دنیایى که اطلاعات آن از یک جعبه کوچک به نام رایانه سرریز مى شود، نبود فرهنگ رعایت حقوق مالکیت فکرى مى تواند عرصه را براى دزدى اطلاعات بدون ذکر منبع بیش از پیش باز کند.
اخیراً خبرگزارى ایسنا با نظرسنجى از چند تن از استادان دانشگاه و افراد فعال در عرصه اینترنت به بررسى معضل کپى بردارى برخى خبرگزارى ها از اخبار یکدیگر بدون ذکر منبع پرداخت. واقعیت این است که به طور کلى این عمل غیر حرفه اى اینک نه تنها در مورد خبر خبرگزارى ها بلکه به طور کلى در کل فضاى اینترنت تبدیل به پدیده اى عام شده است. بسیارى از افرادى که سایت و یا وبلاگى با مطالب تولیدى دارند از این جهت بشدت ناراحت هستند.
مدیر یک سایت مى گوید: «با انگیزه زیاد به همراه تعدادى دانشجوى مستعد و چند پزشک و داروساز که علاقه مند به تولید مطالب علمى بودند، سایتى را ایجاد کردم و بنا را تنها بر گذاشتن مطالب تولیدى در سایت قرار دادم اما در همان ماه اول راه اندازى سایت مشاهده کردم که مطالب سایت بدون نام بردن از منبع و یا لینک دادن به صفحه مربوطه و یا حتى نام بردن از نویسنده مطلب، در سایت هاى دیگر درج مى شود. برخى از این سایت ها که اقدام به کپى کردن از سایت ما بدون ذکر منبع مى کردند، سایت هاى بسیار معروفى هم هستند. برخى از آنها حداکثر نقاشى ها و یا عکس هاى مطلب را تغییر مى دهند. بعد در اتفاقى جالب مشاهده کردم که سایت هاى دیگر، سایت هایى که اقدام به کپى بردارى کرده اند را به عنوان منبع مطلب ذکر مى کنند. در این میان عملاً به سایت اصلى تولید کننده مطلب ظلم مى شود. حتى تذکر دادن هم در بسیارى موارد فایده اى ندارد. برخى از همکاران که سایت دارند یا در سایتى کار مى کنند حتى مطالب سایت دیگران را به نام خود درج مى کنند.
به این ترتیب این طور به نظر مى رسد که افراد زیادى پیدا نمى شوند که به فکر تولید مطلب باشند. این طورى نمى توانیم امید داشته باشیم که جامعه مولد فکرى به وجود آوریم. اگر مردم احساس کنند با کش رفتن از هم مى توانند به نتیجه برسند، دیگر هیچ کس به دنبال تولید فکر و دانش و یا ابتکار و اختراع نمى رود».
بسیارى از کسانى که اقدام به کپى بردارى بدون ذکر منبع مى کنند، افراد یا خبرنگاران غیرحرفه اى هستند که قادر به تولید مطلب یا خبر نیستند و در عین حال مى خواهند خود را فعال نشان دهند یا سایت یا وبلاگ شان را پر از اطلاعات نشان دهند و به این وسیله براى سایت شان ترافیک بازدید ایجاد کنند. این شیوه کار فضاى اینترنت را به فضاى بى اعتمادى و دشمنى تبدیل مى کند. در حالى که سایت ها و وبلاگ ها به جاى این کار با دادن لینک به سایت منبع و یا تبادل لینک مى توانند هم بر ترافیک سایت خود و هم بر ترافیک سایت منبع بیفزایند و به این ترتیب یک همکارى متقابل صورت مى گیرد. اما احتمالاً اگر شما نیز از استفاده کنندگان اینترنت هستید از دیدن مطلبى که بارها در سایت ها و وبلاگ هاى مختلف منتشر شده حیرت زده شده اید. این دسته مطالب اتفاقاً مطالبى هستند که مشخص است نویسنده آن زحمت زیادى براى نوشتن آن کشیده و معمولاً پر از اطلاعاتند اما به هیچ وجه مشخص نیست منبع اصلى این مطلب کدام سایت یا وبلاگ است. به این ترتیب همزمان هم دست اندرکاران فضاى اینترنت و هم کاربران صدمه مى بینند چرا که زمینه پیشرفت به واسطه کار حرفه اى براى همه محدود مى شود و به تدریج سایت هاى تولیدى براى تولید مطلب بى انگیزه مى شوند و در نتیجه کاربران هم از مطالب وزین محروم مى شوند. ضمن این که کاربران با مطالبى تکرارى و یکنواخت در همه سایت ها و وبلاگ ها مواجه مى شوند.
کپى بردارى بدون ذکر منبع به قول مدیر عامل خبرگزارى فارس در گفت و گویى که با خبرگزارى ایسنا انجام داده بود «فضاى رسانه اى کشور را که باید با رقابت، رفاقت و تعامل مثبت همراه باشد، به دشمنى و سرسختى تبدیل مى کند. بدین معنا در چنین روندى، آسیب جدى و اصلى متوجه خود رسانه ها خواهد بود».
براى از بین بردن چنین فضایى دست کم خبرگزارى ها و سایت ها مى توانند هر کدام از نیروى کارشان را که اقدام به کپى بردارى بدون ذکر منبع مى کنند شناسایى و آنها را تنبیه کنند و بدین وسیله صداقتشان را به همکارانشان اثبات کنند. در پى آن پشتوانه قوى قوانین هم مى تواند زمینه این قبیل فعالیت ها را که کاملاً غیر حرفه اى و به نوعى دزدى تلقى مى شود را بگیرد.
مونا زارع که براى یک سایت اینترنتى مطالب تخصصى پزشکى تهیه مى کند مى گوید:«به ظاهر افراد احساس مى کنند که کپى کردن از مطالب دیگران و درج در سایت یا وبلاگ کارى ساده است. اما در واقع جز صدماتى که سایت ها از ناحیه این نوع کپى بردارى ها مى خورند، افرادى نیز که به تولید مطلب مى پردازند به مرور سرخورده مى شوند. ضمن این که بعید نیست مطلب تولیدى همان افرادى که کپى مى کنند هم بدون ذکر منبع و حتى نامشان در سایت هاى مختلف درج شود».
این جو بى اعتمادى مى تواند به صاحبان حرف هم منتقل شود و آنها با آگاهى از نبود اعتماد در فضاى اینترنت به راحتى براى دادن آگهى به سایت ها اقدام نمى کنند. در حالى که شاهدیم سایت هاى پر بازدیدى وجود دارند که تعداد بازدید کنندگانشان از بسیارى از سایت ها و حتى مجلات تخصصى بیشتر است. نبود آگهى و تأمین مالى هم یکى از دلایل مشکلات مالى سایت ها و خبرگزارى ها است. عاملى که موجب مى شود سایت ها به جاى کار تولیدى به دزدى روى آورند.
در حالى که به جاى کپى بردارى سایت ها مى توانند در اقدامى هماهنگ به مرور فرهنگ سازى کنند و به صاحبان حرف و مشاغل نشان دهند که فضاى اینترنت فضایى است که مى توانند به آن اعتماد کنند و فضاى مناسبى براى دادن آگهى است و آنها به این طریق مى توانند با تأمین مالى یک سایت خود و محصولاتشان را معرفى کنند. چنان که مى بینیم بسیارى از سایت ها در کشورهاى پیشرفته تأمین کنندگان مالى دارند و به این طریق نام خود و محصولاتشان را در میان کاربران فراوان اینترنت جا مى اندازند.
البته مالکیت فکرى در حوزه رایانه تنها محدود به فضاى اینترنت نمى شود.
یک نوجوان ایرانى مقیم فرانسه مى گوید: «دفعه پیش که به ایران سفر کردم از دیدن نرم افزارهاى بسیار گران قیمتى که در ایران با قیمت هاى چندهزار تومانى عرضه مى شوند حیرت کردم. چند تا از این نرم افزارها را خریدارى کردم تا با خودم به فرانسه ببرم ولى مأموران فرانسوى به محض دیدن آنها توقیفشان کردند».
این نمونه نشان مى دهد که کشورهاى پیشرفته بشدت از حریم حقوق مالکیت فکرى حمایت مى کنند. ما هم دست کم مى توانیم در داخل کشور حقوق یکدیگر را در این زمینه رعایت کنیم. وگرنه رعایت نکردن حقوق مالکیت معنوى به کسانى که از نظر فکرى پدید آورنده هستند ضربه مى زند. مثلاًدر مورد نرم افزارها، برخى با کپى کردن نرم افزارهایى که گاهى چند ماه و حتى چندسال صرف پدید آوردن آنها مى شود، به حقوق پدیدآورندگان لطمه مى زنند. این افراد قفل سى دى ها را مى شکنند و آن را با تیراژ زیاد در جامعه منتشر و توزیع مى کنند. در نتیجه در حالى که کشورى نظیر هند با انجام سرمایه گذارى هاى عظیم در صنعت نرم افزار توانسته بسیارى از عقب ماندگى هایش را جبران کند، اساتید و دانشجویان ایرانى به خاطر رعایت نشدن حقوق مالکیت فکرى شان چندان علاقه اى به کار در این زمینه ندارند و سرمایه گذاران خارجى هم وارد این عرصه نمى شوند.
در زمینه آهنگ سازى به حدى مشکل جدى است که بسیارى به وجود نیامدن موسیقى قابل اعتنا را نتیجه رعایت نشدن حقوق مالکیت فکرى مى دانند. زیرا تهیه وتولید یک اثر موسیقى هزینه زیادى دارد. در حالى که یک موسیقى و یا فیلم بدون پرداخت هیچ مبلغى به پدیدآورندگان، بارها و بارها تکثیر و توزیع مى شود.

خسارت هاى فقدان مالکیت فکرى
بعضى حقوق و منع ها هستند که مردم دلیل آن را نمى دانند و در نتیجه به سمت شکستن آن پیش مى روند. در حالى که وقتى علت به وجود آمدن آن را درک کنند، به آن احترام مى گذارند. حقوق مالکیت فکرى هم از آن موضوع هایى است که با وجود این که تخطى از آن راحت است ولى حتماً باید رعایت شود. البته آموزش هم تأثیر زیادى دارد. همه از جمله کودکان و نوجوانان باید بیاموزند که اگر مى خواهند دیگران به حقوق آنها احترام بگذارند، باید حقوق دیگران را به رسمیت بشناسند. آنها باید بیاموزند که اگر از نتیجه فکر واندیشه کسى بدون رعایت حقوقش استفاده کنند، کسانى نیز بدون زحمت از نتیجه فکر و اندیشه آنها سوءاستفاده خواهند کرد. اگر افراد به کار یکدیگر احترام نگذارند، هیچ کس به دنبال کار جدید نمى رود و این درباره نسل آینده هم صدق مى کند.
سینا امیرى کارشناس ارشد مدیریت مى گوید:«در کشورهایى که حقوق مالکیت فکرى در آنها به دقت رعایت مى شود، سازمان هایى که به محصول یا اطلاعات جدیدى دست پیدا مى کنند، مالک یافته هاى خود تلقى مى شوند و قانون هم بشدت از آنها حمایت مى کند. به حدى موضوع مالکیت فکرى در این سازمان ها جدى است که به عنوان مثال سازمانى که تراشه جدیدى مى سازد، سیم استوانه اى آن را با انواع سطح مقطع ها و اشکال دایره اى، مربع و مثلث و.‎/‎/ مى سازد تا هیچ کس دیگرى نتواند بگوید این سیم را با سطح مقطع دیگرى درست کرده ام و آن را به نام خود ثبت کند و به تولیدش بپردازد. وقتى ما چیزى درباره حقوق مالکیت فکرى نمى دانیم، ممکن است محصولى را هم به ثبت برسانیم ولى چون نکات لازم را رعایت نمى کنیم بعد از مدتى مى بینیم که یک شرکت خارجى این محصول را با همه اشکال ساده اش به ثبت رسانده و مشغول تولید انبوه آن است. بنابراین واقعاً لازم است تا تمام زیر و بم هاى حقوق مالکیت فکرى در همان دوران مدرسه به بچه ها آموخته شود تا آنها در آینده ضمن احترام به کار دیگران بتوانند از ایده ها و کارهایشان محافظت کنند. این در مورد تولید فکر و مطلب در فضاى اینترنت هم صادق است».

منبع: / روزنامه / ایران ۱۳۸۷/۱۲/۰۴
نویسنده : حمیده احمدیان راد