بازار تهران به عنوان قدیمی‌ترین مرکز داد و ستد شهری یکی از کانون‌های کسب و کار در کشور به شمار می‌رود که از سال‌های دور، سنت‌هایی حسنه برای رواج کسب و کار حلال در آن اجرا شده است. سنت‌هایی که ابتدای صبح را با قرآن خواندن و حدیث گفتن آغاز می‌کرد و بازاریان بدون وضو گرفتن، کرکره حجره را باز نمی‌کردند.
با مشتری مدارا می‌کردند، سود حلال می‌گرفتند، جنس نامرغوب نمی‌فروختند و بالاخره همه چیز با لبخند در بازار انجام می‌شد. نه حرفی از ربا و رشوه بود و نه پای پول نزولی در میان؛ سر ظهر که می‌شد حجره‌داران سر بازار چرتکه می‌انداختند و حساب و کتاب می‌کردند و وقتی روزی خود را کسب کرده بودند، می‌گفتند: خدا رو شکر، روزی ما هم رسید. بعد هم هر مشتری که به حجره شان می‌آمد، می‌گفتند "جنس نداریم" تا مشتری به حجره پایین بازار رود و روزی حجره‌های پایین بازار نیز حفظ شود. هر کس مشکلی داشت، با کار خیر و گلریز کردن، مشکلش را حل می‌کردند و خلاصه روزگاری شیرین در بازار تهران حاکم بود.
بازارهای قدیم ایران تا همین یک صد سال پیش، بیش از آنکه محلی برای داد و ستد باشند، جایگاهی به مراتب بالاتر داشته و پایگاه اجتماعی و فرهنگی بوده‌اند که در آن بسیاری از مشکلات و معضلات اجتماعی رفع می‌شد. امروزه و در40 سال گذشته، این بازار با جابحایی نسل و گسترش ارتباطات دچار آسیب‌هایی شد که نقش معنوی بازار را کمرنگ کرده است.
گرچه هنوز هم رگه‌های فضایل اخلاقی و مرام کاسبی در همه جای بازار به چشم می‌خورد، اما باید اینگونه تصور کرد که کم شدن اعتماد بین مشتری، فروشنده و توزیع‌کننده عمده، همه و همه باعث شده است تا واژه‌هایی مانند کسب روزی حلال، امانتداری و انصاف آنچنان که باید مورد توجه قرار نگیرد.

کسب حلال در اسلام
در اسلام بر کار و تلاش برای به دست آوردن روزی حلال تأکید فراوانی شده و در نگاه آموزه‌های دینی، پاک‌ترین درآمدها از آنِ کسی است که از راه معامله و تجارتی صحیح و درست به دست آورده باشد.
گاهی، برخی افراد نوع خاصی از کار را برابر شأن و شخصیت خویش نمی‌دانند واز پرداختن به آن سرباز می‌زنند که در نتیجه، امور زندگی اینان را دیگران اداره می‌کنند.
امام صادق علیه السلام به شخصی که گفت فردی محروم و نیازمندم، ولی دوست ندارم با دست خود کار کنم یا به تجارت بپردازم، فرمود: کار کن، اگرچه باربری باشد تا از مردم بی نیاز شوی.
پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله نیز می‌فرماید: کاری که نوعی پستی ظاهری دارد، بهتر از گدایی از مردم است.
رسول عظیم الشأن صلی الله علیه و آله اسلام درباره تأثیر کسب حلال بر استجابت دعا نیز فرموده است: هرگاه کسی بخواهد دعایش مستجاب شود، بکوشد که کسب و کارش را حلال و پاک سازد و از مظالم مردم بیرون آید؛ زیرا دعای بنده پیش خدا بالا نمی‌رود، در صورتی که در شکمش، حرام یا به گردنش، مظلمه‌ای از مردم باشد.
پیامبر اکرم همچنین می‌فرماید: "عبادت کردن با حرام خواری، مانند بنا (کردن خانه) روی ریگ است"؛ یعنی همان گونه که ساختمان بدون شالوده محکم، خراب می‌شود و بنا‌کننده زیان می‌بیند، عبادت کسی هم که از حرام پرهیز نمی‌کند، سودی نخواهد بخشید.

احیای سنن بازار
در عصر حاضر، با این خیابان‌های شلوغ و بازارهایی که بر سر در مغازه‌هایش حروف لاتین هم چشمک می‌زند، هنوز می‌توان فروشندگانی را یافت که معاملات خود را بر مراودات پیشینیان بازار استوار کرده باشند.
عابران بازاری که مشتریان این مغازه‌ها هستند، قریب به اتفاق با تردید وارد مغازه‌ها می‌شوند؛ تردیدی که گاهی زاییده اتفاقات و حوادث بازار مدرن است وگرنه بازار سنتی مرامنامه نانوشته اما محتومی دارد که هر مراجعه‌کننده‌ای را به سوی خود جلب می‌کند.
در گوشه‌ای، عابری که تازه از مغازه بیرون می‌آید توجه هر آدمی را به خود مشغول می‌کند. خسته است و تودار و می‌خواهد به نوعی از حرف زدن طفره برود، اما به هر شکل راضی می‌شود که حداقل در یک جمله جوابم را بدهد.
خانمی از مغازه پوشاک زنانه بیرون می‌آید. نگاهی عمیق به ویترین‌ها می‌اندازد. او در مورد کسب روزی حلال و رعایت انصاف از سوی مغازه‌داران می‌گوید: هنوز آدم‌های باانصاف هستند اما کمند. توی این دوره و زمانه، کمتر کسی را پیدا می‌کنید که به این موضوع فکر کند.
وی می‌افزاید: جنسی را با هزار رنگ و لعاب به عنوان بهترین کیفیت در شلوغی بازار به تو می‌دهند و وقتی آن را به خانه می‌آوری تازه متوجه هزار ایراد آن می‌شوی که دو برابر قیمت نیز به تو فروخته شده است، آیا این رسم انصاف است؟
مولانا جلال الدین بلخی می‌گوید:
چون زلقمه تو صید بینی و دام
جهل و غفلت آید آنرا دان حرام
لقمه‌ای کان نور افزود و کمال
آن بود آورده از کسب حلال
اثرات کسب روزی حلال از گذشته تا حال و در احادیث و روایات بارها تکرار شده و شرایط کنونی نسل حاضر در بازار تهران، اجرای طرح‌هایی چون ماندگاران بازار را برای احیای کسب روزی حلال و فضیلت‌های فراموش شده، سبب شده است.
"محمد ابویی" رییس منطقه 12 سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران در این باره می‌گوید: این طرح با هدف ترویج کسب رزق و روزی حلال، انتقال فرهنگ اصیل آداب و سنن قدیمی بازار به نسل جدید و احیای فضیلت‌های فراموش شده اخلاقی در بازار در حال اجراست.
وی با اشاره به اینکه طرح مذکور در سه مرحله اجرای می‌شود، می‌افزاید: در نخستین مرحله این طرح که هفته گذشته برگزار شد، هم اندیشی با حضور اصناف و بازاریان در راستای مسوولیت‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و مذهبی برگزار شد تا الگوهای مورد نیاز شناسایی و تعریف شود.
رییس فرهنگسرای شهر با اشاره به توزیع 10 هزار بسته فرهنگی در سطح بازار، خاطر نشان می‌کند برگزاری جشنواره فرهنگی بازار در قالب احیای ضرب المثل‌های بازار و جشنواره چرتکه زنی در حال پیگیری است.
ابویی انتخاب فضیلت برتر بازار را به عنوان جشنواره نهایی این طرح عنوان و اظهار می‌کند: تا پیش از آغاز ماه مبارک رمضان، این جشنواره به کار خود پایان خواهد داد.

تاثیر روزی حلال در صالح بودن فرزند
کسب حلال به نوعی از فعالیت اقتصادی گفته می‌شود که در چهار چوب قوانین اسلامی و شرعی انجام می‌شود و مهمترین خصوصیت آن نفع خود انسان چه از لحاظ مادی و چه از لحاظ معنوی و از طرفی رعایت کردن حق الناس است.
این سخن گرچه به آسانی گفته می‌شود اما در مقام عمل بسیار سخت است تا جایی که در بعضی روایات ائمه طاهرین ـ علیهم السلام ـ تلاش برای بدست آوردن روزی حلال را از شمشیر زدن در میدان جنگ سخت‌تر شمرده‌اند.
در مورد کسب حلال و نیز فعالیتهای اقتصادی مشروع، به روایات بسیاری در منابع اسلامی برمی خوریم که ائمه، مؤمنین را به این گونه فعالیتها تشویق می‌کنند مانند آنکه رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ طلب رزق حلال را واجب و آن را در حکم جهاد معرفی می‌کنند.
وقتی به کوشش شایسته و نیکو در این راه امر می‌شویم تا آنجا که رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ کسی که در راه تحصیل و بدست آوردن روزی برای خانواده کوشش می‌کند را به مجاهد فی سبیل الله (در راه خدا) تشبیه می‌کنند.
در مقابل، از بیکاری و تنبلی و سربار بر جامعه بودن نهی می‌شویم. در این زمینه مفضل بن عمر از حضرت صادق ـ علیه‎ السلام ـ نقل می‌کند که ایشان فرموده اند: سربار جامعه نباشید.
از آنچه گفته شد به این نتیجه می‌رسیم که بطور کلی اسلام با کسب و کار و فعالیتهای صحیح اقتصادی کمال موافقت را دارد و حتی به آن سفارش اکید دارد ولی از نزدیک شدن به مال حرام و شبهه ناک به شدت نهی فرموده است.
امام محمد باقر (ع) در این باره می‌فرماید: همه گناهان سخت هستند و سخت‌ترین آنها، گناهی است که گوشت و پوست از آن روییده باشد.
از آنجا که وجود انسان دو بعد دارد یکی بعد جسم او که تحت تأثیر ظاهری و مادی غذاست و معمولاً ما در مورد ظاهر غذایی که می‌خوریم دقت کافی را به کار می‌بریم و به بعد معنوی که حلال و حرام بودن آن است، کمتر توجه می‌کنیم؛ بعد دیگر انسان، روح اوست که غذا به شدت بر آن تأثیر گذار است تا جایی که در حالات بعضی از اولیای خدا و بزرگان نوشته‌اند که با خوردن یک لقمه شبهه ناک آنهم به صورت اتفاقی تا مدتها از توفیق نماز شب محروم می‌شده‌اند.

نسل جدید بازار باید با اندیشه‌های اسلامی آشنا شود
رییس مجمع امور صنفی صنوف تولیدی و خدمات فنی تهران درباره معرفی فضیلت‌های فراموش شده بازار تهران می‌گوید: آشنایی نسل جدید فعالان بازار تهران به عنوان یکی از ارکان تاثیر گذار در اقتصاد کشور با فضیلت‌های اخلاقی و منش‌های رفتاری بازاریان قدیم تاثیر بسزایی در بهبود وضعیت کسب و کار در بازار تهران دارد.
"علیرضا راسی" در گفت و گو با ایرنا تاکید می‌کند کسب روزی حلال و آشنایی با فرهنگ‌های فراموش شده بازاریان قدیم، نقش مهمی در رونق کسب و کار میان بازاریان دارد که باید دستگاههای مختلف برای آن برنامه ریزی کنند.
وی آموزه‌های قدیمی بازار تهران را بسیار با ارزش می‌خواند و می‌افزاید: نباید اجازه داد مدرنیته با تمام زوایایی که دارد در بازار تهران حاکم شود و مرام و مسلک بازاریان را به دست فراموشی سپارد.
وی خاطرنشان می‌کند اجرای طرح‌هایی چون ماندگاران بازار، تاثیر مهمی در حفظ ارزش‌های فرهنگی بازار دارد که اکنون در سطح بازار تهران اجرا شده و باید با تسری به تمام شهر تهران، همه صنوف و اتحادیه‌ها را در بر گیرد.
"مرتضی طلایی" رییس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران نیز با تاکید بر ضرورت حفظ ارزش‌های فرهنگی بازار می‌گوید: احیای فرهنگ بازار قدیم تهران به عنوان پایگاه مهم مردمی، نقشی بسزا در حفظ ارزش‌های اجتماعی دارد.
وی می‌افزاید: آنچه مسلم است بازار قدیم تهران، کانون بسیاری از فرهنگ‌های اجتماعی و رفتارهای نیک و خداپسندانه بوده که البته هنوز برخی سنت‌های حسنه بازار همچنان حفظ شده است.
وی با اشاره به تغییر نسل فعالان در بازار تهران تاکید می‌کند انتقال تجارب و معرفت‌های اخلاقی بازاریان قدیم نقش بسزایی در حفظ حرمت‌ها وکرامت‌ها در بازار فعلی دارد.
عضو شورای اسلامی شهر تهران، ترویج فرهنگ کسب روزی حلال را اقدامی پسندیده می‌داند که در کاهش مسایل و مشکلات کسب و کار در بازار نقش مهمی خواهد داشت.

منبع: / روزنامه / جمهوری اسلامی ۱۳۸۹/۴/۱۵