یکی از چهره های خدمتگذار حوزه های علمیه که عمر کوتاه ولی پربرکت خود را وقف خدمت به مردم، حلّ مشکلات نیازمندان و تأسیس مراکز خیریه نمود، آیت اللّه مهدی حائری تهرانی است. آن بزرگوار مصداق بارز این حدیث پیامبر (ص) است که فرمود:
«احبّ عباد اللّه الی اللّه انفعهم لعباده؛(1)محبوب ترین بندگان خدا نزد او، نافع ترین ایشان برای بندگانش است.»

پدر
پدر مرحوم حائری، آیت اللّه شیخ عباس حائری تهرانی است. او در سال 1298ق، در تهران به دنیا آمد. پدر شیخ عباس که از مردانِ خیراندیش و علاقه مند به روحانیت بود، او را تشویق کرد تا وارد سلک حوزویان شود.
وی دروس مقدمات علوم اسلامی را در مدرسه مروی تهران آموخت. بعدها برای ادامه تحصیل به نجف اشرف رفت و از محضر حضرات آیات: میرزا محمد تقی شیرازی، سید اسماعیل صدر، سید محمد فیروز آبادی، سید حسن صدر و آقا ضیاء عراقی استفاده کرد و از همه این بزرگان، اجازه اجتهاد دریافت داشت.(2) وی سپس به قم رفت و مورد توجه و احترام آیت اللّه عبدالکریم حائری بود و در تأسیس حوزه قم با مرحوم حاج شیخ عبدالکریم همکاری کرد.
ایشان پس از چندی به تقاضای عده ای از بازاریان و متدیّنان تهران و با اجازه آیت اللّه حائری یزدی به تهران رفت و در مقابل «امام زاده زید» بازار تهران در مسجدی که به نام ایشان احداث شده بود، مشغول تدریس، تبلیغ و اقامه نماز جماعت شد. در تهران به طور منظّم برای طبقات مختلف مردم جلساتی تشکیل می داد و در تقویت مبانی اعتقادی و مذهبی مردم، بخصوص جوانان، به جدّ می کوشید؛ حتی در دوران خفقان رضاخان - که مانع تشکیل مجالس حضرت سید الشهدا (ع) می شدند. - او در سحرهای محرّم، جلسات روضه برقرار می کرد.
آن بزرگوار در ذیقعده 1360 ق (برابر با شهریور 1320 ش)، در اوج اختناق دوران پهلوی به رحمت ایزدی پیوست و علی رغم ممنوعیت هر گونه اجتماع، بازار تهران تعطیل شد و پیکر پاکش از منزل تا حرم عبدالعظیم حسنی (ع) ، با شکوه خاصی تشییع و در آن حرم ملکوتی به امانت سپرده شد. بعدها طبق وصیت ایشان به کربلا منتقل گردید و در جوار مرقد حضرت سیدالشهدا (ع) کنار درب قاضی الحاجات، در مقبره خصوصی دفن گردید.(3)
از وی آثاری همچون: «الجواب الصائب عن شبهة ایمان ابی طالب»، «موائد الکریم لزوّار عبدالعظیم»، «شرح زیارت عاشورا»، «شرح زیارت جامعه کبیره»، «اسرار الصلاة» و... به جای مانده است.(4)

تولد و تحصیلات
خانواده حائری تهرانی در سال 1304 ش (1344 ق) مصادف با ولادت امام صادق (ع) در کربلا، صاحب فرزندی شدند و او را مهدی نام نهادند. این کودک تحت تربیت پدرش بود و نزد او مقدمات علوم را فرا گرفت.
سال های بعد در قم و تهران، تحصیلات خود را ادامه داد، تا این که در سن 15 سالگی، پدر را از دست داد؛ ولی این غم سنگین، در عزم و اراده او برای ادامه تحصیل علوم اسلامی خللی وارد نیاورد.
در تهران از محضر اساتیدی همچون: آیت اللّه محمد حسین زاهد، آیت اللّه سید صدرالدین جزایری، آیت اللّه میرزا محمد باقر آشتیانی و آیت اللّه میرزا مهدی آشتیانی استفاده کرد.
ضمناً وی در طول این سال ها، با ورود به دانشکده الهیات و معارف اسلامی، موفق به اخذ لیسانس شد و بعدها در همین رشته دکترا گرفت.(5)

هجرت به قم و نجف
حاج آقا مهدی حائری در سال 1327 ش، برای طی مدارج علمی و استفاده از محضر علمای حوزه علمیه قم، عازم این شهر مقدس شد و از درس این بزرگان بهره برد:
1. استاد الفقهاء مرحوم آیت اللّه العظمی بروجردی.
2. مرحوم آیت اللّه العظمی گلپایگانی.
3. مرحوم آیت اللّه العظمی مرعشی نجفی.
4. مرحوم آیت اللّه العظمی حاج شیخ مرتضی حائری.
5. مرحوم آیت اللّه العظمی اراکی.
6. مرحوم آیت اللّه علامه طباطبایی.
7. امام خمینی (ره).
ایشان همچنین در درس خصوصی تفسیر و فلسفه علامه طباطبایی، که برای جمع معدودی از فضلا تشکیل شده بود، شرکت داشت.
حاج آقا مهدی در سال 1335 ش، برای زیارت بارگاه امیرمؤمنان علی (ع) و سایر امامان معصوم به عراق مسافرت کرد. در حوزه علمیه نجف اشرف، از حضرات آیات عظام: سید جمال گلپایگانی و سید عبدالهادی شیرازی اجازه اجتهاد دریافت نمود و از علامه حاج آقا بزرگ تهرانی نیز اجازه نقل روایت گرفت.(6)
ایشان پس از چندی به قم بازگشت و مشغول مباحث علمی و خدمات اجتماعی شد.

فعالیت سیاسی
مرحوم حائری تنها به مباحث علمی بسنده نکرد، بلکه در کنار بسیاری از فضلای آن دو حوزه، به فعالیت های سیاسی و مبارزه با رژیم ستم شاهی هم می پرداخت؛ چنان که خود نوشته اند، جلساتی درباره «مبانی حکومت در اسلام و ریشه های انقلاب» تشکیل دادند و همچنین در چاپ و تکثیر اطلاعیه های حضرت امام نقش داشتند. در این جلسات که معمولاً شب های جمعه در منزل آقای حائری در قم برگزار می شد، فضلایی چون: شهید ربّانی شیرازی، شهید بهشتی، شهید قدّوسی و... شرکت می کردند.(7)
همچنین مرحوم حائری، با امضای بیانیه ها و نامه هایی، که در سال های اولیه نهضت اسلامی، فضلای حوزه منتشر می کردند، همراهی خویش را با حرکت ملت قهرمان ایران نشان می داد. نمونه های زیر، بخشی از فعالیت های سیاسی ایشان را نشان می دهد:
* امضای نامه ای خطاب به مرحوم آیت اللّه طالقانی و تقدیر از مبارزات ایشان در تاریخ .1342 / 6 / 7(8)
* امضای نامه ای خطاب به منصور، نخست وزیر وقت، جهت آزادی امام و جمعی از علما در اسفند .1342(9)
* بیانیه ای در اعتراض به بازداشت امام در تاریخ .1343 / 7 / 8(10)
* ارسال نامه به مراجع تقلید در مورد وظیفه مبلّغان و وعّاظ نسبت به برخورد دولت وقت با امام امّت، در دی ماه 1343(11)
* و همچنین صدور بیانیه ای در اعتراض به اهانت روزنامه اطلاعات به امام خمینی.(12)
ایشان در سال 1355 ش، به دعوت جمعی از مردم متدین تهران، در مسجد ارک و سال های بعد، در مسجد الغدیر - در خیابان میرداماد - به فعالیت پرداخت؛ ظهرها در مسجد ارک و شب ها در مسجد الغدیر اقامه جماعت می نمود.

خدمات اجتماعی
آنچه حاج آقا مهدی حائری تهرانی را از دیگران متمایز می کند، دامنه وسیع فعالیت ایشان در امور خیر و بنیان گذاری مؤسسات خدماتی و فرهنگی و تأسیس اماکن و مراکز دینی است. چنان که دوستان و هم دوره های آن مرحوم گفته اند: « وی از همان اوایل جوانی و زمان تحصیل، در اغلب کارهای اجتماعی و خداپسندانه شرکت داشت.»
در این نوشتار به رئوس کارهایی که با همت او انجام شد، اشاره می کنیم:(13)

1 - تأسیس و تکمیل کتابخانه
او در تأسیس کتابخانه مدرسه حجتیه قم - با دستور مرحوم آیت اللّه حجت - و تهیه بالغ بر 20 هزار جلد کتاب برای آن کتابخانه شرکت داشت.
و نیز در تأسیس کتابخانه های بنیاد فرهنگی امام مهدی (ع) *، کتابخانه ای در کنار دبیرستان دین و دانش قم، کتابخانه تخصّصی حضرت ولی عصر (ع) (با همکاری مسجد جمکران در خیابان آذر قم)، کتابخانه حائری تهرانی در مدرسه علمیه حضرت بقیة اللّه (ع) در مشهد، کتابخانه بنیاد فرهنگی امام مهدی (ع) در مشهد و چهارده کتابخانه کوچک در روستاهای اطراف شیراز و... زحمات فراوانی کشید.

2 - فعّالیت در امور مدارس علوم دینی
آیت اللّه حائری در تأسیس مدرسه فاطمیه قم، تجدید بنای مدرسه رضویه قم، تأسیس مدرسه امام مهدی (ع) ، مدرسه امام باقر (ع) و مدرسه بقیة اللّه (ع) در مشهد مقدس و تجدید بنای مدرسه حاج شیخ فضل اللّه نوری در تهران و... حضور چشمگیری داشت.

3 - تأسیس مراکز آموزشی و فرهنگی
آن مرحوم، بنیان گذار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شمال تهران بود، که دارای ساختمانی بسیار بزرگ با امکانات مختلف است و خود، ریاست این دانشکده را تا آخر عمر بر عهده داشت.
از فعالیت های دیگر ایشان در این زمینه، موارد ذیل است:
احداث مجتمع فرهنگی - آموزشی «آیین روشن»، چندین مدرسه غیر انتفاعی، مؤسسه دین و دانش، بنیاد فرهنگی امام مهدی (ع) ، بنیاد فرهنگی امام رضا (ع) ، همکاری در تأسیس مدرسه دین و دانش قم و همچنین تأسیس انتشارات دارالفکر، دارالعلم، هجرت و انتشارات دینی که با همکاری دیگران انجام گرفت.
آیت اللّه حائری، در تأسیس مؤسسه «در راه حق» نیز همکاری داشت و بخشی از هزینه های این مرکز به وسیله ایشان، از سوی حضرت آیت اللّه العظمی خویی، تأمین می شد.

4 - احداث مساجد
آقای حائری، از ساخت مسجد نیز غافل نبود و لذا در احداث مسجد حضرت سجاد (ع) در تهران، مسجد ولی اللّه الاعظم (ع) در میدان آرژانتین تهران، مسجدی در شهرک غرب و... نیز حضور و فعالیت داشت.

5 - تأسیس مراکز خیریه
آقای حائری برای حل مشکلات نیازمندان و محرومان اهتمام زیادی می ورزید و در این راستا مراکز متعددی را تأسیس، اداره و یا تأمین کرد که برخی از مراکز عبارتند از:
تأسیس بیمارستان امام سجاد (ع) در شهرک کاروانِ تهران، احداث 500 واحد مسکونی برای استفاده افراد محروم در شرق تهران، ایجاد مرکز خیریه مسجد الغدیر، مؤسسه خیریه امام سجاد (ع) و بنیاد حمایت از بیماران جزامی در مسجد ارک، بنیاد ازدواج کوثر در مشهد، صندوق های قرض الحسنه متعدد و... .
البته روشن است که همه این خدمات به مدد و توفیق الهی، و با همت و مساعدت مردان نیک اندیش و متدین، مخصوصاً دوستان و علاقه مندانش در مسجد الغدیر و ارک انجام می شد که جا دارد از همه آنان تقدیر و تجلیل شود.

تألیفات و آثار
حاج آقا مهدی حائری، اگر چه عمده نیروی خود را صرف امور اجتماعی و رفاهی کرد، ولی از تألیف کتاب هایی که مفید برای عوام و خواص بود، غفلت نمی کرد. آثار آن بزرگوار به شرح ذیل است:(14)
1. «تاریخ علوم قرآن».
2. «تاریخ فقه».
3. «تاریخ ادیان».
4. «تاریخ فلسفه».
5. «تاریخ و سیر کتابخانه».
6. یک دوره فقه برای تربیت معلّم و مبلّغ تهران.
7. یک دوره اصول لفظیه و عقلیه برای تربیت معلّم و مبلّغ تهران.
8. یک دوره فلسفه و حکمت نظری و عملی برای تربیت معلّم و مبلّغ تهران.
9. یک دوره درس اخلاق نظری و عملی.
10. یک دوره درس علوم قرآن.
11. «بنیادهای اخلاق اسلامی» که همواره با اخلاق مرحوم شبّر چاپ شده است.
12. «شخصیت انسان از نظر قرآن و عترت».
13. «اصول عقاید و آفریدگار جهان».
14. «راز خوشبختی».
15. «پندهای معصومین (ع) ».
16. «منتخب ادعیه و زیارات».
17. «بشارات غیبی».
18. «اخلاق از نظر قرآن».
19. تقریرات دروس مرحوم آیت اللّه العظمی بروجردی، امام خمینی و علامه طباطبایی و همچنین مقالات متعدد در مجلات مکتب اسلام، مکتب تشیع و معارف جعفری، از دیگر آثار مرحوم حائری است.
گفتنی است که اکثر کتاب های ایشان را بنیاد فرهنگی امام مهدی (ع) ، به چاپ رسانده است.

وفات
سرانجام آیت اللّه حائری تهرانی پس از سال ها تلاش خستگی ناپذیر و خدمت به جامعه اسلامی و به جای گذاشتن ده ها مرکز و بنیاد دینی و فرهنگی و رسیدگی مستمر به فقرا و ایتام، در اثر سکته قلبی، روز جمعه 30 دی ماه 1379 (برابر با 24 شوال 1421) در تهران دار فانی را وداع کرد و به جوار رحمت الهی شتافت. پیکر او در میان حزن و اندوه جمع کثیری از علاقه مندان و مردم متدین و علمای تهران تشییع شد.

پی نوشت ها:
* این کتابخانه هم اکنون در ابتدای خیابان صفائیه قم واقع است و با ساختمانی بزرگ و امکاناتی مناسب و با بیش از ده هزار جلد کتاب مرجع مورد استفاده محققان می باشد.
1 - تحف العقول، ص 49.
2 - نقباء البشر، ص 990.
3 - شخصیت انسان از نظر قرآن و عترت، مهدی حائری تهرانی، ص 41 - 39.
4 - نقباء البشر، ص 991.
5 - شخصیت انسان از نظر قرآن و عترت، ص 42.
6 - همان، ص 43.
7 - همان، ص 53.
8 - اسناد انقلاب اسلامی، ج 3، ص 99.
9 - همان، ص 109.
10 - همان، ص 104.
11 - همان، ج 1، ص 280.
12 - همان، ج 3، ص 236.
13 - شخصیت انسان از نظر قرآن و عترت، ص 53.
14 - همان، ص 45.

منبع: www.hawzah.net