پیشنهاده کارشناسی ارشد 1398
پدیدآور: سارگل گائینی 
استاد راهنما: علیرضا رازقی
دانشگاه هنر تهران، دانشکده حفاظت و مرمت
چکیده

در ایران معمولا بازار های تاریخی به صورت مجموعه ای برای فعالیت های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و رفاهی در قالب، مساجد، مدارس، کاروانسرا ها و آب انبارها بوده است. کاروانسرا های درون شهری در بازارهای تاریخی ایران مقصد نهایی مسافرانی همچون افراد مهم دولتی و تجار بوده اند، به همین دلیل بازار و عناصر آن با زندگی روزمره مردمان آمیخته بوده و نیاز های خود را به آن وابسته می دانستند. بازار قم، از زمان صدر اسلام شکل گرفته و در زمان سلجوقی و صفوی بازسازی شده و به صورت مجموعه درآمده است(زمانی و معماریان، 1394) مجموعه از عناصر اصلی بازار(راسته، دالان، تیمچه و ...)، مسجد جامع، مدرسه جهانگیرخان و مدرسه ی غیاثیه، آب انبار و شربت خانه و نیز کاروانسرا، تشکیل شده است. در خیابان کشی های پهلوی اول، دو خیابان عمود بر هم راسته ی بازار را به دو بازار کهنه و بازار نو تقسیم نموده اند و نیز امام زاده حمزه را از مجموعه بازار جداکرده اند، بازار نو که به حرم حضرت معصومه منتهی می شود از زمان پهلوی تا کنون دستخوش تغییرات فراوانی شده است، اما بازار کهنه که به مسجد جامع و میدان کهنه منتهی می شود در کالبد آن تغییری به وجود نیامده است، طی این تغییرات هم پیوندی میان مردمان با بازار تاریخی علی الخصوص کاروانسرا روز به روز کمتر شد، زیرا هتل ها جایگزین کاروانسرا ها شدند. پس از انقلاب اسلامی، میدان و بازار کهنه پای به عرصه زوال نهاد و نیز کاروانسرا از این قائده مستثنی نبود ، این بنا قسمت شاخص و بزرگی از میدان کهنه را تشکیل میدهد، صرف نظر از ارزش تاریخی و میراثی آن، به لحاظ شکل، فرم و عملکرد تاثیر بسزایی بر میدان و نیز بافت اطراف دارد، و همچنین در بازار روز به روز دکان ها تعطیل و به انبار و کارگاه تبدیل می شدند، کاروانسرا نیز کاربری خود را از دست داده و به انبار چوب کارگاه های مجاور تبدیل شده است، و انبار داران و ذینفعان بنابر نیاز خود هر کدام گوشه ای را تغییر می دادند، به همین روی آسیب های فراوانی به کالبد و ارزش های ناملموس کاروانسرا وارد آوردند، تا سرانجام به دلیل دشمنی ذینفعان با یکدیگر، کاروانسرا در تاریخ 21 مرداد ماه 1398 دچار سانحه ی آتش سوزی و قسمت ها بسیاری از آن طعمه ی حریق شده است، و آسیب های بسیاری دیده است . در تحقیق حاضر در نظر است، با توجه به آسیب های حاصل از آتش سوزی و آسیب های وارده ی پیش از آن، چه تمهیداتی در خصوص حفاظت از لایه های تاریخی باقی مانده و نیز احیا و مرمت و بازسازی قسمت های تخریب شده و آسیب دیده لازم است.