کمک دانشجویان، تظاهرات استادان دانشگاه در سطح شهر، مهرماه و آغاز دور جدید مبارزات، سازمان ملی دانشگاهیان ایران، لحظه به لحظه تا عاشورا، تظاهرات پزشکان و پرستاران در تبریز، تحصن در دانشگاه تبریز، دانشگاه تبریز در آستانه پیروزی انقلاب، آزادی زندانیان سیاسی، تحصن در اعتراض به تأخیر در بازگشت امام خمینی، بازگشت امام خمینی به ایران، ستاد موقت عملیات انقلاب اسلامی،  سقوط پادگان تبریز، بازگشایی دانشگاه ها و فعالیت گروه ها، رویدادهای اسفندماه ۵۷ دانشگاه تبریز، یادی از شهیدان و ...مؤلف کتاب در پایان بخش هشتم، جدولی از اسامی، رشته تحصیلی و تاریخ شهادت دانشجویان شهید دانشگاه را چاپ کرده که نام و مشخصات ۱۲۴ نفر در آن ذکر شده است.

سخن آخر

با این همه گستردگی مطالب و حجم قابل توجه کتاب «جنبش دانشجویی تبریز» باز مؤلف جوان آن معتقد است که: «این اثر گرچه در مورد جنبش دانشجویی تبریز آن هم با اتکا به اسناد و خاطرات است و مطالب تازه بسیاری دارد، ولی جز طراحی اولیه و نخستین قدم برای تدوین تاریخ مانع و جامع جنبش دانشجویی تبریز نمی باشد. ادعای آن هم نیست که مجموعه ای بی عیب و نقص ارائه شده یا به تمام مسائل جنبش دانشجویی در حد نیاز پرداخته شده است، هرچند نسبت به کارهای پیشین اطلاعات بیشتری دارد...» کتاب جنبش دانشجویی تبریز، با ۴۵ قطعه عکس از چهره بعضی مقامات، عکس های یادگاری دانشجویان، عکس شهیدان و ... به پایان می رسد، اما یک نکته درخور توجه باقی می ماند و آن این که کتاب «جنبش دانشجویی تبریز به روایت اسناد و خاطرات» از نگاه دانشجویان و اساتید مذهبی دانشگاه تبریز، جنبش دانشجویی و فعالیت های متنوع دانشجویان را مورد بررسی قرار داده است. این نگاه البته نسبت به سایر تفکرات موجود در دانشگاه های آن روز و به خصوص دانشجویان غیرمذهبی دانشگاه تبریز، انتقاد دارد، لذا چه بسا جریان های سیاسی غیرمذهبی، با نگاه خودشان به جنبش دانشجویان آن دوره ها، مجموعه فراهم آورند _ یا فراهم آورده باشند _ که می تواند برای محققین تاریخ معاصر و پژوهشگران جنبش دانشجویی خالی از فایده نباشد.در هر صورت تلاش گسترده و مفیدی که جمعی از علاقه مندان دست اندرکار این کتاب داشته اند و خصوصاً توانسته اند، خاطرات بیش از یکصد نفر را ضبط و ثبت نمایند، می تواند الگوی خوبی برای فارغ التحصیلان سایر دانشگاه های مهم کشورمان باشد که همت کنند و تا همه چیز فراموش نشده یا انگیزه بازگو کردن خاطرات از بین نرفته است، زوایای مختلف جنبش دانشجویی ایران را در دوران رژیم پهلوی بکاوند و نقاط مبهم و تاریک را روشن نمایند. به طور قطع گذشته، چراغ راه آینده است.