سواد اطلاعاتی مفهومی است که در نتیجه تحولات و تغییرات سریع در فناوری‌های اطلاعاتی پیدا شده است. به مهارت‌هایی که فرد به‌منظور ادامه حیات در جامعه اطلاعاتی به آنها نیازمند است، سواد اطلاعاتی گفته می‌شود. سواد اطلاعاتی را مهارتِ یافتن و استفاده از اطلاعات برای حل مشکلات و تصمیم‌گیری مؤثر و کارآمد دانست.

تعریف سواد اطلاعاتی
سواد اطلاعاتی به سه مهارت مربوط شده است: یافتن، حل مشکلات، و تصمیم‌گیری. سواد اطلاعاتی را توانایی حل مشکلات با استفاده از منابع اطلاعاتی دانست. به طور کلی سواد اطلاعاتی، همانند سواد خواندن و نوشتن، یک شبه بوجود نمی‌آید. بلکه با ممارست و تمرین بسیار می‌توان به این مهارت دست پیدا کرد. بنابراین برای رسیدن به سواد اطلاعاتی، باید آموزش‌های مناسبی دید.

آموزش سواد اطلاعاتی
پیوند میان یادگیری و سواد اطلاعاتی، مؤسسات آموزشی را بر آن داشت تا به تلفیق آموزش این مهارت با برنامه‌های درسی خود بیندیشند. برخی صاحب‌نظران، مخالف جداسازی آموزش سواد اطلاعاتی از سایر برنامه‌های آموزشی هستند. آن‌ها معتقدند آموزش سواد اطلاعاتی باید بستر رشد و گسترش سایر الگوهای آموزشی باشد. عده‌ای نیز بر این عقیده‌اند که سواد اطلاعاتی به‌عنوان یک درس دانشگاهی قابل آموزش است. اهمیت مهارت‌های مرتبط با این مفهوم نیز ایجاب می‌کند که همچون سایر دروس در همه رشته‌های مختلف دانشگاهی تدریس شود.

آموزش با گرایش منابع اطلاعاتی
در این نوع آموزش، بر شناساندن منابع اطلاعاتی تأکید می‌شود و استفاده از کتاب به‌عنوان بهترین گزینه برای ارتقای سطح دانش فراگیران مورد تأکید است.

آموزش با گرایش نظام‌ها و خدمات اطلاعاتی.
در این نوع، بر آموزش چگونگی استفاده از نظام‌های‌اطلاعاتی و ابزارهای کمکی آنها تأکید می‌شود. طی آن مهارت‌های کتابخانه‌ای به افراد آموخته می‌شود. این مرحله بخشی از آموزش اطلاعاتی است، به شرط آنکه نظام‌ها و خدمات به‌عنوان ابزار استفاده از اطلاعات مورد توجه قرار گیرند.
آموزش با گرایش آموزش کاربران.
در این نوع تأکید بر کاربران و نیازهای آنان است. عبارت "هدایت کاربر"جایگزین "آموزش کتابخانه‌ای" می‌شود. در این نوع آموزش کاربر جزء ضروری آموزش اطلاعاتی است. انسان بخشی از نظام ذخیره و بازیابی اطلاعات است.
آموزش با گرایش تمرکز بر روی اطلاعات.
باید بپذیریم، تمامی آنچه که آموزش اطلاعاتی در پی آن است خود اطلاعات است. به این ترتیب مهارت‌های اطلاعاتی به‌عنوان بخش لاینفکی از مهارت‌های زندگی افراد تلقی می‌شوند. این مهارت بر روی توانایی فرد در مقابله با محیط تأثیر می‌گذارند.

البته توجه بسیار زیاد به مهارت‌های اطلاعاتی در برخی موارد موجب غفلت از سایر مراحل آموزش اطلاعاتی شده است. در مواردی نیز دانش مربوط به ماهیت و وجود اطلاعات مورد بی‌توجهی قرار گرفته است. در بحث مربوط به ارتباط میان سواد اطلاعاتی و متخصصان کتابداری و اطلاع‌رسانی،صاحب‌نظران دیدگاه‌های نظری متفاوتی ارائه کرده‌اند.
کاربردهای سواد اطلاعاتی
سواد اطلاعاتی می‌تواند کارکردهای فراوانی داشته باشد. برای حل مسائل مختلف برای پیدا کردن بهترین‌ راه حل همواره سواد اطلاعاتی به کار می‌آید. با توجه به بخش بندی مهارت سواد اطلاعاتی، می‌توان در هر مساله‌‌ای منبع مناسب برای کسب اطلاعات مناسب را یافت. سپس در میان منابع با طبقه‌بندی معیارهای مناسب در آن زمینه به بهترین راه حل دست پیدا کرد. با توجه به زمینه‌های مختلف مسائل هر فرد، داشتن سواد اطلاعاتی برای هر فردی متفاوت است. اما یک زمینه و استاندارد یکسان برای آگاهی از سواد اطلاعاتی موجود است. در پژوهش‌های مختلف به‌‌کارگیری سواد اطلاعاتی می‌تواند سرعت و دقت را برای پژوهشگر به همراه داشته باشد.

استاندارد سواد اطلاعاتی
انجمن کتابخانه‌های دانشکده‌ای و پژوهشی نیز در ژانویه ۲۰۰۰، استانداردها و شاخصهای عملکرد را تصویب و منتشر کرد. همچنین بروندادهایی را برای اندازه‌گیری میزان برخورداری از توانایی مربوط به سواد اطلاعاتی با عنوان «استاندارد قابلیت‌های سواد اطلاعاتی برای آموزش عالی» انتشار داد.

در استاندارد نخست این انجمن تأکید می‌شود دانشجویی که از سواد اطلاعاتی برخوردار است ماهیت و گستره نیاز اطلاعاتی خود را تشخیص می‌دهد. در استاندارد دوم دانشجوی دارای سواد اطلاعاتی به شیوه‌ای مؤثر و کارآمد به اطلاعات مورد نیاز دسترسی پیدا می‌کند. در استاندارد سوم تأکید می‌شود که دانشجوی دارای سواد اطلاعاتی به روش نقادانه به ارزیابی اطلاعات گردآوری شده می‌پردازد. اطلاعات گزینش شده را با دانش پیشین خود تلفیق و نظام را ارزیابی می نماید. استاندارد چهارم به این می‌پردازد که فرد دارای سواد اطلاعاتی چگونه از اطلاعات استفاده مؤثر می‌کند. در استاندارد پنجم به درک دانشجوی دارای سواد اطلاعاتی از محیط اقتصادی قانونی و اجتماعی پرداخته و یادآور شده‌است که چنین فردی به شیوه‌ای اخلاقی و قانونی به اطلاعات دسترسی و از آن استفاده می‌کند.

باسواد اطلاعاتی
باسواد اطلاعاتی فردی است که قادر است سخت افزارها و نرم افزارهای کاربردی پایگاه داده و فن آوری های دیگر را بیاموزد. برای انجام امور گوناگون مربوط به تحصیل، حرفه و امور شخصی خود آن‌ها را بکار گیرد. فرد باسواد اطلاعاتی، ارزش اطلاعات را تشخیص می‌دهد. وقتی برای حل مشکلی، به اطلاعات نیازمند است، توانایی پیدا کردن و تحلیل آنها را دارد. قادر است محتوای اطلاعات را با دید انتقادی ارزیابی کند. همچنین استفاده از محتوای اطلاعاتی را به درستی و با مهارت انجام می دهد. از طرفی، توانایی ایجاد محتوای کیفی را نیز دارد. بنابراین افرادی که مایلند تا به سواد اطلاعاتی دست یابند ابتدا باید مهارتهای تکنولوژی مربوطه را کسب نمایند.

مهارتهای لازم برای باسوادان اطلاعاتی
1- مهارت های فنی (سواد رایانه ای)
2- مهارت های ذهنی (سواد عمومی یا سنتی)

3- مهارت های ارتباطی و اطلاعاتی

جامعه اطلاعاتی
جامعه ی اطلاعاتی جایی است که تولید، توزیع و استفاده از اطلاعات برای تمامی امور زندگی بصورت آزادانه در دسترس همگان قرار داشته باشد. سواد امروز مجموعه ای از عملیات است، که یک شهروند الکترونیکی باید بتواند برای انجام امورات خود در یک شهر الکترونیکی یا جامعه مجازی انجام دهد. توانایی استفاده از رایانه، اینترنت و کاربردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات بخشی از سواد اطلاعاتی را تشکیل می دهند. البته که باید نگاه شهروندان به جامعه اطلاعاتی متفاوت از جامعه سنتی باشد تا بتواند جامعه جهانی اطلاعات را درک کند.

نتیجه گیری: کسب مهارت سواد اطلاعاتی نقش مهمی در زندگی دیجیتالی کنونی دارد. با پیدا کردن مهارت سواد اطلاعاتی، بسیاری از نیازهای فردی برطرف خواهد شد. با توجه به اهمیت این مهارت‌هایی توصیه می‌شود، دانشجویان، پژوهشگران و اساتید فراخور نیاز خود از این مهارت بهره مند شوند. منبع:
‫فاطمه ناهید طباطبایی. «دایرة المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی - سواد اطلاعاتی»، 1390.‬
نویسنده: فرحناز سلطانی