فمینیسم و جایگاه زن در اسلام
بحث درباره جایگاه زن در اسلام و مقایسه آن با دیدگاه‌های مدرن فمینیستی، همواره یکی از موضوعات چالش‌برانگیز در حوزه مطالعات اجتماعی و دینی بوده است. اسلام به‌عنوان دینی جامع، از همان آغاز پیدایش خود، به حقوق و جایگاه زن توجهی ویژه داشته و برخلاف بسیاری از جوامع گذشته که زنان را به حاشیه رانده بودند، آنان را به عرصه‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی وارد کرد. در مقابل، جنبش فمینیسم به‌عنوان حرکتی مدرن برای احقاق حقوق زنان، در قرون اخیر ظهور کرد و در مواردی با آموزه‌های اسلامی همسو و در مواردی دیگر، در تضاد قرار گرفت.
جایگاه زن در اسلام: نگاهی تاریخی و تطبیقی
زن در صدر اسلام: مشارکت در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی
در صدر اسلام، زنان نه‌تنها در عرصه‌های خانوادگی، بلکه در عرصه‌های اجتماعی، سیاسی و حتی نظامی نقش فعالی داشتند. نمونه‌های تاریخی متعددی از مشارکت زنان در تصمیم‌گیری‌ها و رویدادهای مهم سیاسی و اجتماعی وجود دارد که نشان‌دهنده جایگاه والای آنان در جامعه اسلامی است:
حضرت فاطمه زهرا (س): الگوی مشارکت اجتماعی و سیاسی
- حضرت فاطمه زهرا (س) به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های تاریخ اسلام، در مسائل اجتماعی و سیاسی زمان خود نقش فعالی ایفا می‌کرد.
- به‌عنوان مثال، در ماجرای استیضاح ابوبکر، ایشان با هیئتی از زنان بنی‌هاشم به مجلس رفت و با استدلال‌های قوی از حقوق خود و خانواده‌اش دفاع کرد.
- همچنین، در ماجرای نقض پیمان حدیبیه توسط ابوسفیان، او به حضرت فاطمه (س) مراجعه کرد تا وساطت کند، اما ایشان این درخواست را نپذیرفتند. این نمونه‌ها نشان می‌دهد که زنان در اسلام حق مشارکت در مسائل سیاسی و اجتماعی را داشته‌اند.
ام هانی دختر ابوطالب: تأیید رأی زنان در اسلام
- در جریان فتح مکه، ام هانی به یکی از افراد پناه داد و پیامبر اکرم (ص) این امان را تأیید کرد. این نشان‌دهنده اهمیت رأی و تصمیم زنان در جامعه اسلامی است.
زنان در جنگ‌ها و عرصه‌های جهاد:
- در جنگ احد، نسیبه بنت کعب با شمشیر در برابر دشمنان ایستاد و از پیامبر (ص) دفاع کرد. پیامبر (ص) درباره او فرمودند: “مقام نسیبه برتر از مقام بسیاری از مردان است.”
- این نمونه‌ها نشان می‌دهد که اسلام حضور زنان در عرصه‌های اجتماعی و حتی نظامی را با حفظ اصول اخلاقی و دینی تأیید می‌کند.
حقوق زنان در اسلام: تساوی در کرامت انسانی
اسلام از همان آغاز، زنان را از جایگاه پست و حقیری که در جوامع جاهلی داشتند، به مقام والای انسانی ارتقا داد. در حالی که در بسیاری از جوامع گذشته، زنان به‌عنوان اموال مردان یا موجوداتی درجه دوم تلقی می‌شدند، اسلام کرامت انسانی زن را به رسمیت شناخت و حقوقی برابر با مردان برای آنان قائل شد:
حقوق اقتصادی:
- زنان در اسلام حق مالکیت، ارث و تجارت دارند.
- قرآن کریم در آیه ۳۲ سوره نساء می‌فرماید: “لِلرِّجَالِ نَصِيبٌ مِمَّا اكْتَسَبُوا وَلِلنِّسَاءِ نَصِيبٌ مِمَّا اكْتَسَبْنَ…” (مردان نصیبی از آنچه کسب می‌کنند دارند و زنان نیز نصیبی از آنچه کسب می‌کنند).
حقوق خانوادگی:
- زنان در اسلام حق انتخاب همسر دارند و ازدواج بدون رضایت آنان باطل است.
- همچنین، زنان می‌توانند در عقد ازدواج شروطی را قید کنند که حقوق آنان را تضمین کند.
حقوق اجتماعی و سیاسی:
- زنان در اسلام حق مشارکت در امور اجتماعی و سیاسی را دارند.
- پیامبر اکرم (ص) در جریان بیعت عقبه، با زنان نیز بیعت کرد و این نشان‌دهنده به رسمیت شناختن نقش سیاسی آنان است.
فمینیسم: خاستگاه و تحول تاریخی
پیدایش فمینیسم: واکنشی به نابرابری‌ها
جنبش فمینیسم در قرن هفدهم میلادی، با ظهور ایده‌های حقوق طبیعی و فطری بشر آغاز شد و در قرن هجدهم در فرانسه به اوج رسید.
- با این حال، بنیان‌گذاران حقوق بشر در آن زمان، زنان را به حاشیه رانده و حقوق آنان را نادیده گرفتند.
- برای مثال، مونتسکیو، یکی از متفکران برجسته عصر روشنگری، زنان را موجوداتی با روح‌های کوچک و ضعیف توصیف می‌کرد.
موج‌های فمینیسم: از برابری حقوقی تا افراط‌گرایی
موج اول (قرن نوزدهم):
- این موج بر دستیابی به حقوق سیاسی و اجتماعی زنان، مانند حق رأی، تمرکز داشت.
- در سال ۱۹۱۸، زنان انگلیسی حق رأی به دست آوردند و این یکی از دستاوردهای بزرگ موج اول فمینیسم بود.
موج دوم (پس از جنگ جهانی دوم):
- این موج بر برابری جنسیتی در حوزه‌های اقتصادی، آموزشی و خانوادگی تأکید داشت.
- در این دوره، نظریه‌های فمینیستی به سمت رد نقش‌های سنتی جنسیتی پیش رفتند.
موج سوم (دهه ۱۹۷۰ به بعد):
- این موج با تأثیر از پست‌مدرنیسم، بر تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی زنان در جوامع مختلف تأکید کرد و به نقد جهانی‌سازی دیدگاه‌های فمینیستی پرداخت.
افول فمینیسم افراطی
- در دهه ۱۹۷۰، فمینیسم افراطی با رد کلیت ازدواج و تأکید بر تجرد و رفتارهای مردانه، آرمان‌های خود را مطرح کرد.
- با این حال، این دیدگاه‌ها به‌تدریج به دلیل آثار سوء آن، مانند افزایش خشونت‌های خانوادگی و عدم امنیت جنسی، مورد نقد قرار گرفت و جهان غرب به نقش‌های سنتی و نهاد خانواده بازگشت.
نقد فمینیسم از منظر اسلام
زن‌گرایی افراطی و تضییع حقوق زنان
- اسلام جایگاه ویژه‌ای برای زنان قائل است و حقوق آنان را در چارچوبی متعادل و هماهنگ با طبیعت و فطرت انسانی تعریف می‌کند.
- فمینیسم افراطی، با رد نقش‌های سنتی زنان، به‌جای احیای حقوق آنان، هویت و ارزش زن را کاهش داده است.
برابری یا عدالت جنسیتی؟
- در اسلام، زن و مرد از نظر کرامت انسانی برابرند، اما تفاوت‌هایی در نقش‌ها و وظایف آنان وجود دارد که بر اساس عدالت الهی تعریف شده است.
- فمینیسم با تأکید بر برابری مطلق، تفاوت‌های طبیعی میان زن و مرد را نادیده می‌گیرد و این امر می‌تواند به تضییع حقوق هر دو جنس منجر شود.
نقد دیدگاه‌های اومانیستی
- فمینیسم ریشه در اومانیسم دارد و بر اساس اصولی مانند نفی دین، مذهب‌زدایی و شکستن حریم خانواده بنا شده است. این اصول با ارزش‌های اسلامی که بر حفظ خانواده و اخلاق تأکید دارند، در تضاد است.
جایگاه زن در اندیشه امام خمینی (ره)
کرامت وجودی زن
- امام خمینی (ره) در سخنان خود، زن را مظهر تحقق آمال بشری و پرورش‌دهنده انسان‌های بزرگ معرفی می‌کردند.
- ایشان می‌فرمودند: “زن مربی جامعه است. از دامن زن، انسان‌ها پیدا می‌شوند.”
حقوق و آزادی زنان
- امام خمینی (ره) تأکید داشتند که زنان در اسلام از حقوقی برابر با مردان برخوردارند، از جمله حق تحصیل، حق مالکیت، حق رأی و مشارکت در امور اجتماعی.
- ایشان می‌فرمودند: “اسلام زن را مثل مرد در همه شؤون دخالت داده است.”
حجاب و عفت زنان
- امام خمینی (ره) حجاب را وسیله‌ای برای حفظ کرامت زن می‌دانستند و تأکید داشتند که حجاب اسلامی با آزادی زنان منافاتی ندارد.
- ایشان در پاسخ به منتقدان حجاب فرمودند: “این چادر، اختیار خود زنان است و شما چه حقی دارید که اختیار را از دستشان بگیرید؟”
نتیجه‌گیری: اسلام و فمینیسم، دو نگاه متفاوت
اسلام و فمینیسم هر دو به حقوق زنان توجه دارند، اما رویکردهای آن‌ها متفاوت است:
- اسلام، حقوق زنان را در چارچوب عدالت الهی و هماهنگ با طبیعت انسانی تعریف می‌کند و بر حفظ کرامت و نقش‌های خانوادگی و اجتماعی آنان تأکید دارد.
- فمینیسم، با تأکید بر برابری مطلق و نفی نقش‌های سنتی، گاه به تضییع حقوق زنان و تضعیف نهاد خانواده منجر شده است.
در نهایت، اسلام با ارائه الگویی متعادل، جایگاهی والا برای زنان قائل است و آنان را در مسیر رشد و تعالی انسانی همراه با مردان قرار می‌دهد. این نگاه، برخلاف دیدگاه‌های افراطی فمینیستی، هم به نیازهای فردی زنان توجه دارد و هم به نقش آنان در جامعه و خانواده.
نظر شما