معصومه اخلاقی

کلیه ها با شکلی شبیه لوبیا و  تقریباً به  اندازه یک مشت بسته دست هر انسان در هر سن و سال از حیاتی ترین اعضای بدن به شمار می روند.
دهخدا در لغت نامه خود معادل نام های کلیه را به اصفهانی قلوه ، به ترکی بوکرک و در دیگر مناطق ایران گرده، قلوه، کلوه وغلوه ذکر کرده است.
دهخدا در ادامه تعریف این عضو چنین نوشته است:«هر یک از دو عضو لوبیایی شکل که عضو مترشح دستگاه ادراری را بوجود آورده و به نام قلوه و گرده نیز خوانده می شوند. در اصطلاح پزشکی ، دو عضو لوبیایی شکل که عبارت از دو غده  مترشح ادراراند..»
گوشت و بافت کلیه از نظر طبیبان سنتی  سرد و خشک است. یوحنا طبیب ایرانی مسیحی جندی شاپور و پزشک مخصوص هارون و مامون عباسی طبع گوشت کلیه را بسیار سرد و غذایش را بد و البته در همه جانوران کلیه گوسفند را بهتر دانسته است. 
در بدن انسان مقدار حجم مایعات بدن، مقدار کل مواد محلول و نیز غلظت آنها در شرایط پایدار نسبتا ثابت است. برخی از مهمترین مشکلات علم طب، ناشی از اختلالات دستگاههای کنترلی است که ثبات این مایعات را حفظ می کنند. 
یکی از مهمترین این سیستم ها، کلیه ها هستند. کلیه های انسان بر روی جدار خلفی شکم و بیرون از حفره صفاقی قرار دارند؛ وزن هر کلیه در بالغین حدود 150 گرم است و اندازه آن تقریبا با مشت بسته برابر.
از وظایف کلیه میتوان به تنظیم میزان قندخون، فشار خون، دفع سموم از بدن، تنظیم اسید و باز، آب و نمک و اوره خون اشاره کرد. بعبارتی وظیفه کلیه ها این است که میزان دفع آب و الکترولیتها را به گونه ای تنظیم کنند که دقیقا با میزان دریافت آنها هماهنگ باشد و نیز دفع بیش از حد مایع و الکترولیت ها را که در حالات مرضی مختلف اتفاق می افتد جبران نماید. 
به زبانی ساده تر، کلیه ها روزانه چندین بار تمام مایعات بدن را فیلتر می کنند تا مایع فیلتر شده تقریبا عاری از پروتئین و فاقد عناصر سلولی مثل گلبولهای قرمز شود؛ بهمین دلیل درادرار افراد سالم نباید این عناصر دیده شود.  طبق گفته کارشناسان، نارسایی کلیه در جهان رو به افزایش است و در ایران با افزایش پنج درصدی سالانه این بیماری‌ها روبرو هستیم البته این آمار تنها مربوط به بیماران کلیوی شناخته شده و تحت درمان است. آمارها نشان میدهند که از هر ده نفر یک نفر در جهان بیماری کلیه دارد. 
بیماریهای کلیوی نیز مثل سایر بیماریها علائمی دارد که با پیگیری و توجه بموقع به آنها شاید بتوان از پیشرفت آن جلوگیری کرد: سوزش یا مشکلات در حین ادرار کردن، تکرر ادرار خصوصا در نیمه شب، طعم نامطبوع در دهان، خستگی مزمن، تنگی نفس، وجود خون در ادرار، تورم دست و پا و اطراف چشم بویژه در کودکان، درد در قسمت پهلوها و زیر دنده ها، بالا بودن فشار خون. 
افراد به محض مشاهده این علائم و دیدن تغییرات در ادراد باید به پزشک مراجعه کنند. تشخیص انواع بیماریهای کلیوی به کمک آزمایش خون و ادرار و سونوگرافی انجام میشود. 
افت شدید عملکرد کلیه چه بصورت حاد و چه بصورت مزمن تهدیدی بزرگ برای زندگی محسوب میشود و برای درمان آن باید فرآورده های سمی زائد برداشته شوند و حجم و ترکیب مایعات بدن به حال طبیعی باز گردد. برای این منظور میتوان از دیالیز یا کلیه مصنوعی استفاده کرد. اگر افت عملکرد کلیه غیرقابل بازگشت باشد، دیالیز باید انجام شود. هر بیمار هر هفته به سه بار دیالیز نیاز دارد که تنها 10 درصد از کارکلیه های طبیعی را انجام می دهند. در موارد ابتلا به بیماری‌های مزمن کلیوی، کلیه‌ها ندرتا بهبود پیدا می‌کنند و بیمار باید دیالیز را بطور دائمی انجام بدهد یا منتظر پیوند کلیه باشد.
دیالیز بعنوان یک روش مصنوعی تصفیه خون، دو گونه است: همودیالیز و دیالیز صفاقی.
در همودیالیز از یک کلیه مصنوعی (همودیالیز کننده) برای دفع مواد زاید شیمیایی از خون،  استفاده می شود. برای اینکه خون در کلیه مصنوعی جریان پیدا کند ، پزشک از طریق جراحی یک  اکسس عروقی در عروق بیمار  ایجاد خواهد کرد تا میزان  خون زیادی  از بدن بیمار در طی درمان، جریان داشته باشد. همودیالیز معمولا ۳-۵ ساعت طول می کشد؛ البته می توان این درمان را در زمانهای کوتاهتر و در دفعات بیشتر انجام داد. همودیالیز در بیمارستان، مطب پزشک یا مراکز دیالیز انجام می گردد.  طول درمان بستگی به اندازه بدن و میزان مواد زاید بدن بیمار دارد. پس از انجام همودیالیز به دفعات متوالی، بنا به صلاحدید پزشک، بیمار میتواند این درمان را در منزل دریافت کند.
دیالیز صفاقی：دیالیز صفاقی مستلزم جراحی وقراردادن یک کاتتر داخل شکم است. در طی درمان، محلول دیالیز در داخل شکم بیمار جریان پیدا می کند. انواع مختلفی از دیالیز صفاقی وجود دارد اما اصلی ترین نوع آن دیالیز صفاقی مستمر گردشی است. در این نوع دیالیز صفاقی، شکم در هر روز چندین بار پر و تخلیه می شود؛ معمولا در شب که بیمار خوابست، بهترین زمان انجام آن است. آموزشهای لازم جهت چگونگی انجام مراحل درمان در منزل به بیمار داده میشود. 
دیالیز هم مثل بیشتر روشهای درمانی همچون چاقویی دو لبه عمل میکند؛ بیمارانی که دیالیز را برای دوره‌های طولانی انجام می‌دهند،‌ با خطر ابتلا به بیماری‌های دیگر مانند آمیلوئیدوز مواجه هستند. آمیلوئیدوز در نتیجه تجمع پروتئین‌های آمیلوئید تولید شده در مغز استخوان، در اندام‌های دیگر مانند کلیه‌ها، کبد و قلب ایجاد میشود که باعث بروز مشکلاتی از قبیل درد، سفتی و تورم  مفاصل میشود. افسردگی یکی از مشکلاتی ست که افراد با آگاهی پیدا کردن از وضعیت کلیه های شان و روبرو شدن با دیالیز به آن دچار میشوند.  در دیالیز صفاقی بیمار با افزایش خطر پریتونیت(عفونت غشاء جدار شکم)، ضعف عضلانی شکم، افزایش قند خون وافزایش وزن مواجه است. درهمودیالیز نیز احتمال کاهش فشار خون، کم خونی، انقباض عضلات، اختلالات خواب، افزایش سطح پتاسیم خون، افسردگی و پریکاردیت(التهاب غشای اطراف قلب) بالا میرود. 
متخصصان برای داشتن کلیه های سالم توصیه هایی بظاهر ساده اما مفید دارند که یادآوری آنها ضروری است: مصرف مایعات و آب به میزان کافی، ادرار کردن بموقع و تخلیه کامل مثانه، رعایت بهداشت بخصوص در ناحیه ادراری- تناسلی، پرهیز از مصرف زیاد گوشت، نمک و محافظت از کلیه ها در برابر سرما و ضربه. 
توصیه هایی ساده که با عمل به آنها و نهادینه کردن شان از همان دوران کودکی، میان سالی و سالمندی سالمتری را به ارمغان خواهد آورد.
چاپ شده در صفحه سلامت روزنامه 19 دی. سه شنبه 21 آذر 1396 شماره 2749