قلعه تاریخی ناصری، یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی شهر ارومیه است که در دوره قاجاریه ساخته شده است. این قلعه، به دستور ناصرالدین شاه قاجار و به منظور دفاع از شهر ارومیه در برابر حملات دشمنان ساخته شد.
شکل گیری قلعه ناصری، تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله:

عوامل سیاسی و نظامی
عوامل جغرافیایی و اقلیمی
عوامل فرهنگی و مذهبی

بوده است.
عوامل سیاسی و نظامی، یکی از مهم‌ترین عوامل شکل گیری قلعه ناصری بودند. در دوره قاجاریه، ایران با مشکلات سیاسی و نظامی زیادی مواجه بود. از جمله این مشکلات، می‌توان به حملات روسیه به ایران و جنگ‌های ایران و عثمانی اشاره کرد. ساخت قلعه ناصری، با هدف مقابله با این حملات و تأمین امنیت شهر ارومیه انجام شد.
عوامل جغرافیایی و اقلیمی، نیز در شکل گیری قلعه ناصری تأثیر داشتند. شهر ارومیه، در منطقه‌ای کوهستانی و سردسیر واقع شده است. ساخت قلعه ناصری در این منطقه، با توجه به شرایط جغرافیایی و اقلیمی منطقه انجام شد.
عوامل فرهنگی و مذهبی، نیز در شکل گیری قلعه ناصری تأثیر داشتند. اسلام، دین رسمی ایران در دوره قاجاریه بود. ساخت قلعه ناصری، با توجه به ارزش‌های اسلامی و مذهبی جامعه ایران انجام شد.
معماری قلعه ناصری، از ویژگی‌های معماری اسلامی دوره قاجاریه برخوردار است. این قلعه، دارای چهار برج و بارو است که توسط دیوارهای بلندی احاطه شده‌اند. در داخل قلعه، ساختمان‌های مختلفی مانند:

حصار
سردخانه
حمام
مسجد

وجود دارد.
حصار، مهمترین بخش قلعه ناصری است. این حصار، از سنگ و آجر ساخته شده است و دارای ارتفاعی حدود 20 متر است.
سردخانه، یکی دیگر از بخش‌های مهم قلعه ناصری است. این سردخانه، برای نگهداری مواد غذایی و دارویی در فصل تابستان استفاده می‌شد.
حمام، یکی دیگر از بخش‌های مهم قلعه ناصری است. این حمام، برای استفاده ساکنان قلعه و همچنین برای سربازان استفاده می‌شد.
مسجد، یکی دیگر از بخش‌های مهم قلعه ناصری است. این مسجد، برای انجام مراسم مذهبی و عبادی استفاده می‌شد.
قلعه تاریخی ناصری، یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی شهر ارومیه است که از ارزش تاریخی و فرهنگی بالایی برخوردار است. این قلعه، از ویژگی‌های معماری اسلامی دوره قاجاریه برخوردار است و می‌تواند به عنوان یک منبع ارزشمند برای مطالعه و تحقیق در زمینه معماری اسلامی دوره قاجاریه مورد استفاده قرار گیرد.
در ادامه، به بررسی برخی از ویژگی‌های معماری قلعه ناصری با توجه به معماری اسلامی دوره قاجاریه می‌پردازیم:

از نظر شکل و ساختار: قلعه ناصری، دارای شکلی مستطیل شکل است و دارای چهار برج و بارو است. این شکل و ساختار، از ویژگی‌های معماری اسلامی دوره قاجاریه است.

از نظر مواد و مصالح: قلعه ناصری، از سنگ و آجر ساخته شده است. این مواد و مصالح، از مواد و مصالح رایج در معماری اسلامی دوره قاجاریه هستند.

از نظر تزیینات: قلعه ناصری، دارای تزییناتی مانند: مقرنس‌کاری، گچ‌بری و کاشی‌کاری است. این تزیینات، از تزیینات رایج در معماری اسلامی دوره قاجاریه هستند.

از نظر عملکرد: قلعه ناصری، دارای عملکردی دفاعی است. این عملکرد، از عملکردهای رایج در معماری اسلامی دوره قاجاریه است.

در نهایت، می‌توان گفت که قلعه تاریخی ناصری، از آثار مهم معماری اسلامی دوره قاجاریه است که ویژگی‌های این دوره را به خوبی نشان می‌دهد.