۱. تعریف خودسرقتی

خودسرقتی یا Self-Plagiarism به معنای استفاده مجدد از آثار، نوشته‌ها یا داده‌های منتشرشده قبلی خود، بدون ارجاع به آن‌ها و ارائه آن‌ها به‌عنوان یک اثر جدید است. این عمل، هرچند به نظر می‌رسد که فرد از کار خود استفاده می‌کند، اما از نظر اخلاق پژوهشی و علمی، نوعی بازسازی فریبنده (Recycling Fraud) محسوب می‌شود.

۲. چرا خودسرقتی مشکل‌ساز است؟

خودسرقتی به دلایل زیر در حوزه پژوهش و نشر علمی غیرقابل قبول است:

• نقض اصول اخلاق پژوهش: این عمل باعث می‌شود که اثر جدید به‌عنوان یک دستاورد تازه معرفی شود، درحالی‌که محتوای آن تکراری است.
• گمراه کردن خوانندگان و داوران: خوانندگان و داوران مجلات علمی انتظار دارند که هر مقاله حاوی اطلاعات جدید و اصیل باشد.
• اتلاف منابع علمی: چاپ مجدد یک مقاله در مجله دیگر باعث اشغال فضای انتشار و کاهش فرصت برای آثار جدید می‌شود.
• آسیب به اعتبار پژوهشگر و مؤسسه: در صورت شناسایی، خودسرقتی می‌تواند به اعتبار علمی پژوهشگر و مؤسسه/دانشگاه مرتبط آسیب جدی وارد کند.

۳. مصادیق خودسرقتی

موارد زیر از جمله مصادیق رایج خودسرقتی هستند:

۱. بازنشر مقاله در مجله دیگر

• چاپ مجدد یک مقاله یا بخشی از آن در مجله‌ای دیگر با تغییرات جزئی در عنوان یا ساختار مقاله، بدون ارجاع به مقاله اصلی.

۲. استفاده مجدد از داده‌های قبلی

• استفاده از داده‌ها یا نتایج منتشرشده قبلی در مقاله‌ای جدید، بدون ارجاع به منبع اصلی.

۳. ارسال همزمان مقاله به چند مجله

• ارسال یک مقاله به دو یا چند مجله به‌طور همزمان، بدون اطلاع‌رسانی به سردبیران مجلات.

۴. بازنویسی بخشی از مقاله قبلی

• استفاده از بخش‌هایی از مقاله قبلی (مانند مقدمه، روش‌شناسی یا بحث) در مقاله جدید، بدون ارجاع به مقاله اصلی.

۵. استفاده از پایان‌نامه یا رساله بدون ارجاع

• استخراج مقاله از پایان‌نامه یا رساله و انتشار آن بدون ارجاع به پایان‌نامه اصلی.

۴. پیامدهای خودسرقتی

خودسرقتی می‌تواند پیامدهای جدی برای پژوهشگران و مؤسسات داشته باشد، از جمله:

۱. رد مقاله

• در صورت شناسایی خودسرقتی، مقاله توسط مجله رد می‌شود و ممکن است پژوهشگر در لیست سیاه مجله قرار گیرد.

۲. آسیب به اعتبار علمی

• شناسایی خودسرقتی می‌تواند به اعتبار علمی پژوهشگر و مؤسسه/دانشگاه مرتبط آسیب بزند و اعتماد جامعه علمی را کاهش دهد.

۳. پیامدهای حقوقی

• در مواردی، خودسرقتی می‌تواند به نقض قوانین کپی‌رایت منجر شود و پیامدهای حقوقی به همراه داشته باشد.

۴. کاهش اعتماد به پژوهشگر

• تکرار چنین مواردی می‌تواند منجر به کاهش اعتماد همکاران، داوران و مجلات به پژوهشگر شود.

۵. چگونه از خودسرقتی جلوگیری کنیم؟

۱. ارجاع‌دهی صحیح

• اگر از بخشی از کار قبلی خود استفاده می‌کنید، حتماً به مقاله یا اثر اصلی ارجاع دهید.

۲. شفاف‌سازی با مجله

• اگر مقاله جدید شما بر اساس مقاله قبلی است (مثلاً یک توسعه یا تحلیل بیشتر)، این موضوع را در نامه به سردبیر مجله شفاف‌سازی کنید.

۳. استفاده از نرم‌افزارهای مشابهت‌یاب

• قبل از ارسال مقاله، از نرم‌افزارهای مشابهت‌یاب مانند iThenticate یا Turnitin استفاده کنید تا مطمئن شوید که بخش‌های تکراری وجود ندارد.

۴. ارسال مقاله به یک مجله در هر زمان

• از ارسال همزمان یک مقاله به چند مجله خودداری کنید.

۵. بازنویسی و توسعه محتوا

• اگر قصد دارید از داده‌ها یا نتایج قبلی خود استفاده کنید، آن‌ها را بازنویسی کرده و با تحلیل‌ها و نتایج جدید ترکیب کنید.

۶. آشنایی با قوانین مجلات

• قوانین و سیاست‌های مجله موردنظر را در مورد استفاده از محتوای قبلی مطالعه کنید.

۶. تفاوت خودسرقتی با سرقت علمی (Plagiarism)

• سرقت علمی: استفاده از آثار دیگران بدون ارجاع و نسبت دادن آن‌ها به خود.
• خودسرقتی: استفاده از آثار قبلی خود بدون ارجاع و ارائه آن‌ها به‌عنوان اثری جدید.

هر دو مورد نقض اخلاق پژوهشی محسوب می‌شوند، اما خودسرقتی به دلیل استفاده از اثر خود، ممکن است در نگاه اول کمتر جدی به نظر برسد، درحالی‌که پیامدهای مشابهی دارد.

۷. نتیجه‌گیری

خودسرقتی، هرچند ممکن است در نگاه اول بی‌اهمیت یا حتی مضحک به نظر برسد، اما نقض جدی اخلاق پژوهشی است که می‌تواند به اعتبار پژوهشگر و جامعه علمی آسیب وارد کند. با آگاهی از مصادیق خودسرقتی و رعایت اصول اخلاقی در پژوهش، می‌توان از این مشکل جلوگیری کرد و به ارتقای کیفیت و اصالت پژوهش‌های علمی کمک کرد.